ویراستاری کتاب

اولین و مهم‌ترین ویژگی‌ای که یک ویراستار بایستی داشته باشد، این است که به زبان مورد نظر متن کتاب، حال چه فارسی باشد چه انگلیسی و هر زبان دیگر تسلط کافی داشته و با قواعد دستور زبان آن آشنایی کامل داشته باشد. برای مثال در زبان و ادبیات فارسی، دقیقا بداند در کدام قسمت باید از ویرگول یا دو نقطه ویرگول استفاده کند. همچنین جهت جایگزینی کلمات برای درک بهتر، باید دایره لغات گسترده‌ای داشته باشد تا بتواند کلماتی را به جای هم استفاده کند که جمله مربوطه، انتقال مفهوم بهتری انجام دهد.

درست است که یک ویراستار، متن کتاب را از جهات مختلف آرایش کرده و بیشتر روی دستور زبان کار می‌کند. اما باید تا حد زیادی به حوزه تخصصی کتابی که دارد آن را ویرایش می‌کند، تسلط داشته باشد. برای مثال ویراستاری که از موضوعات روان شناسی هیچ اطلاعاتی ندارد، نمی‌تواند به درستی اصطلاحات تخصصی آن را نیز متوجه شده و روی آن‌ها ویرایش انجام دهد. بدین منظور نیاز است تا ویراستاران مرتب در حال مطالعه و تحقیق باشند و اطلاعت خود را افزایش دهند.

ویراستاری انواع مختلفی دارد که در ادامه مطلب با آن ها آشنا خواهید شد. یک ویراستار باید با تمامی حالت های ویرایش، آشنا باشد تا بنا بر نیاز متن کتاب، به تشخیص خود یکی از حالت ها را برگزیند و اعمال کند. ممکن است متن یک کتاب نیاز به ویرایش فنی داشته باشد و یا کتابی دیگر نیازمند ویرایش محتوایی باشد.

وظیفه ویراستار، ویرایش متن کتاب و اصلاح خطاهای موجود در آن اعم از نکات نگارشی، غلط‌های املایی و... می‌باشد. حتی اگر ویراستار کار ویرایش محتوایی و تخصصی هم انجام دهد که مربوط به موضوع مورد بحث در کتاب است، باز هم نمی‌تواند سر خود مطالبی را به کتاب اضافه یا از آن حذف کند. اللخصوص در مواردی که کتاب موردنظر در رشته‌های حساسی همچون پزشکی، روان شناسی و... باشد. در این صورت ویراستار به هیچ وجه نباید نظرات و عقاید شخصی خود را در متن دخیل کند و باید جانب امانت داری کاملا حفظ شود.

ویرایش ظاهری کتاب همان‌طور که از اسمش پیداست، مربوط به ظاهر متن و جملات مورد استفاده در آن است. در این ویرایش، ویراستار هر آن چیزی را که باعث بد جلوه کردن متن کتاب می‌شود را اصلاح می‌کند. مواردی از جمله غلط‌های املایی، به نظم درآوردن ستون، تصاویر و جداول، اصلاح پاراگراف بندی، اصلاح علائم نگارشی مانند نقطه، ویرگول، کنترل فهرست مطالب و ذکر لاتینی برخی نام‌ها و اصطلاحات خاص ویرایش می‌کند.

ویراستاری ادبی یا نگارشی، به بررسی قواعد دستور زبان متن کتاب می‌پردازد. ویراستار در این مرحله با حفظ لحن محتوا و سبک نویسنده، برخی از خطاهای نوشته را از جمله جایگاه کلمات، استفاده از کلمات و افعال مناسب، جمله بندی درست، یکسان کردن اسامی خاص و کلمات یکسان در کل متن، اجتناب از هرگونه اضافه گویی کوتاه کردن جملات طولانی، ساده‌سازی و روان ‌سازی متن، بررسی و انتخاب واژگان و مترادف مناسب، ویرایش گرامری و خطاهای دستوری، ساختار و ابهام‌زدایی از بخش‌های نامفهوم متن بررسی و رفع می‌کند.

در ویرایش محتوایی، ویراستار متن کتاب را از لحاظ محتوا بررسی می‌کند و برای این کار باید به انواع دانش‌های عمومی و تخصصی و سبک‌ها اشراف کامل داشته باشد. در این مرحله بهتر است نویسنده کتاب با ویراستار در ارتباط باشد تا در صورت وجود هر گونه ابهام و نقص در انتقال پیام و اشکالات علمی بررسی و رفع گردد و در صورت نیاز توضیحات بیشتر برای برخی قسمت‌ها اضافه گردد؛ زیرا تنها شخصی که موضوع و محتوای کتاب تسلط کامل دارد، نویسنده اصلی آن است. در این نوع ویرایش، مواردی همچون کنترل قسمت‌های مختلف متن برای رسایی بیشتر و انسجام در انتقال مفهوم، افزودن عبارات و اصطلاحات ذکر ‌نشده یا فراموش‌ شده به کتاب و حذف مطالب غیرضروری، غیر مستند و نامتعارف نیز صورت می‌گیرد.