ساختار یک مقاله علمی

بر اساس بررسی های کارشناسان موسسه اشراق و با تحقیقات اساسی انجام گرفته یک مقاله اصیل علمی شامل قسمت‌ها و بخش‌های زیر می‌باشد:

عنوان (Tittle)

چکیده (Abstract)  

کلمات کلیدی (Keywords)

مقدمه (Introduction)

مواد و روش‌ها (Materials and methods)

نتایج (Results)

بحث (Discussion)

نتیجه‌گیری (Conclusion)

تقدیر و تشکر (Achnowledgment)

مراجع (References)

ضمیمه (Appendix)

موارد تکمیلی (Supplementary materials)

لازم به ذکر است که ممکن است بخش‌های 6 و 7 با هم ادغام شده با عنوان Results and Discussion نوشته شوند. توجه شود که بعضی از بخش‌های گفته شده مثل قسمت‌های 9، 11 و 12 لزوما در همه مقالات وجود ندارند و وجود آنها به نوع مقاله و ژورنال مورد نظر بستگی دارد.

در ادامه به توضیح هر یک از این قسمت‌ها می‌پردازیم.

عنوان مقاله نخستین چیزی است که دیگران را به خواندن مقاله شما جلب می‌کند. عنوان مقاله باید گویای علمی باشد و به درستی بتواند کاری را که انجام شده، عرضه کند. عنوان هم باید گویای متن باشد و هم دارای جذابیت باشد. از نوشتن عنوان‌های طولانی باید خودداری نمود. همچنین از کلمات اختصاری شناخته نشده در عنوان مقاله نباید استفاده کرد. عنوان مقاله می‌تواند در قالب یک جمله یا عبارت پرسشی نوشته شود که در این حالت توجه دیگران به موضوع بیشتر جلب خواهد شد.

در این قسمت باید چکیده فعالیت پژوهشی ضمن بیان اهمیت موضوع و نتایج به دست آمده، به طور شفاف و دقیق در قالب تعداد محدودی از کلمات (وابسته به نوع مجله مثلا می‌تواند حداکثر تا 200 کلمه باشد) توضیح داده شود. چکیده بایستی به گونه‌ای نوشته شود که دیگران را به خواندن مقاله شما ترغیب کند. اگر کلمات اختصاری در چکیده بکار رود، باید عبارت کامل آن در داخل پرانتز و پس از عبارت اختصاری نوشته شده و یا کلمه اختصاری در داخل پرانتز و پس از عبارت کامل آن نوشته شود. معمولا زمان افعال چکیده یک مقاله زمان حال است اما می‌توان از افعال زمان گذشته نیز استفاده نمود.

به طور کلی دو نوع چکیده وجود دارند:

1. توصیفی(Descriptive) : چکیده های توصیفی در زمینه های علوم انسانی و علوم اجتماعی یا روانشناسی مورد استفاده قرار می­ گیرند. این نوع از چکیده ها حدود ۵۰ تا ۱۰۰ کلمه هستند. ساختار یک چکیده ی توصیفی عموما به شکل زیر است: 1- تاریخچه 2-هدف 3-مطلب خاص مورد توجه / مورد علاقه ی مقاله 4-مروری بر محتویات (این بخش الزامی نیست)

2. چکیدهی راهنمای تمام نما :(Informative) چکیده های راهنما عموما در مقالات مهندسی، علوم یا روانشناسی مورد استفاده قرار می گیرند. این چکیده های حدودا ۲۰۰ کلمه را شامل می­ شوند. اکثر این چکیده ها از بخش های زیر تشکیل می شوند: 1-تاریخچه 2-هدف مقاله 3-روش مورد استفاده 4-یافته ها/نتایج 5-نتیجه گیری نوع چکیده ی مورد استفاده به رشته ی موردنظر بستگی دارد.

ابتدا مقاله را چند بار مطالعه نموده و نکات اصلی آن را دریابید. سپس هر بخش را در نظر گرفته و آن را به یک ۱ تا ۲ جمله خلاصه کنید. سپس جملات جمع آوری شده را دوباره بخوانید تا مطمئن شوید که مباحث اصلی موجود در مقاله را پوشش می دهد.
اطمینان حاصل نمایید که در رابطه با هر یک از نکات کلیدی ساختار چکیده مطلبی آورده اید. چکیده ی نگارش شده را بررسی نمایید و در صورت وجود کلمات غیرضروری آنها را حذف نموده و آن را دوباره به شکلی روان نگارش نمایید.

