شماره استاندارد بین‌المللی که با اختصار ISSN شناخته می‌شود، کدی هشت‌رقمی برای شناسایی یکتا و دقیق نشریات دوره‌ای مانند مجلات، روزنامه‌ها، و نشریات الکترونیکی است. در این مطلب به بررسی کامل ساختار، کاربرد، مزایا، روند ثبت و پاسخ به رایج‌ترین سؤالات درباره ISSN می‌پردازیم تا هر آنچه باید درباره آن بدانید در اختیارتان قرار گیرد.
در دنیای دانش‌محور امروز، دسترسی به منابع علمی و اطلاعاتی معتبر بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. از دانشگاه‌ها و پژوهشگران گرفته تا ناشران، کتابداران و خوانندگان عادی، همگی برای شناسایی دقیق و سریع منابع اطلاعاتی به یک ابزار استاندارد نیاز دارند. یکی از مهم‌ترین این ابزارها، شماره استاندارد بین‌المللی پیایندها یا ISSN است.
اما ISSN چیست؟ این کد هشت‌رقمی، مانند شناسنامه‌ای برای نشریات عمل می‌کند؛ چه مجلات چاپی و چه نشریات الکترونیکی. برخلاف ISBN که مخصوص کتاب‌هاست، ISSN به نشریاتی اختصاص دارد که به‌صورت دوره‌ای و در فواصل زمانی منظم یا نامنظم منتشر می‌شوند و انتهایی برای آن‌ها متصور نیست. در حقیقت، ISSN نه تنها نظم و انسجامی علمی به حوزه نشر می‌بخشد، بلکه امکان ثبت و دسترسی بین‌المللی به نشریات را نیز فراهم می‌کند.
تاریخچه این سیستم به سال 1975 و تصویب استاندارد بین‌المللی ISO 3297 بازمی‌گردد؛ جایی که جامعه جهانی برای اولین بار تصمیم گرفت روشی هماهنگ برای شناسایی پیایندها ایجاد کند. دفتر مرکزی ISSN در پاریس قرار دارد و هزاران شماره منحصربه‌فرد را سالانه برای نشریات سراسر دنیا صادر می‌کند. ایران نیز با عضویت رسمی در این سیستم، از طریق کتابخانه ملی به تخصیص این شماره‌ها برای نشریات داخلی می‌پردازد.
در این مطلب، نه‌تنها با چیستی ISSN آشنا می‌شویم، بلکه با مزایا، کاربردها، تفاوت آن با ISBN، روش دریافت آن در ایران، ساختار عددی، نقش آن در نمایه‌سازی بین‌المللی، و همچنین تأثیر آن بر اعتبار نشریات نیز آشنا خواهیم شد. اگر ناشر، پژوهشگر، کتابدار، یا حتی خواننده علاقه‌مند به دنیای علم و اطلاعات هستید، این راهنما تمام آن چیزی‌ست که باید درباره ISSN بدانید.
ایده اولیه تخصیص یک شماره یکتا برای نشریات، در دهه 1970 توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) مطرح شد. در سال 1975 استاندارد ISO 3297 به تصویب رسید که در آن تعریف رسمی و ساختار ISSN مشخص شد. دفتر مرکزی این سامانه در پاریس قرار دارد و به عنوان هماهنگ‌کننده اصلی برای صدور و ثبت ISSN در سراسر جهان عمل می‌کند.
ایران نیز برای هم‌راستایی با جامعه جهانی کتابداری، از طریق تصویب قوانین مرتبط در مجلس شورای اسلامی، به عضویت این سامانه بین‌المللی درآمده و اکنون از طریق نهادهای ملی اقدام به صدور ISSN برای نشریات داخلی می‌کند.
ساختار ISSN شامل 8 رقم است که معمولاً به شکل دو گروه چهارتایی نمایش داده می‌شود، مانند:
ISSN 0378-5955
هفت رقم اول شماره اصلی را تشکیل می‌دهند و رقم هشتم برای بررسی صحت (Check Digit) به کار می‌رود. این ساختار به‌گونه‌ای طراحی شده که در پایگاه‌های اطلاعاتی و سامانه‌های کتابخانه‌ای به راحتی قابل پردازش و جستجو باشد.
