شاخص H یا H ایندکس، شاخصی است عددی که میزان بهره وری و تاثیرگذاری یک پژوهشگر را نشان می دهد. این شاخص بر اساس تعداد مقالات پر استناد و تعداد ارجاعات مقالات نویسندگان محاسبه می گردد.
تا بحال به این موضوع اندیشیده‌اید که در بین نویسندگان مقالات کدام یک موفق‌تر و علمی‌تر هستند یا اینکه بر چه اصولی رتبه‌بندی می‌شوند؟
شاخص H یا H ایندکس، شاخصی است عددی که میزان بهره‌وری و تاثیرگذاری یک پژوهشگر را نشان می‌دهد. این شاخص بر اساس تعداد مقالات پر استناد و تعداد ارجاعات مقالات نویسندگان محاسبه می‌گردد. شاخص H بر خلاف سایر شاخص علم سنجی مانند ضریب تاثیر یا JCR که برای مجله محاسبه می‌شوند، جهت رتبه‌بندی شخص یا اشخاص بکار برده می‌شوند و نشان می‌دهد یک محقق چقدر در زمینه فعالیت خود موثر می‌باشد. از این شاخص می‌توان برای رتبه‌بندی و میزان تاثیرگذاری گروهی از دانشمندان، دانشگاه‌ها و کشورها نیز در حوزه پیشرفت علم استفاده کرد. اکثر پایگاه‌های نمایه کننده مجلات معتبر مثل Scopus ،ISI Web of Science، Google Scholar و ISC جهت ارزیابی عملکرد محققان از این شاخص استفاده می‌کنند. این شاخص بیانگر این موضوع می‌باشد که صرف نگارش مقاله برای ارتقاء علمی پژوهشگران کافی نمی‌باشد بلکه میزان موثر بودن محتوای این مقالات در پیشرفت علمی در زمینه موضوع مورد پژوهش ملاک می‌باشد.
تعریف شاخص H
H ایندکس به این صورت تعریف می‌شود که، وقتی اچ-ایندکس برای شخصی به میزان h است، یعنی تعداد h مورد اثر انتشاراتی (مثل مقاله) دارد که به هر کدام از آنها دست کم h بار استناد شده است. مثلاً اگر می‌گوییم ایندکس تأثیرگذاری علمی فردی از طریق ایندکس اچ به میزان 8 محاسبه شده است، منظورمان این است که این شخص 8 اثر انتشاراتی، مثل مقاله، دارد که به هر کدام از این 8 مقاله، دست‌کم 8 بار استناد شده است.
اگر بخواهیم ایندکس اچ را روی محور نشان دهیم، در محور افقی (x) که از صفر درجه‌بندی می‌شود، هر عدد نشانگر تعداد مقالاتی است که توسط دیگران n بار مورد استناد قرار گرفته است. مثلاً عدد ۳ روی محور xها به این معنا است که ۳ مقاله از این فرد وجود دارد که n بار مورد استناد قرار گرفته است. در محور عمودی یا همان محور yها، تعداد دفعات استناد شدن وجود دارد. این محور نیز از صفر درجه‌بندی می‌شود. نقطه h روی این محور آنجایی است که مقدار روی محور xها و yها مساوی هم بشود. مثلاً ۱۰ مقاله وجود دارد (محور xها) که ۱۰ بار مورد استناد قرار گرفته‌است (محور yها). در این‌جا ایندکس فرد یا گروه مورد بررسی ۱۰ است.
کاربرد شاخص H چیست؟
هدف از طراحی شاخص H متمایز کردن محققانی که تعداد مقالات بیشتری دارند با افرادی است که مقالات تاثیر گذارتری دارند. بدین معنی که صرف داشتن تعداد مقالات بالا به معنی ممکن است محققی مقالات زیادی منتشر کرده باشد اما مورد استناد قرار نگرفته باشد و برعکس فردی با تعدا مقتالات کمتر بدلیل داشتن مقالات با سطح کیفی بالا میزان استنادات بالاتری داشته باشد. لازم به ذکر است این شاخص برای مقایسه و رتبه‌بندی افراد در یک زمینه فعالیتی یکسان بکار می‌رود به گونه‌ای که افراد دارای H اندیکس بالا دارای رتبه و توانایی علمی بالای می‌باشند.
از این شاخص برای ارزیابی اساتید دانشگاه نیز می‌توان استفاده کرد بخصوص به هنگام گزینش آنها بعنوان استاد راهنما برای پایان نامه‌های دانشجویی، مسلما اساتید دارای ضریب بالا مرتبه علمی بالاتری خواهند داشت و در پیشبرد فرآیند پایان‌نامه موثرتر خواهند بود.
در اکثر مجلات در کنار ایمپکت فاکتور شاخص H نیز قید می‌گردد که از این طریق می‌توان به اعتبار مجله پی برد بدین ترتیب که هر چه ضریب H مجله بالاتر باشد اعتبار آن نیز بیشتر می‌باشد و مقالات پذیرفته شده در این مجلات دارای اعتبار علمی بالایی هستند که چاپ مقاله در این مجلات شانس دیده شدن مقاله را افزایش می‌دهد و در نتیجه از این طریق میزان ارجاعات و H ایندکس فرد افزایش می‌یابد.
این امتیاز به افرادی که در یک زمینه‌ی خاص اطلاعات ندارند یا متخصص نیستند کمک می‌کند بتواند راحت تر اعتبار یک محقق را ارزیابی کند. مثلا در یک مصاحبه کاری برای یک شغل تحقیقاتی یا علمی خاص که مصاحبه کننده اطلاعات خیلی خاصی درباره زمینه‌ی علمی شخص مصاحبه شونده ندارد، با توجه به امتیاز شاخص H او می‌تواند بهتر تصمیم بگیرد که چقدر این شخص می تواند موثر و کارآمد باشد.
اچ ایندکس در برخی وضعیت‌ها ممکن است اطلاعات گمراه‌کننده‌ای درباره یک خروجی علمی تولید کند. با این حال اکثر این وضعیت‌ها منحصر به اچ ایندکس نیستند و در سایر پارامترهای مقایسه‌ای نیز ممکن است وجود داشته باشند:
H اندیکس چطور محاسبه می‌شود؟
این شناسه می‌تواند دستی محاسبه شود یا با استفاده از پایگاه‌های داده‌ای که مقالات را نمایه زنی می‌کنند مثل اسکوپوس یا ISI web of knowledge و یا پایگاه گوگل اسکولار. در حالت کلی پس از ورود به سایت هر کدام از این پایگاه‌ها می‌توانید با جستجوی نام نویسنده در سایت وارد پروفیل وی شده و ضریب H نویسنده مورد نظر را ببینید.
اینستاگرام
تلگرام