در دنیای آکادمیک و پژوهشی، واژه «مقاله» یکی از پرکاربردترین اصطلاحاتی است که همواره به گوش دانشجویان، محققان و اساتید میرسد. در این مطلب، به معرفی انواع مختلف آن، تشریح ساختار مقاله علمی، بررسی دلایل نگارش آن و در نهایت معرفی پایگاههای معتبر چاپ مقالات علمی خواهیم پرداخت.
در جهان امروز، انتقال دانش و تولید علم نهتنها یکی از ارکان اصلی توسعه جوامع است، بلکه معیار سنجش رشد علمی کشورها نیز محسوب میشود. یکی از مهمترین ابزارهای این انتقال و تولید علم، «مقاله» است. مقاله، بهعنوان یک قالب نوشتاری شناختهشده و ساختارمند، محملی است برای ارائه یافتههای علمی، نظریهها، دیدگاهها و حتی نقد و تحلیلهای تخصصی. در فضای دانشگاهی و پژوهشی، مقاله نهفقط یک فعالیت آموزشی یا الزامی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی است، بلکه نقش هویتی برای پژوهشگران دارد؛ بهطوریکه میزان مقالات منتشرشده یک محقق یا استاد، معیاری برای سنجش جایگاه علمی او تلقی میشود.
در عین حال، با وجود آشنایی ظاهری بسیاری از دانشجویان و حتی برخی اساتید با واژه «مقاله»، هنوز ابهامات زیادی درباره تعریف دقیق آن، انواع مختلفش، ساختار نوشتاری استاندارد، شیوه انتشار و میزان اعتبار مجلات منتشرکننده وجود دارد. برخی تصور میکنند هر نوشتهای که در یک مجله چاپ شود، مقاله علمی محسوب میشود؛ در حالیکه نگارش یک مقاله علمی واقعی نیازمند رعایت اصول علمی، روششناسی دقیق، استناد به منابع معتبر، و انتشار در مجلات معتبر داخلی یا بینالمللی است.
این مطلب با هدف روشنسازی مفاهیم پایهای پیرامون مقاله و بهویژه مقاله علمی، ابتدا به تعریف لغوی و مفهومی مقاله میپردازد، سپس انواع مختلف آن را معرفی میکند و در ادامه، ساختار یک مقاله علمی، اهداف نگارش آن، و پایگاههای معتبر برای چاپ مقاله را بررسی مینماید. تلاش بر این است که دانشجویان، پژوهشگران و علاقهمندان به نگارش علمی، تصویری شفاف، عملی و دقیق از مقوله مقالهنویسی به دست آورند و مسیر درستی را برای تولید و انتشار علمی خود انتخاب کنند.
در زبان فارسی، لغت «مقاله» معانی مختلفی دارد. بر اساس لغتنامه دهخدا، مقاله به معنای «سخن»، «کلام» و «گفتار» است. همچنین به فصل یا مبحثی از یک کتاب یا رساله نیز مقاله گفته میشود. در زبان رایج امروزی، مقاله به نوشتهای گفته میشود که پیرامون موضوعی خاص، توسط نویسندهای نگارش یافته و در نشریات، مجلات، روزنامهها یا منابع اینترنتی منتشر میگردد.
در فرهنگ معین نیز مقاله چنین تعریف شده است: «نوشتهای است که درباره موضوعی مینویسند.»
دانشنامه بریتانیکا مقاله را اینگونه تعریف میکند: «مقاله انشایی است با حجمی متوسط که درباره موضوعی معین بهصورتی روشن و منظم بحث میکند.»
در عمل، مقاله نوشتهای هدفمند است که درباره موضوعی خاص به تحلیل، بررسی یا توصیف میپردازد. نویسنده مقاله ممکن است بخواهد نظریهای را مطرح کند، تحقیقی را منتشر کند، یا صرفاً آگاهی عمومی را افزایش دهد. از اینرو، مقالات میتوانند علمی، تخصصی، عمومی، انتقادی، تحلیلی، توصیفی و یا حتی روایی باشند.
