اهمیت رفرنس نویسی در پایان نامه

یکی از بخش های پایان نامه که از اهمیت زیادی بخصوص برای داوران برخوردار است، بخش رفرنس ها می باشد. رفرنس در واقع منبع اصلی مطلبی هست که ما از آن در نوشته های خود استفاده کرده ایم. رفرنس دهی به منظور حفظ حقوق نویسنده اصلی مطلب و اعتبار بخشی به مطلب نوشته شده خودمان انجام میگیرد. اعتبار یك نوشته علمی و پژوهشي در کنار دقت در نگارش داده ها و نتایج آن، به منابع و مراجعي است كه با استفاده از آنها یک مقاله علمی نوشته می شود. در واقع با استفاده از رفرنس نویسی، چگونگي استفاده از افکار دیگران به خواننده نشان داده می شود. عدم درج آدرس صحیح منبع اصلی در نوشته خود، از اعتبار نوشته ما می کاهد و خواننده اعتماد کافی به نوشته ما نخواهد کرد. بنابراین رعایت این اصل در نوشته های علمی، چه پایان نامه و چه مقاله لازم و ضروری می باشد.
علاوه بر اهمیت رفرنس دهی در اعتبار نوشته های علمی، می تواند در افزایش اطلاعات جمع آوری شده برای نوشتن یک مقاله علمی خوب و پایان نامه به دانشجو کمک نماید. زمانی که می خواهید در خصوص یک موضوع خاص اطلاعات جمع آوری کنید اما نمی دانید دنبال چه جور مقالاتی بگردید، می توانید یک مقاله خوب پیدا کرده و از رفرنس های آن برای مطالعات خود استفاده نمایید. 
همانطور که می دانید سبک های مختلف رفرنس نویسی وجود دارد که مجلات مختلف بر اساس سلایق خود از یکی از این رفرنس ها برای مقالات خود استفاده می کنند. اما در خصوص رفرنس نویسی در پایان نامه ها، بایستی به دستورالعمل دانشگاه محل تحصیل مراجعه نمایید. رایج ترین سبک های رفرنس نویسی که برای مقالات و پایان نامه ها استفاده می شود شامل سبک APA، هارواد، ونکوور و سبک شیکاگو می باشد. هر کدام از این سبک ها دارای قوانین نگارشی مخصوص به خود در نوشتن آدرس منابع هستند.

 اصول مهم در مطالعه منابع و رفرنس ها

برای مطالعه و مرور منابع (literature review) زمان کافی بگذارید. زیرا یک پایان نامه خوب با مرور  منابع خوب بدست می آید. شما زمانی خواهید توانست یک پایان نامه یا مقاله خوب بنویسید که با مطالعه مقالات چاپ شده در ارتباط با موضوع خودتان، بتوانید تسلط کافی به موضوع خود پیدا نمایید و نتایج بدست آمده از مطالعات قبلی را در مطالعه خود بکار ببرید. در هنگام مطالعه و مرور منابع گاهی اوقات می توانید به سرنخ های جدیدی برسید که مسیر پژوهشی شما را تغییر داده و به سمت و سوی خوبی هدایت نماید. گاهی اوقات با جستجوی کلمات کلیدی و سوژه های خوب در مرور منابع ممکن است به مطالب جدیدی برخورد کنید که اطلاعات جدیدی از موضوع پژوهشی به شما بدهد.

رفرنس نویسی در پایان نامه

شاید در هنگام مطالعه مقالات دیده باشید که رفرنس ها و منابع در داخل متن به اشکال مختلفی ارجاع دهی می شوند. ممکن است با اعداد متوالی در انتهای جملات که در داخل پارانتز و یا بصورت اعداد کوچک بالای جمله، مشخص شود. در برخی دیگر از مقالات نام نویسنده و سال انتشار مقاله در داخل پارانتز بعنوان رفرنس نشان داده می شود. اما بسیاری از دانشجویان نمی دانند که اصلا به کدام نوشته ها و جملات باید رفرنس داد و از کجا بفهمند منبع اصلی آن مطلب کدام مقاله است؟ بنابراین ابتدا باید موارد لازم برای رفرنس دهی را بدانند و سپس به سراغ آموزش رفرنس نویسی بروند. تمامی مواردی که در زیر به آنها اشاره شده، نیاز به رفرنس دهی و ارجاع به منبع اصلی دارند:

• افکار و اندیشه هایی كه متعلق به دیگران است.
• افكار و اندیشه هایی که با چهارچوب فكری فرد دیگری همخوانی دارند.
• بیان نظریه ها، روش ها و دادهای مربوط به مطالعه یک محقق یا پژوهشگر دیگر نیاز به ذکر منبع دارد تا خواننده برای کسب اطلاعات بیشتر در آن خصوص بتواند به منبع اصلی مراجعه نماید.
• استفاده مستقیم و بدون تغییر نقل قولهایی كه از یك متن برداشته شده بایستی در داخل گیومه قرار داده و رفرنس دهی شود.
• اطلاعات عمومی که تقریبا تمامی افراد آن را می دانند، نیازی به رفرنس دهی نمی باشد. 
• رفرنس دهی به مطالب خود زمانی می تواند انجام گیرد که مطلب خلاصه وار گفته شده و برای اطلاعات بیشتر خواننده، لازم است که رفرنس دهی شود. برای مثال یک روش آزمایشگاهی که در یک مطالعه انجام گرفته و در مطالعه جدید نیز بکار رفته، برای عدم تکرار آن فقط نام روش را ذکر کرده و به آن رفرنس می دهیم.
•  همچنین در رفرنس دهی تا جای ممکن بایستی به منبع اصلی آن ارجاع داده شود. اما زمانی که دسترسی به منبع اصلی آن امکان پذیر نباشد، می توان به همان منبعی که نوشته از آن برداشته می شود، ارجاع داد.

بعد از اینکه یاد گرفتید به چه منابعی باید رفرنس دهید، به سراغ یادگیری سبک رفرنس دهی در پایان نامه که مورد قبول دانشگاه محل تحصیل شما می باشد، بروید. ( برای اطلاع از سبک های رفرنس دهی مطلب بخش رفرنس دهی را مطالعه فرمایید). معمولا در بیشتر دانشگاه ها از دانشجویان می خواهند که رفرنس پایان نامه خود را به سبک ونکوور بنویسیند. در این سبک رفرنس دهی در داخل متن بر اساس اعداد بوده و چینش آدرس رفرنس ها در انتهای مقاله نیز بصورت عددی می باشد. با توجه به اینکه بیشتر دانشجویان رفرنس نویسی پایان نامه خود را بصورت دستی انجام می دهند، در نتیجه، احتمال رخداد اشتباه در این سبک رفرنس دهی بسیار بالا می باشد. زیرا با حذف یا اضافه شدن یک جمله رفرنس دار از متن، ترتیب اعداد بهم خورده و بایستی تمامی اعداد بعد از آن جمله تا آخر تصحیح شود. در حالی که در سبک های رفرنس نویسی هاروارد و aPA این مشکل بوجود نمی آید. زیرا در این سبک، ترتیب رفرنس ها در انتهای متن بر اساس حروف الفبا بوده و در داخل متن نیز بر اساس نام نویسنده و تاریخ انتشار مقاله می باشد. بنابراین به دانشجویانی که در مرحله نوشتن پایان نامه هستند توصیه می شود که رفرنس نویسی پایان نامه خود را با استفاده از نرم افزار Endnot انجام دهند تا دچار این اتفاقات و اشتباهات نشوند. 
نرم افزار endnot یک نرم افزار رفرنس دهی می باشد که با ایجاد یک کتابخانه برای رفرنس های شما، امکان هر نوع ویرایش در متن پایان نامه را بدون هیچ نگرانی از بابت ترتیب رفرنس ها به شما می دهد.کافیست بعد از اتمام تغییرات خود، یکبار گزینه آپدیت رفرنس ها را زده تا تمامی تغییرات شما بصورت خدکار در متن شما اعمال شود. این نرم افزار بعد از نصب، بر روی برنامه word شما قرار میگیرد و همزمان که در woed در حال نوشتن پایان نامه هستیئ می توانید از این نرم افزار هم استفاده نمایید ( برای آشنایی با نحوه کار این نرم افزارف مطلب " آموزش رفرنس دهی با endnot در 15 دقیقه" را مطالعه نمایید) . 