چه چیز یک چکیده را خوب و تاثیرگذار می کند؟ جهت نگارش چکیده از یک متن قابل مفهوم و خلاصه استفاده می شود و می توان از خود آن چکیده اطلاعاتی دریافت نمود. تمام مولفه های آکادمیک لازم را از متن کامل انعکاس دهد که باید شامل هدف، تمرکز، روش ها، نتایج و استدلال ها باشد. هیچ گونه اطلاعاتی خارج از مقاله در خود نداشته باشد. به زبان روان و سلیس نوشته شده و برای گستره ی وسیعی از خوانندگان از جمله خوانندگان با رشته های علمی تخصصی قابل فهم باشد. به زبان مجهول نوشته می شود تا به جای تمرکز بر اشخاص، بیشتر با تمرکز بر موارد مهم، یافته ها را گزارش دهد. عموما هیچ مرجعی را شامل نمی شود.

کلمات کلیدی در مقاله بسیار مهم می‌باشند. کلمات کلیدی بیان کننده موضوع مقاله هستند که جهت شناساندن و معرفی مقاله به جامعه علمی کاربرد دارند. به این ترتیب دیگر نویسندگان و پژوهشگران با جستجوی عبارات پژوهشی مورد نظر خود در کلمات کلیدی، می‌توانند به مقاله شما دست یابند.

اگر خوانندگان با مطالعه مقدمه مقاله، به نوشته شما علاقمند نشوند، مقاله از دست رفته است! در قسمت مقدمه، می‌بایست تاریخچه و اهمیت موضوع، مشکلات و نقاط ضعف روش‌های پیشین و رویکرد شما برای حل این مشکلات نوشته شود. در آغاز مقدمه بهتر است به صورت کلی صحبت کرده و به تدریج به توضیح توضیحات جزییات و موضوع اصلی پژوهش پرداخته شود. در این بخش، پژوهش‌ها و نتایج بدست آمده در گذشته مرور شده، کمبود و یا نقص آن‌ها تشریح شده و سپس راهکار مورد استفاده توسط نویسندگان که دلیل نوشتن مقاله می‌باشد، توضیح داده خواهد شد. در آخرین پاراگراف بخش مقدمه، مرسوم است ساختار کلی مقاله و اینکه در بخش‌های بعدی آن چه عنواینی مطرح خواهد شد، بیان گردد. زمان افعال استفاده شده در این بخش تلفیقی از گذشته و حال می‌باشد. بخش‌های مختلف مقدمه شامل:

پاراگراف اول: بیان کلی حوزه و حیطه علمی مساله.
پاراگراف دوم و سوم: انتقال آرام از کلیات به جزییات و بیان مشخص (دقیق) با مرور پژوهش‌های پیشین و ذکر اهمیت و ضرورت پژوهش.
پاراگراف چهارم: مهم‌ترین پاراگراف و قلب مقدمه که شامل خلاصه نکات مهم از فعالیت انجام شده توسط شما در مقاله می‌باشد. معمولا این پاراگراف با عبارت “In this paper, …” آغاز می‌شود. پاراگراف پنجم: ارتباط، تفاوت‌ها و برتری‌های فعالیت شما با دیگر کارهای مشابه انجام شده.
پاراگراف ششم: بیان بخش بندی ادامه مقاله با ذکر کلیات هر بخش. به عنوان مثال:

.The reminder of this paper is organized as follows: In Section 2 ... is explained Finlly , Section 5 Concludes the paper

ممکن است مقاله در مورد یک موضوع عملی، تئوری یا شبیه سازی باشد. اگر موضوع مقاله عملی باشد در این قسمت کلیه مواد و دستگاه‌های استفاده شده، پروتکل انجام آزمایش و چگونگی فراهم آوردن مقدمات آزمایش به طور کامل و دقیق عنوان می‌شود. اگر مقاله تئوری یا شبیه سازی باشد بایستی روابط ریاضی، فرضیه‌ها، اثبات قضیه‌های ذکر شده، نرم افزارهای استفاده شده و مقادیر عددی پارامترها به طور کامل در جدول نوشته شود، به طوری که خواننده با دنبال کردن مقاله بتواند به همان نتایج دست یابد.