مقاله علمی گزارشی نوشته شده و مستند است که نتایج یک تحقیق یا پژوهش علمی را ارائه میدهد. این نوع مقاله بهطور مشخص برای انتقال اطلاعات دقیق و معتبر از سوی یک محقق به دیگر پژوهشگران آن حوزه نگاشته میشود. مقاله علمی باید ساختار مشخص، زبان دقیق و رعایت اصول اخلاق پژوهشی را داشته باشد.
موضوع مشخص و تخصصی
تکیه بر شواهد و دادههای علمی
ارجاعدهی به منابع معتبر
بیطرفی در نگارش و تحلیل دادهها
قابلیت بازتولید نتایج توسط دیگران
رعایت اصول نگارش آکادمیک
انتشار در مجلات معتبر علمی
نگارش مقاله علمی فقط برای ثبت دستاوردهای علمی نیست؛ بلکه اهداف متعددی را دنبال میکند:
ارائه و انتشار یافتههای علمی جدید
مشارکت در توسعه دانش و نظریههای علمی
ثبت مالکیت فکری و معنوی پژوهش
افزایش اعتبار علمی پژوهشگر
پیشنیاز دریافت مدرک تحصیلی در مقاطع تکمیلی
کسب امتیازات شغلی، پژوهشی و ارتقاء علمی
ایجاد پل ارتباطی بین پژوهشگران یک حوزه
امکان ارجاع دیگران به تحقیق انجامشده
شرکت در همایشها و کنفرانسهای علمی داخلی و بینالمللی
مقالات را میتوان از منظرهای مختلفی دستهبندی کرد. در ادامه به مهمترین تقسیمبندیها اشاره میشود:
این مقالات حاصل یک پژوهش اصیل و مستقل هستند و هدف آنها تولید دانش جدید است. ویژگی بارز آنها استفاده از روش تحقیق علمی، فرضیهسازی، گردآوری و تحلیل دادهها و نتیجهگیری است.
هدف این مقالات آموزش، ترویج و توسعه مفاهیم علمی برای مخاطبان عمومیتر است. در آنها بهجای پژوهش جدید، بیشتر به تفسیر، سادهسازی و شرح نظریهها پرداخته میشود.
این مقالات معمولا توسط متخصصان برای متخصصان نوشته میشوند و بر حوزهای خاص تمرکز دارند. مجلات تخصصی میزبان این مقالات هستند.
به بررسی، تجزیه و تحلیل و نقد تحقیقات پیشین درباره یک موضوع خاص میپردازد. معمولا توسط محققان باتجربه نوشته میشود و دیدگاه جامعی به موضوع میدهد.
نویسنده در این نوع مقاله، دادهها، شواهد و نظریهها را بررسی و تحلیل میکند تا به نتیجهای خاص برسد.
به توسعه نظریههای علمی میپردازد، بدون اینکه لزوما بر دادههای تجربی استوار باشد.
نتایج تحقیق در این مقالات مستقیما در کاربردهای عملی یا حل مسئلههای واقعی استفاده میشوند.
مقالات چاپشده در نشریات داخلی
مقالات چاپشده در نشریات بینالمللی (ISI, Scopus, PubMed, etc.)
مقالات ارائهشده در کنفرانسهای داخلی و خارجی
مقاله علمی باید ساختاری استاندارد داشته باشد که اجزای اصلی آن به شرح زیر است:
عنوان (Title): دقیق، کوتاه و مرتبط با موضوع مقاله
نام نویسندگان و وابستگی سازمانی
چکیده (Abstract): خلاصهای از مسئله، روش، یافتهها و نتیجهگیری
واژگان کلیدی (Keywords)
مقدمه (Introduction): معرفی موضوع، ضرورت تحقیق و بیان مسئله
روش تحقیق (Methodology): توضیح ابزارها، نمونهها و فرآیند تحقیق
یافتهها (Results): ارائه دادههای بهدستآمده
بحث و تحلیل (Discussion): تحلیل یافتهها، مقایسه با تحقیقات پیشین
نتیجهگیری (Conclusion): خلاصه نکات اصلی و پیشنهادها
منابع (References): ارجاع دقیق به متون و مقالات استفادهشده
بدون انتشار، هیچ مقاله علمی ارزش علمی نخواهد داشت. برای اینکه نتایج یک تحقیق در جامعه علمی تاثیرگذار باشد، باید از طریق مجلات و پایگاههای معتبر منتشر شود. در غیر این صورت، مقاله حتی با وجود کیفیت بالا، فاقد اعتبار علمی خواهد بود.
