استخراج و چاپ مقاله در دوره دکتری | رشته علوم اجتماعی

مطالعه دقیق پایان‌نامه و انتخاب محور مقاله

نخستین گام در استخراج مقاله، مطالعه مجدد و موشکافانه پایان‌نامه است. بسیاری از دانشجویان تصور می‌کنند چون پایان‌نامه را خودشان نوشته‌اند، نیازی به مرور مجدد ندارند؛ اما واقعیت این است که برای انتخاب محور مناسب مقاله، باید بار دیگر کل متن را با نگاه تحلیلی بررسی کرد.
در این بازخوانی، باید مشخص شود کدام بخش از پژوهش (مثلاً فرضیه خاص، یافته آماری، یا تحلیل کیفی) ظرفیت تبدیل شدن به یک مقاله مستقل را دارد. در بسیاری از پایان‌نامه‌ها می‌توان بیش از یک مقاله استخراج کرد، بنابراین انتخاب بخش محوری مقاله نخست، اهمیت زیادی دارد.

تعیین عنوان مقاله

پس از انتخاب بخش اصلی پژوهش، نوبت به تعیین عنوان مقاله می‌رسد. عنوان باید کوتاه، علمی، و در عین حال دقیق و جذاب باشد. عنوان‌هایی که بیش از دوازده واژه دارند یا شامل واژگان عمومی و غیرضروری مانند “A Study on” یا “Investigation of” هستند، معمولاً در داوری اولیه مجلات رد می‌شوند.
در انتخاب عنوان باید تلاش شود تا هسته مفهومی تحقیق (مثلاً رابطه سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی) در آن منعکس شود. پیشنهاد می‌شود نگارش عنوان را به مرحله پایانی موکول کنید تا پس از تکمیل مقاله، بتوانید عنوانی دقیق‌تر و متناسب‌تر انتخاب کنید.

تعیین نویسندگان مقاله

در مقالات مستخرج از پایان‌نامه، معمولاً نویسنده اول، دانشجو و نویسنده دوم، استاد راهنما است. ترتیب نام‌ها باید بر اساس میزان مشارکت علمی تنظیم شود.
افزون بر این، درج وابستگی سازمانی (Affiliation) هر نویسنده الزامی است. برای مثال، دانشجو باید نام دانشگاه و دانشکده محل تحصیل خود را بنویسد. این اطلاعات به شفافیت علمی مقاله کمک کرده و در پذیرش مجلات معتبر تأثیرگذار است.

تهیه چکیده (Abstract)

چکیده، خلاصه‌ای فشرده و علمی از کل مقاله است که در حدود 150 تا 250 کلمه نوشته می‌شود. این بخش باید شامل هدف تحقیق، روش پژوهش، جامعه آماری، مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری نهایی باشد.
در نگارش چکیده از جملات کوتاه و زمان گذشته استفاده کنید و از آوردن جزئیات اضافی یا داده‌های عددی غیرضروری بپرهیزید. در واقع، چکیده باید به خواننده تصویری روشن از کل مقاله ارائه دهد تا در همان نگاه نخست، اهمیت پژوهش مشخص شود.

انتخاب کلمات کلیدی (Keywords)

کلمات کلیدی نقش مهمی در دیده‌شدن مقاله در موتورهای جست‌وجوی علمی دارند. این واژه‌ها باید مستقیماً از مفاهیم اصلی پژوهش استخراج شوند و با موضوع مقاله هماهنگ باشند.
بهتر است بین 5 تا 10 واژه کوتاه و تخصصی انتخاب شود. برای این کار می‌توانید به بخش چکیده و مقدمه پایان‌نامه مراجعه کرده و پرتکرارترین مفاهیم علمی را شناسایی کنید. انتخاب هوشمندانه کلیدواژه‌ها باعث افزایش احتمال نمایه‌شدن مقاله در پایگاه‌های علمی مانند Scopus و ISC می‌شود.