اصول:

تنها درصورتی ­که مطالعه آنقدر پیچیده است که به این شکل می­توان کمی فضا ذخیره نمود، اصول را به صورت جداگانه توصیف نمایید.

مواد شیمیایی تخصصی، موارد مورد استفاده در زمینه­ ی زیست­ شناسی و هر یک از مواد یا منابعی را که عموما در آزمایشگاه ها یافت می­ شوند در متن بیاورید.

از مواردی از قبیل لوله­ های آزمایش، سر سمیلر، لیوان آزمایشگاه و غیره، یا تجهیزات استاندارد آزمایشگاه از قبیل یک نوع خاص از تجهیزات از قبیل سانتریفیوژها (Centrifuge)، اسپکتروفتومترها(Spectrophotometer)، پیپتورها(Pipettor) و غیره که در اکثر آزمایشگاها یافت می­ شوند چشم ­پوشی نمایید.

اگر استفاده از یک نوع خاص از تجهیزات، یک نوع انزیم، یا کشت میکروب در آزمایشگاه از یک تهیه­ کننده­ ی به­ خصوص در جهت موفقیت آزمایش ضروری است، پس این وسیله یا آنزیم یا … و منبع باید انتخاب شوند، در غیراینصورت خیر.

موارد مورد استفاده ممکن است در یک پاراگراف جداگانه مورد استفاده قرار گیرند یا اینکه ممکن است همگام با روش­های شما شناسایی گردند.

در علم زیست­ شناسی، ما غالبا با محلول ­ها سروکار داریم. آنها را با نام خطاب کرده و همگی را شامل غلظت­ های(Concentration) واکنش­گرها  و PH محلول ­های آبی و حلال در محلول­های غیرآبی، به طور کامل توصیف می ­کنیم.

روش­ها:

روش را شرح دهید (نه جزئیات هر روش که همگی از روش یکسان استفاده نمودند)

روش را به طور کامل شرح دهید، شامل ویژگی­ هایی از قبیل درجه حرارت، دوره­ ی نهفتگی(Incubation Times) و غیره.

به جهت مختصرگویی، روش­های کنونی تحت سرفصل­های اختصاص داده شده به روش­های به­ خصوص یا گروهی از روش­ها عنوان گردد.

تعمیم گزارش دهید که روش­ها چگونه در حالت کلی اجرا شدند، نه اینکه چگونه به شکل به­ خصوصی در یک روز خاص اجرا گردیدند. همواره به این فکر کنید که چه چیزی به یک محقق دیگر در موسسه­ ی دیگر که در حال کار روی پروژه خود است، مرتبط می­ باشد.

اگر از روش­ هایی استفاده نمایید که به خوبی مستند شده ­اند، روش را با نام خطاب نموده و بس. برای مثال، آزمایش Bradford بسیار شناخته شده است. نیازی نیست روش را به طور کامل گزارش کنید ، تنها بدین موضوع اشاره کنید که از آزمایش Bradford جهت تخمین غلظت پروتئین و شناسایی استاندارد مورد استفاده­ی شما استفاده نمودید. همین موضوع برای روش SDS-PAGE و بسیاری روش­های معروف دیگر در زیست­شناسی و زیست-شیمی(Biochemistry) هم صادق است.

سبک:

• استفاده از زمان معلوم در هنگام مستندسازی روش ها بدون استفاده از اول شخص بسیار مشکل یا غیرممکن است، که توجه خواننده را بیشتر به محقق جلب می کند تا به کار. از این رو، هنگام نگارش روش ها بیشتر نویسندگان از زمان مجهول سوم شخص استفاده می نمایند.
•در این بخش و هر بخش دیگر مقاله از نثر عادی استفاده نمایید – از لیست های غیررسمی دوری نموده و از جملات کامل استفاده نمایید.
از موارد زیر اجتناب کنید.