مجلات علمی-پژوهشی (دارای امتیاز وزارت علوم یا بهداشت)
مجلات علمی-ترویجی (مورد تایید نهادهای علمی کشور)
نشریات تخصصی دانشگاهی
ISI (Web of Science)
SCOPUS
PUBMED (پزشکی و زیستشناسی)
ISC (پایگاه استنادی جهان اسلام)
ELSEVIER
Springer, Wiley, Taylor & Francis
International Journals with Peer Review
کنفرانسها محیط مناسبی برای ارائه و انتشار مقاله هستند. آنها به دو نوع کلی تقسیم میشوند:
کنفرانسهای داخلی: معمولاً توسط دانشگاهها یا انجمنهای علمی کشور برگزار میشوند.
کنفرانسهای بینالمللی: سطح علمی بالاتری دارند و مقالههای آنها به زبان انگلیسی نگارش میشوند و میتوانند نمایه جهانی داشته باشند.
نگارش مقاله علمی نیازمند دقت، دانش و تسلط به اصول نگارش آکادمیک است. پس از نگارش، فرآیندهایی چون:
استخراج مقاله از پایاننامه
ویرایش علمی و نگارشی
فرمتبندی مطابق با دستورالعمل مجله هدف
ارسال به مجله یا کنفرانس
پاسخ به داوران (Peer Review)
چاپ و نمایهسازی مقاله
برای محققانی که وقت یا تخصص کافی برای نگارش مقاله ندارند، خدمات موسسات پژوهشی میتواند راهگشا باشد. موسسههایی مانند اشراق با بهرهگیری از پژوهشگران متخصص، فرآیند استخراج، ویرایش، ارسال و چاپ مقاله را تسهیل میکنند.
نگارش مقاله علمی، صرفاً نوشتن درباره یک موضوع نیست، بلکه فرایندی است که باید بر پایه دقت علمی، رعایت اصول اخلاقی، و تسلط بر ساختار آکادمیک انجام شود. بسیاری از مقالات به دلیل برخی اشتباهات رایج رد میشوند یا اعتبار علمی خود را از دست میدهند. در ادامه به چهار مورد از پرتکرارترین خطاهایی که نویسندگان در نگارش مقاله مرتکب میشوند اشاره میکنیم:
سرقت علمی یکی از جدیترین تخلفات پژوهشی است که میتواند به حذف مقاله، از بین رفتن اعتبار نویسنده و حتی محرومیتهای علمی بینجامد. سرقت علمی یعنی استفاده از ایدهها، جملات، نمودارها یا نتایج دیگران بدون ذکر منبع. این تخلف میتواند عمدی یا سهوی باشد، اما در هر دو حالت عواقب سنگینی دارد. راهحل ساده آن است: همیشه و بدون استثنا، منبع مطالب غیرخودتان را ذکر کنید.
استناددهی، فقط کپی کردن فهرست منابع نیست؛ بلکه باید دقیق، هماهنگ با سبک رفرنسدهی مورد نظر مجله (APA، MLA، IEEE، و…) و مربوط به محتوای مقاله باشد. برخی نویسندگان به منابعی اشاره میکنند که در متن از آن استفاده نکردهاند یا بالعکس. گاهی هم منابع قدیمی، نامعتبر یا بیارتباط آورده میشوند که از نظر داوران، نشاندهنده ضعف در مطالعه پیشینه تحقیق است. منابع باید بهروز، مرتبط، و از منابع معتبر علمی باشند.
حتی بهترین مقالات هم اگر در مجلهای منتشر شوند که با موضوع مقاله یا سطح علمی آن همراستا نیست، به نتیجه نخواهند رسید. انتخاب مجلهای خارج از حوزه تخصصی مقاله، ارسال به نشریه نامعتبر یا جعلی (Predatory Journals)، یا بیتوجهی به معیارهای مجله (زبان مقاله، حجم، ساختار، موضوعات تحت پوشش) همگی باعث رد مقاله میشود. پیش از ارسال، دستورالعمل مجله را با دقت کامل مطالعه کنید.