پایان نامه خوب با رفرنس های خوب

اساتید و داوران پایان نامه و مقالات علمی، یک پایان نامه خوب را بر اساس رفرنس های بکار رفته در آن می سنجند. هر چه رفرنس های استفاده شده در پایان نامه، جدید و مربوط به 3-4 سال قبل باشد، ارزش علمی مطالب شما نیز بیشتر خواهد بود. مورد دیگر اعتبار رفرنس های بکار رفته می باشد. سعی کنید رفرنس هایی که استفاده می کنید را در گوگل اسکولار چک کرده و از معتبر بودن آنها اطمینان حاصل نمایید. علاوه بر این موتور جستجو، شما می توانید برای دسترسی به منابع و مقالات جدید مرتبط با رشته خودتان، به پایگاه های اطلاعاتی معتبری چون pubmed، scopus و... مراجعه نمایید. این پایگاه های اطلاعاتی حاوی نشریات و مقالات معتبر در زمینه های مختلف می باشد که با سرچ کلمه کلیدی خود می توانید به صدها مقاله مرتبط با موضوع خود دسترسی پیدا کنید. علاوه بر این سعی کنید از رفرنس های انگلیسی بیشتر از منابع فارسی استفاده نمایید. علت این امر آن است که بیشتر مقالات فارسی در جستجوی گوگل اسکولار یافت نمی شوند و در نتیجه در مقالات استخراج شده از پایان نامه که این نوع رفرنس ها بکار می روند، اعتبار مقاله پایین می آید و از سوی مجلات پذیرفته نمی شود.
سعی کنید رفرنس های خوب را در زمینه رشته مورد نظر خود، همواره دانلود و بررسی نموده تا همیشه در جریان روندهای علمی (scientific trends) و ارجاعات بین المللی (citation) در رشته خود قرار بگیرید.

• استفاده حداقل از منابع فارسی : یک پایان نامه خوب و هدفمند با نگاه چند بعدی، از منابع فارسی کمتر استفاده می کند. حتی اگر کل پایان نامه به زبان فارسی باشد (در رشته های غیر انگلیسی)، توصیه می شود منابع فارسی خود را به حداقل برسانید و با کاربردی کردن پایان نامه خود، زمینه را برای مطلعه خارجی زبان ها روی آن فراهم نمایید. شما می توانید از رفرنس های انگلیسی کتاب های فارسی استفاده کنید تا هنگام ارجاع دهی، مخاطب غیر فارسی زبان نیز به محتویات خوب در زبان فارسی پی ببرد.
• استفاده حداکثر از منابع انگلیسی : در هر رشته ای که تحصیل می کنید، هزاران منابع علمی در قالب مقاله، کتاب و ... به زبان انگلیسی در اختیار شما هست که می توان برای نوشتن پایان نامه خوب و کاربردی از آن ها کمک گرفت. ابتدا این منابع مهم را در رشته خود مشخص کرده و یک پوشه ای برای انها در سیستم کامپیوتر خود ایجاد نمایید و منابع جمع آوری شده را بر اساس موضوعات آنها دسته بندی کنید. هر اندازه منابع استفاده شده شما معتبر باشد، ارزش کار شما افزایش پیدا می کند. خواننده یک پایان نامه، به پایان نامه ای که در هر پاراگراف، ۲ یا چند ارجاع علمی به منابع معتبر می دهد، بیشتر اعتماد دارد تا پایان نامه ای که در هر فصل، کلا ۱۰ رفرنس دارد. 

به عنوان یک نتیجه گیری نهایی در خصوص رفرنس دهی در پایان نامه، باید گفت که ارزش و اعتبار کار علمی شما به منابع و رفرنس هایی است که از آنها در نوشتن پایان نامه خود استفاده نموده اید. اینطور تصور نکنید که زیاد بودن رفرنس پایان نامه شما نشان از کپی بودن مطالب شما می باشد. برعکس، اعتبار و ارزش مطالب شما را افزایش می دهد. بنابراین برای داشتن یک اثر علمی خود، حتما از منابع معتبر استفاده نمایید تا بتوانید اثر خود را در مجلات معتبر چاپ کرده و در اختیار محققین دیگر  قرار دهید.