بلک لیست مجلات علمی

نظام علم و پژوهش، بر پایه‌ی اعتماد و اصالت علمی استوار است. یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش فعالیت‌های علمی پژوهشگران، چاپ مقالات در مجلات معتبر علمی است. امروزه، انتشار مقاله در نشریات علمی به‌عنوان یکی از معیارهای اصلی برای ارتقا، جذب هیئت‌علمی، فارغ‌التحصیلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی و حتی کسب گرنت‌های پژوهشی محسوب می‌شود. اما در کنار رشد مجلات معتبر، متأسفانه پدیده‌ای به نام مجلات نامعتبر و جعلی (Predatory and Fake Journals) نیز گسترش یافته است. این مجلات با سوءاستفاده از نیاز پژوهشگران برای چاپ سریع مقاله، به تولیدات علمی آسیب جدی وارد کرده‌اند.

به همین دلیل، نهادهای علمی و وزارتخانه‌های مرتبط در ایران و سایر کشورها، اقدام به تدوین فهرستی از این مجلات نموده‌اند که به اصطلاح، بلک لیست یا فهرست سیاه مجلات علمی نامیده می‌شود. هدف از این فهرست، جلوگیری از هدررفت تلاش پژوهشگران و صیانت از اصالت و کیفیت علم است.

در این مقاله، به‌صورت جامع به تعریف بلک لیست، معرفی انواع مجلات نامعتبر و جعلی، شیوه‌های شناسایی آنها، تفاوت‌هایشان، دلایل قرار گرفتن یک مجله در بلک لیست و پیامدهای چاپ مقاله در این مجلات خواهیم پرداخت.

جمع‌بندی

پدیده مجلات نامعتبر و جعلی یکی از چالش‌های جدی در نظام نشر علمی است که می‌تواند آثار زیان‌بار فردی و نهادی به همراه داشته باشد. در حالی که مجلات نامعتبر به علت ضعف علمی در فهرست بلک لیست وزارتخانه‌ها قرار می‌گیرند، مجلات جعلی با سوءاستفاده از ناآگاهی پژوهشگران، هویت‌های علمی را جعل می‌کنند.

آگاهی، دقت و اعتبارسنجی منابع علمی، سه رکن اساسی پیشگیری از گرفتار شدن در دام این مجلات هستند. تا زمانی که پژوهشگران پیش از ارسال مقاله، از اعتبار مجله اطمینان حاصل کنند و دانشگاه‌ها نیز با انتشار منظم فهرست مجلات نامعتبر، پژوهشگران را آگاه سازند، می‌توان امیدوار بود که ریشه مجلات جعلی و نامعتبر به‌تدریج از نظام علمی کشور حذف گردد.