مقالهای که فاقد ساختار مشخص باشد، حتی با محتوای قوی هم قابل درک نیست. یکی از اشتباهات رایج، نوشتن مقاله به شیوه گزارشگونه، پراکنده و بدون انسجام است. گاهی نیز نویسنده بخشهای مقاله را از نظر ترتیب یا محتوا با هم جابجا میکند، یا از زبان غیرعلمی و مبهم استفاده مینماید. ساختار استاندارد مقاله علمی (مقدمه، روش، نتایج، بحث، نتیجهگیری) باید دقیق رعایت شود و زبان مقاله باید روشن، فنی و بیطرف باشد. وضوح، انسجام و منطق، سه اصل کلیدی در نگارش ساختارمند هستند.
مقاله یکی از اصلیترین ابزارهای تبادل دانش در دنیای امروز است. مقاله علمی، بهویژه، نقش حیاتی در رشد علمی پژوهشگران و جوامع علمی ایفا میکند. آشنایی با تعریف مقاله، انواع آن، ساختار و شیوه انتشار آن، برای هر دانشجو و محققی ضروری است. نگارش مقاله علمی نهتنها یک الزام دانشگاهی است، بلکه فرصتی برای ابراز توانمندی علمی، گسترش شبکه همکاریهای تحقیقاتی و ورود به عرصه جهانی دانش است.
در پایان باید به نکتهای مهم و ضروری اشاره کرد. مؤسسه اشراق، بهعنوان یک نهاد رسمی و قانونی، در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران و ضوابط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت میکند. این مؤسسه به هیچوجه در زمینه تولید محتوای علمی بهصورت جعلی یا نگارش پایاننامه و مقاله بهنام مشتری فعالیت ندارد و انجام این قبیل اقدامات را نیز خلاف اخلاق علمی و اصول پژوهشی میداند.
خدمات مؤسسه اشراق صرفاً در زمینه مشاوره تخصصی پژوهشی، آموزش مقالهنویسی، استخراج مقاله از پایاننامه با رعایت اصول اخلاقی، و راهنمایی در فرایند پذیرش و چاپ مقالات علمی در مجلات معتبر داخلی و خارجی تعریف شده است. تمام فعالیتهای این مجموعه با هدف ارتقای سطح علمی پژوهشگران، افزایش کیفیت مقالات، و تسهیل روند ارتباط آنان با مجامع علمی انجام میشود.
در دنیای علم و پژوهش، صداقت، شفافیت و رعایت اصول اخلاقی، پایههای اصلی پیشرفت واقعی هستند. مؤسسه اشراق نیز با تکیه بر همین ارزشها تلاش میکند تا همراهی مطمئن برای محققان، دانشجویان و اساتید در مسیر صحیح و اصولی پژوهش علمی باشد.
راههای ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تماموقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفهای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره میتوانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفتوگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شمارههای زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
مقاله ISI در نشریاتی منتشر میشود که توسط پایگاه Web of Science نمایه میشوند و معمولاً اعتبار جهانی بالاتری دارند. در حالیکه مقاله علمی-پژوهشی داخلی، در مجلاتی منتشر میشود که مورد تایید وزارت علوم یا بهداشت ایران هستند.
بله، در صورتی که محتوای پایاننامه متعلق به خود فرد باشد و مقاله با رعایت اصول نگارش و اخلاق علمی استخراج شود، کاملاً قانونی است. البته باید نام استاد راهنما و سایر افراد مؤثر نیز طبق عرف علمی در مقاله ذکر شود.
خیر. این کار از نظر اخلاق نشر، غیراخلاقی و غیرمجاز است. مقاله باید تنها برای یک مجله ارسال شود و تا زمان دریافت پاسخ نهایی، نباید به مجله دیگری فرستاده شود.
این موضوع بسته به دانشگاه و رشته متفاوت است. برخی دانشگاهها ارائه یک مقاله علمی-پژوهشی چاپشده یا پذیرششده را الزامی میدانند، در حالیکه برخی دیگر به مقاله مروری یا حتی مقاله ارسالی به کنفرانس هم بسنده میکنند.
این زمان به مجله بستگی دارد. برخی مجلات داخلی طی 2 تا 6 ماه نتیجه داوری را اعلام میکنند. مجلات خارجی ممکن است چند ماه تا یک سال برای داوری و چاپ زمان نیاز داشته باشند.