نگارش مقدمه و پیشینه پژوهش

مقدمه، قلب مقاله است و باید در چند پاراگراف منسجم نوشته شود. در این بخش ابتدا به طرح مسأله کلی پرداخته می‌شود، سپس با استناد به پژوهش‌های پیشین، دامنه تحقیق محدود می‌گردد.
در پایان مقدمه، باید هدف و ضرورت پژوهش به‌صورت دقیق و روشن بیان شود. برای استخراج مقدمه از پایان‌نامه، می‌توانید از فصل اول و بخشی از فصل دوم استفاده کنید، اما لازم است حجم مطالب کاهش یابد و زبان متن علمی‌تر و فشرده‌تر شود.
پیشینه پژوهش نیز معمولاً با مقدمه ادغام می‌شود. در این قسمت، فقط مهم‌ترین نظریه‌ها و یافته‌های به‌روز مرتبط با موضوع آورده می‌شوند و از توضیح‌های طولانی فصل دوم پایان‌نامه باید پرهیز شود.

روش تحقیق (Methodology)

روش تحقیق یا متدولوژی بخشی است که در آن مسیر انجام پژوهش توضیح داده می‌شود. برای استخراج این قسمت، باید به فصل سوم پایان‌نامه مراجعه کنید، اما حجم آن را به میزان قابل توجهی کاهش دهید.
در مقاله فقط باید نوع پژوهش (توصیفی، پیمایشی، کیفی و ...)، جامعه آماری، روش نمونه‌گیری، ابزار گردآوری داده‌ها و شیوه تحلیل ذکر شود. هدف، ارائه‌ی تصویری روشن از چگونگی انجام تحقیق است، نه تکرار جزئیات.
در پژوهش‌های علوم اجتماعی، روش تحقیق معمولاً بر مبنای تحلیل آماری پرسشنامه یا مصاحبه‌های میدانی است؛ بنابراین ذکر ابزار جمع‌آوی داده‌ها و روایی و پایایی آن‌ها کفایت می‌کند.

نتایج و بحث (Results and Discussion)

در بخش نتایج، یافته‌های اصلی پژوهش باید به شکل دقیق و منظم ارائه شوند. نیازی به نمایش داده‌های خام نیست؛ کافی است جداول خلاصه، نمودارها یا توصیف‌های عددی آورده شوند تا پیام علمی تحقیق به‌روشنی منتقل گردد.
در بخش بحث، باید نتایج به‌دست‌آمده با یافته‌های سایر پژوهش‌ها مقایسه شود. هدف این قسمت، تحلیل و تبیین علمی نتایج است، نه صرفاً تکرار اعداد و درصدها.
برای نگارش بخش بحث می‌توانید از فصل چهارم و بخش تحلیل نتایج پایان‌نامه استفاده کنید، اما حتماً باید متن را بازنویسی کرده و آن را از حالت گزارش‌گونه به تحلیل‌محور تبدیل نمایید.

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

نتیجه‌گیری، جمع‌بندی نهایی پژوهش است و باید پاسخی مستقیم به سؤال یا فرضیه تحقیق باشد. در این قسمت، یافته‌های کلیدی در چند جمله خلاصه می‌شود و اهمیت عملی و نظری تحقیق توضیح داده می‌شود.
بهتر است در ادامه، چند پیشنهاد پژوهشی یا کاربردی نیز مطرح گردد؛ مثلاً پیشنهاد برای سیاست‌گذاران اجتماعی، یا جهت‌گیری تحقیقات آینده در همان حوزه.
یادآوری این نکته ضروری است که نتیجه‌گیری نباید حاوی داده یا نظریه جدید باشد، بلکه باید چکیده‌ای از دستاوردهای قبلی مقاله باشد.

ارجاعات و منابع

آخرین مرحله از فرآیند استخراج مقاله، تنظیم دقیق منابع است. در این بخش، تنها منابعی که واقعاً در مقاله به آن‌ها استناد شده آورده می‌شوند، نه کل فهرست منابع پایان‌نامه.
هر مجله سبک ارجاع‌دهی خاص خود را دارد. برای مثال:

• APA (در علوم اجتماعی و روان‌شناسی رایج است)،

• Harvard (در مقالات بین‌المللی عمومی‌تر است)،

• یا Vancouver (در مقالات پزشکی و تجربی بیشتر کاربرد دارد).

دقت کنید ترتیب، نقطه‌گذاری و شیوه نگارش منابع دقیقاً مطابق دستورالعمل مجله رعایت شود.
در نهایت، اگر مقاله به زبان انگلیسی است، توصیه می‌شود از نرم‌افزارهای مدیریت منابع مانند EndNote یا Mendeley برای تنظیم خودکار ارجاعات استفاده کنید.