•موارد بیان شده و روش ها مجموعه ای از دستورالعمل ها نیستند.
•تمام اطلاعات و پیشینه ی توصیفی را حذف کنید – این موضوعات را برای بخش گفتگو نگه دارید.
•اطلاعاتی را که به شخص سوم غیرمرتبط است حذف کنید، برای مثال اینکه از چه ظرف یخی استفاده نمودید، یا اینکه چه شخصی به اطلاعات دسترسی پیدا کرده است.

بخش نتایج مقاله علمی

نتایج عملی با عنوان Experimental Results و نتایج شبیه سازی با عنوان Simulation Results بیان می‌شوند. در این قسمت باید دستاوردها، یافته‌ها و مقادیر عددی نتایج آزمایش، اهمیت و با ارزش بودن آن‌ها کاملاً دقیق و به صراحت توضیح داده شود و ویژگی‌های آماری نیز ذکر گردد. زمان افعال این بخش از مقاله گذشته است.

هدف اصلی

هدف از بخش نتایج ارائه و نمایش یافته­ هایتان است. این بخش را یک گزارش عینی از نتایج قرار دهید، و تمام تفسیرها را برای این بخش نگه دارید.

نگارش بخش نتایج

مهم: باید به شکلی واضح مواردی را که عموما در یک مقاله­ ی تحقیقاتی قرار می­گیرند از داده­ های خام یا سایر ضمایمی که منتشر نخواهند شد متمایز نماییم. در اصل، چنین مواردی نباید هرگز ارائه شوند مگر اینکه از سوی مربی درخواست شوند.

محتوی

یافته­ های خود را در متن خلاصه نموده و در صورت امکان به شکل جدول و شکل نمایش دهید.

در متن، تمام نتایج را توصیف نمایید و خواننده را بیشتر به سمت مشاهداتی که مرتبط­ تر هستند هدایت کنید.

متنی تهیه نمایید، مثلا با شرح سوالی که با یک مشاهده­ ی خاص مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج آزمایشات کنترل را شرح داده، و مشاهداتی را مشمول گردانید که به صورت جدولی یا شکلی ارائه نشده.

داده­ ها را تجزیه و تحلیل کنید، سپس داده­ های تحلیل شده را به شکل یک نمودار، جدول یا به شکل متن ارائه نمایید.

از موارد زیر اجتناب نمایید

نتایج را بررسی یا تفسیر ننمایید، اطلاعات پیشینه را گزارش ندهید و سعی نکنید همه ­چیز را توضیح دهید.

هیچگاه داده­ های خام یا محاسبات متوسط را در یک مقاله­ ی تحقیقاتی نگنجانید.

هیچ­گاه یک داده را بیش از یک بار ارائه ندهید.

متن باید اشکال و جداول را تکمیل نماید نه اینکه همان اطلاعات را انتقال دهد.

لطفا اشکال را با جداول اشتباه نگیرید ، بین این دو تفاوت وجود دارد.

سبک مثل همیشه، در هنگام ارجاع به نتایج از زمان گذشته استفاده نمایید و همه­ چیز را به شکلی منطقی قرار دهید.

در متن، به هر شکل با عنوان “شکل۱″، “شکل ۲″، و غیره ارجاع دهید. جداول را هم شماره­ گذاری نمایید (جهت دریافت جزئیات بیشتر مراجع را مطالعه نمایید).

در پایان گزارش جداول و اشکال را با نام­گذاری مناسب در بخش نتایج ارائه دهید (به شکل واضح آن ها را از هر مورد دیگر از قبیل داده­ های خام، منحنی­ های استاندارد و غیره متمایز نمایید.

اگر ترجیح می­ دهید، می ­توانید اشکال و جداول را به شکل مناسب در متن بخش نتایج قرار دهید.

اشکال و جداول

اشکال و جداول را یا در متن نتایج قرار دهید، یا آنها را در پشت گزارش ارائه دهید، یکی از این دو مورد را اجرا نمایید.

اگر اشکال و نتایج را در پایان گزارش قرار می­ دهید، مطمئن شوید که به وضوح از موارد ضمیمه از قبیل داده­ های خام متمایز شده­ اند.

