داوری تخصصی (peer review) مقالات ISI

در گذشته، مقالات ارسال شده به مجلات توسط خود ادیتور مجله مورد غربالگری علمی قرار می‌گرفتند. اما با افزایش زمینه‌های تخصصی و تعداد مجلات، این نیاز به وجود آمد تا قبل از تصمیم گیری درباره یک مقاله از نظر سایر متخصصین مربوط به حوزه‌ای که مقاله در آن ارایه شده درباره کیفیت مقاله نیز استفاده شود. این به آن معناست که ادیتورهای مجله تصمیم گرفته‌اند به غیر از نظر و رای علمی خود از آراء و نظرات سایر متخصصان و همکاران خود نیز درباره کیفیت مقاله استفاده نمایند. اما لازم به ذکر است که رای نهایی درباره پذیرش و یا رد مجله به عهده ادیتور مجله می‌باشد.

فرآیند داوری تخصصی برای ژورنال‌های علمی در ده مرحله زیرخلاصه می‌گردد، اگرچه این مراحل بین ژورنال‌های مختلف تا حدودی متفاوت می‌باشد. داوران باید به یاد داشته باشند که آن‌ها به نمایندگی از خوانندگان ژورنال فعالیت می‌کنند و باید همواره مدنظر داشته باشند که آیا خوانندگان نشریه، آن مقاله را آموزنده و مفید خواهند دید یا خیر؟

فرایند داوری تخصصی :

ارسال مقاله به موسسه : در این مرحله نویسنده مقاله معمولا از طریق سیستم آنلاین یک نسخه از آن را به ژورنال مربوطه ارسال می‌کند.
ارزیابی اولیه توسط ژورنال :در این مرحله ترکیب و ساختار مقاله توسط ژورنال بررسی می‌گردد تا مطابق دستورالعمل‌های آن و شامل بخش‌های مشخص شده باشد. در این بخش، کیفیت علمی مقاله بررسی نمی‌شود.
ارزیابی توسط سردبیر ژورنال : سردبیر ژورنال بررسی می‌کند که این مقاله به اندازه کافی ابتکاری، اصیل و در گستره‌ی موضوعی آن ژورنال باشد و کاستی‌های اساسی در نگارش آن دیده نشود. در غیر این‌صورت، این مقاله ممکن است بدون بررسی بیشتر رد شود.
اختصاص یک ویراستار : برخی از ژورنال‌ها دپارتمان ویراستاری دارند و در این صورت جهت ادامه روند داوری تخصصی، مقاله برای آن‌ها ارسال می‌شود.
ارسال دعوت‌نامه به داوران : در این مرحله دعوت‌نامه‌ای به افرادی که تا حد ممکن در زمینه علمی مربوطه توانا و مجرب باشند و فاقد هرگونه تعارض منافع شناخته شده در زمینه مقاله مورد داوری باشند ارسال می‌گردد. تعداد این افراد در بین ژورنال‌های مختلف متغیر است. معمولاً برای جلوگیری از طولانی شدن زمان انتظار نویسنده، حداقل یک داور وحداکثر سه داور برای هر مقاله دعوت می‌شود.
پاسخ به دعوت‌نامه : داوران پس از بررسی دعوت‌نامه با توجه به توانایی، تجربه و علایقشان نسبت به پذیرش یا رد دعوت‌نامه اقدام می‌نمایند. درصورت عدم پذیرش می‌توانند نسبت به پیشنهاد افراد مستعد جهت داوری نیز اقدام نمایند.
نقد و بررسی مقاله : داوران زمان کافی را به‌منظور چندین بار مطالعه و بررسی مقاله صرف می‌کنند. درواقع، اولین مطالعه جهت شکل‌گیری ذهنیت و آشنایی اولیه با مقاله صورت می‌گیرد. درصورتی که در اولین مطالعه مشکلات جدی و عدیده مشاهده گردد، داور می‌تواند نسبت به رد مقاله اقدام کند. درغیر این‌صورت، به تعداد بیشتری بررسی مقاله صورت می‌پذیرد و هم‌چنین یادداشتی از بررسی دقیق مقاله و راه‌های مشخصی برای رفع خطاهای احتمالی موجود در مقاله نیز به صورت هم‌زمان تهیه می‌گردد. در نهایت نتیجه بررسی‌ها به همراه نظر نهایی رد یا تایید و یا درخواست بررسی مجدد مقاله به نویسنده اعلام می‌شود.
بررسی نظرات داوران : ژورنال جهت اخذ تصمیم نهایی، نظرات داوران را بررسی نموده و در صورتی‌که اختلاف نظر قابل توجهی در آرا وجود داشته باشد، نسبت به دعوت تعداد بیشتری از داوران اقدام می‌کند.
اعلام نتیجه به نگارنده مقاله : ژورنال نتیجه و تصمیم نهایی را به همراه نکات بررسی شده توسط داوران به نگارنده مقاله ارسال می‌کند. ارسال یا عدم ارسال نام داوران بسته به موسسه متفاوت می‌باشد.
مراحل نهایی : اگر مقاله پذیرفته شود، اقدامات لازم جهت انتشار آن صورت می‌گیرد. در صورتی‌که مقاله رد یا جهت بررسی مجدد به نگارنده مقاله ارسال گردد، وی می‌تواند با توجه به کامنت‌های ارزشمند داوران نسبت به بهبود مقاله اقدام نماید. هم‌چنین پس از اصلاح مقاله، نتیجه جهت بررسی مجدد به داوران ارسال می‌شود، مگر در شرایطی که آن‌ها عدم تمایل به بررسی مجدد مقاله را اعلام کرده باشند. هم‌چنین در صورتی که تنها مشکلات جزیی در مقاله دیده شده باشد، ممکن است ویراستار ژورنال، اقدام به ویرایش مقاله کند.

مشکلات سیستم داوری تخصصی

سیستم داوری تخصصی peer review مشکلات عدیده‌ای نیز دارد. از جمله این مشکلات را می‌توان تاخیر در تصمیم گیری و داوری مجلات، سوگیری داوری، دزدی علمی و تضاد منافع را نام برد. این احتمال وجود دارد که داوری مقاله ارسال شده را رد کند و بعد از رد کردن خود ایده اصلی مقاله را گرفته و آن را انتشار دهد؛ یا اینکه داوران مقاله احتمال دارد در تصمیم‌های خود بر اساس دانشگاه، نژاد، و یا هرچیز حساس دیگری که در مقاله درج شده باشد سوگیری نشان دهند. همچنین بسیاری از داوری‌های انجام شده معمولاً در ازای دریافت وجه نیست و این مساله نظرات و دیدگاه‌های زیادی بین افراد دانشگاهی پیرامون این مساله که فرآیند داوری پولی یا رایگان باشد ایجاد کرده است.
با این‌حال، باید چنین خلاصه نمود که سیستم داوری تخصصی در انجام داوری مقالات موفق عمل کرده است و باعث شده است تا کیفیت علمی مقالات و ژورنالها نیز به این جهت افزایش یابد و درصد بسیاری از مجلات موجود در دنیا از این سیستم داوری استفاده می‌کنند.