مقاله علمی چیست و چه ساختاری دارد؟

یک مقاله علمی در واقع نتایج حاصله از یک مطالعه و پژوهش در زمینه یک موضوع خاص می باشد که در قالب یک نوشته چند صفحه ای به منظور انتشار در مجلات علمی نوشته می شود. یک مقاله علمی دارای ساختار مشخص و تعریف شده ای می باشد که بایستی بر اساس آن نوشته و تنظیم شود. علاوه بر ساختار کلی که در تمامی مقالات تا حدودی ثابت و یکسان است، یکسری مواردی در نوشتن مقالات وجود دارد که تعرفه آنها در مجلات مختلف متفاوت است. از جمله این موارد، تعداد کلمات یک مقاله علمی می باشد که ممکن است برای یک مجله تا سقف 4000 کلمه تعریف شده باشد و برای مجله دیگر تا 7000 کلمه. حتی این تعداد کلمات در بین مقاله علمی پژوهشی و مقاله علمی ترویجی نیز متفاوت است.

از موارد دیگر که می تواند در خصوص یک مقاله علمی در بین مجلات متفاوت باشد، سبک رفرنس نویسی است. با توجه به اینکه رفرنس نویسی در مقاله علمی بسیار حائز اهمیت می باشد از این رو چندین سبک رفرنس نویسی توسط انجمن های مختلف در جهان بوجود آمده است که مجلات مختلف بر حسب حوزه فعالیت خود، سبک بخصوصی از رفرنس نویسی را به نویسندگان پیشنهاد می کند. از جمله سبک های رفرنس نویسی که بسیار مورد استفاده قرار میگیرد، سبک رفرنس نویسی APA، رفرنس نویسی هاروارد، رفرنس نویسی ونکوور، رفرنس نویسی شیکاگو و ... می باشد. نحوه درج رفرنس در داخل متن یک مقاله علمی و در انتهای مقاله در هر کدام از روش های رفرنس نویسی تعریف بخصوصی دارد که در مطالب قبلی توضیح داده شده است. 

ساختار یک مقاله علمی

یک مقاله علمی می تواند یا پژوهشی باشد یا ترویجی. منظور از مقالات پژوهشی همان مقالاتی هستند که دانشجویان از کار پژوهشی پایان نامه خود استخراج می کنند یا محققان نتایج کار پؤوهشی خود را در قالب مقاله علمی پژوهشی ارائه می دهند. این نوع مقالات بیشترین تعداد مقالات چاپ شده در جهان را به خود اختصاص می دهند و زیرا حاوی نتایج یک پژوهش جدیدی هستند که تاکنون انجام نگرفته بود.
اما مقاله مروری یک مقاله نوشته شده در خصوص یک موضوع خاص از مقالات پژوهشی منتشر شده در آن موضوع می باشد. این نوع مقالات به تحلیل نتایج گرفته شده از مطالعات مختلفی که در خصوص یک موضوع خاص انجام گرفته، می پردازند.
از لحاظ امتیاز پژوهشی در مصاحبه دکتری و رزومه تحصیلی، مقالات علمی پژوهشی به دلیل نوین بودن نسبت به مقالات علمی مروری امتیاز بیشتری دارند و بیشتر مورد توجه قرار میگیرند. در مقابل نوشتن یک مقاله علمی مروری یا علمی ترویجی کار بسیار دشواری می باشد و کسانی می توانند چنین مقالاتی را بنویسند که تجره بالایی در نوشتن مقالات علمی پژوهشی دارند و قدرت تحلیلی آماری آنها بسیار بالا می باشد. گاها با تحلیل نتایج مختلف می تواند به نتایج جدیدی رسید و حتی فرضیه های جدیدی از آنها مطرح کرد که زمینه انجام یک مطالعه پزوهشی را فراهم می کند. 
مقالات علمی پژوهشی با مقالات علمی ترویجی از لحاظ ساختاری نیز با یکدیگر متفاوت هستند و تعداد مجلاتی که مقالات علمی ترویجی را چاپ می کنند نیز محدود است. در جدول زیر این دو نوع مقاله از لحاظ ساختاری و امتیازی با یکرچدیگر مقایسه شده اند:

نحوه نگارش هر کدام از بخش های یک مقاله علمی

1. عنوان مقاله : هر پژوهش و تحقیق دارای یک موضوع مشخص و تعریف شده ای می باشد که بر اساس آن موضوع، یک عنوان برای مقاله حاصل از آن پژوهش نوشته می شود. عنوان مقاله بر اساس کلمات کلیدی مقاله و بصورت یک عبارت خبری یا یک جمله نوشته می شود. معمولا عناوین جذاب بصورت عبارت خبری نوشته می شوند و به نوعی نتیجه پژوهش را بیان می کند. عنوان مقاله با توجه به اینکه اولین بخش از مقاله می باشد که توسط مخاطب دیده می شود، پس باید به گونه ای نوشته شود که نظر مخاطب را به خود جلب نماید.
2. چکیده مقاله : هر مقاله ای دارای یک بخش چکیده یا خلاصه می باشد تا کل محتوای خود را در قالب چند جمله به مخاطب معرفی نماید. خلاصه مانند زیر تیتر خبر می باشد که خواننده با خواندن آن نه تنها از کلیات موضوع با خبر می شود بلکه در صورت جذاب بودن، راغب به خواندن بقیه خبر نیز می شود. چکیده مقاله نیز همچین نقشی را برای مخاطبان خود دارد و به آنها اجازه می دهد تا با خواندن چکیده در خصوص اینکه آیا خواندن ادامه مقاله به درد او خواهد خورد یا نه، تصمیم بگیرد. تعداد کلمات چکیده و ساختار نگارشی آن توسط مجله ای که قصد چاپ مقاله خود را دارید، تعیین می شود. به طور کلی حجم چکیده بین 100 تا 300 کلمه در نظر گرفته می شود و نحوه نوشتن آن به دو صورت توصیفی(Descriptive) و راهنمای تمام نما (Informative) می باشد. یا کل مقاله در قالب یک پاراگراف که شامل یک مقدمه کوتاه و اشاره ای به روش کار و نتایج کار می باشد، نوشته می شود. و یا بصورت بخش بندی شده در 4 بخش مقدمه، روش کار، نتایج و بحث آورده می شود.  معمولا زمان افعال چکیده یک مقاله زمان حال است اما می‌توان از افعال زمان گذشته نیز استفاده نمود.لازم به ذکر اسا که در بخش چکیده یک مقاله علمی هیچ گونه رفرنسی نوشته نمی شود.
3.  کلمات کلیدی مقاله علمی : منظور از کلمات کلیدی، همان کلمات مهمی است که در عنوان مقاله نیز به کار می رود و تحقیق حول آن کلمات انجام میگیرد. مخاطبان و خواندگان مقاله نیز در هنگام جستجوی یک مقاله علمی، همیشه کلمات کلیدی را سرچ می کنند. در نتیجه اگر کلمات کلیدی مقاله شما به درستی انتخاب شود، در نتایج جستجوی مخاطبان در حوزه موضوعی شما، مطمئنا مقاله شما نیز مشاهده خواهد شد.
4.  مقدمه مقاله
   مقدمه مقاله علمی پژوهشی : هدف از نگارش مقدمه یک مقاله علمی پژوهشی، آشنا کردن مخاطب با موضوع پژوهش، پیشینه تحقیق آن و اهداف و فرضیاتی است که نویسنده مقاله دارد. مقدمه یک مقاله علمی پژوهشی در حدود 1 تا 1.5 صفحه می باشد و نبایستی خیلی طولانی نوشته شود. زیرا در یک مقاله علمی پژوهشی، هدف اصلی ارائه نتایج کار می باشد. بنابراین طولانی شدن مقدمه باعث خسته شدن خواننده از خواندن مقاله می شود. 
   مقدمه مقاله علمی ترویجی : در مقاله علمی ترویجی با توجه به اینکه روش کار و نتایجی در کار نیست، بخش اعظم مقاله را مقدمه آن تشکیل می دهد که در قالب زیر عناوین مختلفی نوشته می شود. در یک مقاله علمی ترویجی ممکن است بخش مقدمه در حدود 3 تا 4 صفحه و حتی بیشتر نیز نوشته شود. در مقالات علمی ترویجی نیز مهم ترین بخش مقاله، بخش مقدمه و بحث مقاله می باشد.