صرف ­نظر از جایگاه قرارگیری، هر شکل باید به ترتیب نام گذاری گردد و با یک زیرنویس تکمیل گردد (زیرنویس شکل را در زیر آن قرار دهید)

صرف­نظر از جایگاه قرارگیری، هر جدول باید دارای یک عنوان بوده، به ترتیب نام­گذاری شده و دارای یک سرفصل باشد (عنوان و شرح در بالای جدول قرار می­گیرد.)

هر شکل و جدول باید به قدری کامل باشد که جدای از متن خود پیام را منتقل کند.

این بخش از مقاله به تفسیر و تعبیر نتایج و دستاوردهای پژوهش اختصاص دارد و لذا به دانش وسیعی نیاز دارد. در این قسمت باید پژوهش‌های قبلی و مرتبط با موضوع مقاله که در بخش مقدمه عنوان شده‌اند، بیان شوند و مقایسه‌ای از روش‌ها/ نتایج ذکر شده در آن مقالات با روش‌ها/ نتایج این پژوهش انجام گیرد. همچنین لازم است مزایا و معایب پژوهش فعلی و همخوانی یا عدم همخوانی دستاوردهای حاصل با یافته‌های پیشین با دقت توضیح داده شود. زمان افعال بکار رفته گذشته است.

این قسمت مرور بسیار مختصر از کل مقاله می‌باشد. در واقع این بخش مشابه چکیده مقاله است اما به شکل کلی‌تر، زیرا conclusion محدودیت در تعداد کلمات ندارد.

در این بخش اهمیت موضوع، نتایج کلی پژوهش انجام گرفته و نیز پژوهش‌هایی که در آینده می‌تواند راجع به این موضوع انجام شود بیان و توضیح داده می‌شود (Future works). زمان افعال نیز تلفیقی از زمان گذشته و آینده است.

این بخش لزوماً در همه مقالات وجود ندارد. معمولا در این بخش از افرادی که به نحوی در انجام پژوهش به نویسندگان کمک کرده‌اند (اما میزان مشارکت آن‌ها به گونه‌ای نبوده که به عنوان نویسنده مقاله ذکر شوند) تشکر و قدردانی می‌شود. همچنین می‌توان از موسساتی که حمایت مالی و یا تجهیزاتی داشته‌اند و یا از داوران مقاله که با ارایه نکات ارزشمند خود به ارتقای کیفی مقاله کمک کرده‌اند، تشکر نمود.

در این بخش مشخصات تمامی منابع و مقالاتی که در متن مقاله به آن‌ها ارجاع شده است، باید به طور کامل و دقیق نوشته شوند. به طور کلی شیوه و آیین نگارش ارجاع به مقالات دیگران، وابسته به مجله‌ای است که پیش‌نویس مقاله برای آن ارسال خواهد شد. برای یافتن نحوه ارجاع‌دهی درست، مطابق با آیین نگارش آن مجله، می‌توان از قسمت «راهنمایی برای نویسندگان»( Guide for authors, Authors Guidelines, Instruction for Authors) از سایت مجله کمک گرفت. راه ساده‌تر این است که از شماره‌های اخیر چاپ شده توسط مجله، چند مقاله دانلود شده و سپس از آیین نگارش ارجاع‌دهی در آن مقالات استفاده نمود. گاهی اوقات مراجع به ترتیب حروف الفبا و بر اساس نام خانوادگی نویسنده اول مرتب می‌شوند. در این حالت معمولا نام نویسندگان در متن مقاله و در پایان جمله/ عبارتی که مربوط به آن مرجع می‌باشد، نوشته می‌شود. اگر مقاله یک، دو یا بیش از دو نویسنده داشته باشد، در متن مقاله به صورت زیر ارجاع داده می‌شود:

یک نویسنده: (Amiri, 2010)

دو نویسنده: (Amiri and Bahrami, 2011) یا (Amiri & Bahrami, 2011)

بیش از دو نویسنده: (Amiri et al., 2012)

برای بیش از یک مرجع، معمولا بین مراجع نقطه ویرگول گذاشته می‌شود. مانند مثال زیر:

(Amiri et al., 2012; Amiri and Bahrami, 2011; Amiri, 2010)