5. روش کار مقاله : این بخش از مقاله مربوط به پروسه کار عملی یک تحقیق یا پژوهش است. یعنی تمامی کارهایی که در طی پروسه تحقیق انجام داده اید تا در نهایت به نتایج مطلوب برسید. ذکر تمامی روش کار در این قسمت ضروری می باشد اما باید به گونه ای نوشته شود که حجم زیادی از مقاله را نگیرد. ممکن است مقاله در مورد یک موضوع عملی، تئوری یا شبیه سازی باشد. اگر عملی باشد در این قسمت کلیه مواد و دستگاه‌های استفاده شده، پروتکل (پشتیبانی) آزمایش و چگونگی فراهم آوردن مقدمات آزمایش به طور کامل و دقیق عنوان می‌شود. اگر مقاله تئوری یا شبیه سازی باشد بایستی روابط ریاضی، فرضیه‌ها، اثبات قضیه‌های ذکر شده، نرم افزارهای استفاده شده و مقادیر عددی پارامترها به طور کامل در جدول نگارش شود، به طوری که خواننده با دنبال کردن مقاله بتواند به همان نتایج دست یابد. اگر در طی کار عملی خود از روش مستندی استفاده نمودید، نیازی به توضیح دوباره آن نیست، کافیست اسم فردی که اولین بار این آزمایش را انجام داد ذکر نمایید. برای مثال در این آزمایش از روش Bradford جهت تخمین غلظت پروتئین و شناسایی استاندارد استفاده شده.
6. نتایج مقاله : مهم ترین بخش از یک مقاله علمی پژوهشی، بخش نتایج آن می باشد. زیرا هدف اصلی از نوشتن یک مقاله علمی پژوهشی، ارائه نتایج جدید از یک مطالعه جدید می باشد. حتی داوران مجلات و داوران جلسه دفاع پایان نامه به این بخش از مقاله یا پایان نامه اهمیت زیادی قائل هستند. نتایج عملی با عنوان Experimental Results و نتایج شبیه سازی با عنوان Simulation Results بیان می‌شوند. در این قسمت باید دستاوردها، یافته‌ها و مقادیر عددی نتایج آزمایش، اهمیت و با ارزش بودن آن‌ها کاملاً دقیق و به صراحت توضیح داده شود و ویژگی‌های آماری نیز ذکر گردد. افعال جملات بخش نتایج مقاله علمی بصورت گذشته نوشته می شود. تا حد ممکن سعی نمایید از جداول و نمودار در مقاله خود استفاده نمایید. در این بخش هیچ تحلیلی در خصوص نتایج انجام ندهید.
7. بحث مقاله : در این قسمت از مقاله به تحلیل نتایج کار خود پرداخته و آن را با نتایج کارهای مشابه انجام گرفته توسط محققین دیگر مقایسه می کنید. در صورتی که یافته های شما با یافته های قبلی مغایرت داشت، بایستی علت آن را بیان کنید.
8. بخش نتیجه گیری conclusion مقاله علمی : در نهایت در ادامه بحث و یا در بخش جداگانه ای تحت عنوان نتیجه گیری، کل نتایج بدست آمده را در یک یا دو جمله بیان کرده و یک آینده نگری از کار پژوهشی خود را مطرح نمایید.
9. بخش تقدیر و تشکر مقاله علمی : این بخش از مقاله اختیاری بوده و به منظر قدردانی از افراد یا سازمانی می باشد که شما را در انجام کار پژوهشی یاری رسانده است.
10. بخش مراجع مقاله علمی : همانطور که قبلا نیز گفته شده است، رفرنس دهی در مقالات بسیار حائز اهمیت بوده و به مقاله شما اعتبار و ارزش می بخشد. برای اینکه رفرنس های مقاله خود را طبق سبک درخواستی مجله به درستی درج نمایید، حتما از موتور جستجوی گوگل اسکولار استفاده نمایید تا آدرس درست یک رفرنس را در سبک های مختلف به شما نشان دهد. البته این روش تنها در خصوص مراج مقاله و کتاب مناسب است و اگر بخواهید به یک وبسایت یا کنفرانسی اجاع دهی کنید باید خود آن سبک رفرنس نویسی را مطالعه کرده و بر اساس آن، آدر آن رفرنس را نوشت ( برای آشنایی بیشتر مطلب سبک های رفرنس دهی را مطالعه نمایید).
11. بخش ضمیمه مقاله علمی : در این قسمت مطالبی که مرتبط با متن مقاله بوده اما ذکر آن‌ها در متن اصلی در اولویت دوم قرار دارد، در ضمیمه گنجانده می‌شود. مثل اثبات های قضایای ریاضی مطرح شده در متن مقاله و یا الگوریتم بدست آوردن پارامتری در قسمت ضمیمه قرار داده می‌شوند.