برای برخی از مجلات، مراجع بر اساس ترتیب ظاهر شدن در متن مقاله عددگذاری شده و مرتب می‌شوند. در این حالت، پس از پایان هر جمله/ عبارت شماره مرجع داده می‌شود. به عنوان مثال اولین مرجع استفاده شده [1] و دهمین مرجع استفاده شده [10] خواهد بود. اگر برای آن جمله/ عبارت دو مرجع استفاده شده باشد. در پایان جمله و در داخل کروشه، در بین شماره مراجع ویرگول گذاشته می‌شود به عنوان مثال مراجع یک و پنج: [1,5]. اگر بیش از دو مرجع استفاده شود در بین آن‌ها خط فاصله گذاشته می‌شود. به عنوان مثال [1-3;5,8]. در این مثال از مراجع یک تا سه و مراجع پنجم و هشتم استفاده شده است. دقت شود که پس از پایان مقاله و در قسمت مراجع، تمامی مراجع نیز شماره بندی و مرتب می‌شوند.

گاهی اوقات برخی از مجلات از تلفیق دو حالت قبل استفاده می‌کنند. در پایان مقاله و قسمت مراجع، فهرست مراجع به ترتیب حروف الفبا و بر اساس نام خانوادگی نویسنده اول مقاله مرتب شده و سپس شماره گذاری می‌شوند. در این حالت در متن مقاله بجای ذکر نام نویسنده/ نویسندگان، تنها شماره مرجع ذکر می‌شود. به این ترتیب ممکن است در اولین پاراگراف مقدمه مقاله، مرجع شماره پنجم [5] دیده شود چرا که نام خانوادگی نویسنده اول مرجع آن پاراگراف مثلا با حرف H شروع شده و لذا پس از مرتب سازی بر اساس حروف الفبا، به عنوان مرجع شماره پنجم قرار گرفته است.

همانطور که ملاحظه می‌شود آیین‌های نگارشی متفاوتی برای ارجاع به مقالات دیگران وجود دارد. بهترین روش دانلود چند مقاله از شماره اخیر آن مجله و بررسی این موضوع می‌باشد. لازم به ذکر است که آیین نوشتن نام نویسندگان، عنوان مقاله، سال چاپ، شماره صفحات و … مقالات در قسمت مراجع مقاله نیز قوانین خاص خود را دارد که باید به دقت رعایت شود. به عنوان مثال سال چاپ مقاله گاهی اوقات در پایان مرجع نوشته می‌شود و گاهی اوقات پس از نام نویسندگان و قبل از عنوان مقاله و در داخل پرانتز نوشته می‌شود. همچنین بایستی توجه کرد که نحوه ارجاع به کتاب، مقاله کنفرانسی، مقالات ژورنال نیز با هم متفاوت است. برای روشن شدن مطلب به مثال‌های زیر توجه کنید:

– Amiri M., Bahrami F., Janahmadi M. Functional contributions of astrocytes in synchronization of a neuronal network model, Journal of Theoretical Biology. 292, 60-70, 2012.

– Chartier, S., Boukadoum, M., Amiri, M., (2009). BAM learning of nonlinearly separable tasks by using an asymmetrical output function and reinforcement learning. IEEE Trans Neural Netw, 20: 1281-1292.

در این قسمت مطالبی که مرتبط با متن مقاله بوده اما ذکر آن‌ها در متن اصلی در اولویت دوم قرار دارد (و لذا ممکن است موجب خستگی خواننده و یا سردرگمی او شود) در ضمیمه گنجانده می‌شود. به عنوان مثال اثبات (طولانی) قضایای ریاضی مطرح شده در متن مقاله و یا الگوریتم بدست آوردن پارامتری در قسمت ضمیمه قرار داده می‌شوند.

این بخش نیز لزوما در همه مقالات وجود ندارد. در برخی از مقالات، کد و برنامه نوشته شده برای انجام شبیه سازی‌ها، عکس و یا فیلم‌هایی که از پدیده‌های در رابطه با موضوع مقاله تهیه شده است، تحت عنوان supplementary materials در سایت مجله گذشته می‌شود به طوری که دیگران بتوانند دانلود کنند و با استفاده از آن‌ها درک بهتری از نتایج و چگونگی انجام پژوهش بدست آورند.