ویژگی | ISSN | ISBN |
|---|---|---|
نوع منبع | نشریات دوره‌ای | کتاب‌ها و منابع مستقل |
تعداد رقم | 8 رقم | 13 رقم |
ساختار | دو بخش چهارتایی | چهار بخش متغیر |
مرکز تخصیص | مرکز بین‌المللی پیایندها | مرکز بین‌المللی ISBN |
مثال | ISSN 1234-5678 | ISBN 978-3-16-148410-0 |
در حالی که ISSN برای مجلات، روزنامه‌ها و نشریات کاربرد دارد، ISBN برای کتاب‌های تک‌جلدی یا چندجلدی محدود استفاده می‌شود.
پیایندها یا نشریات دوره‌ای که به صورت متوالی منتشر می‌شوند و انتشارشان پایان مشخصی ندارد، می‌توانند دارای ISSN باشند. از جمله:
مجلات علمی و تخصصی
روزنامه‌های چاپی و آنلاین
سالنامه‌ها و راهنماها
گزارش‌های انجمن‌های علمی
مجموعه مقالات همایش‌های تکرارشونده
نشریات الکترونیکی پیوسته
ISSN برای آثاری که پایان مشخصی دارند یا در قالب یک مجموعه محدود منتشر می‌شوند صادر نمی‌شود. مانند:
کتاب‌های چندجلدی با انتهای مشخص
پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی
بروشورها یا کاتالوگ‌های یک‌باره
داشتن ISSN برای نشریات مزایای بسیاری دارد، از جمله:
شناسایی جهانی: با داشتن ISSN، نشریه در همه کتابخانه‌ها و پایگاه‌های علمی جهان قابل ردیابی است.
اعتبار بخشی: به عنوان یکی از شاخص‌های علمی بودن و استاندارد بودن نشریه شناخته می‌شود.
ثبت در پایگاه‌های علمی: بسیاری از سامانه‌ها مانند Google Scholar و Scopus تنها نشریات دارای ISSN را ایندکس می‌کنند.
تسهیل در فروش و اشتراک: برای عرضه بین‌المللی و فروش دیجیتالی وجود ISSN الزامی است.
بارکدگذاری: ISSN برای تولید بارکد مجله یا نشریه استفاده می‌شود.
در ایران، نهاد مسئول ثبت و صدور ISSN، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است. مراحل دریافت آن به شرح زیر است:
ثبت درخواست از طریق وب‌سایت کتابخانه ملی
ارسال نسخه‌ای از نشریه به همراه مشخصات
بررسی و تخصیص شماره توسط مرکز ملی ISSN
دریافت گواهی رسمی ISSN
مرکز بین‌المللی اطلاعات پیایندها در پاریس به عنوان نهاد اصلی صدور، هماهنگی و ثبت ISSN در جهان عمل می‌کند. این مرکز وظایف متعددی دارد که شامل موارد زیر است:
تعیین و تخصیص شماره ISSN برای نشریات جدید
نگهداری از بانک اطلاعاتی جامع پیایندها که اطلاعات بیش از دو میلیون نشریه را شامل می‌شود
نظارت بر فعالیت مراکز ملی در کشورهای عضو
ارائه گزارش‌های فصلی و سالانه از وضعیت نشریات دوره‌ای جهان
استانداردسازی نام‌های اختصاری نشریات جهت یکسان‌سازی اطلاعات در پایگاه‌های علمی
ترویج استفاده از سیستم ISSN در کتابخانه‌ها، ناشران و پایگاه‌های اطلاعاتی
داشتن شماره ISSN به نشریه‌ها مزایای گسترده‌ای ارائه می‌دهد، از جمله:
ISSN به عنوان یک شناسه بین‌المللی، نشریه را در سطح جهانی معرفی کرده و امکان دسترسی سریع به اطلاعات کتابشناختی آن را فراهم می‌کند.
فقط نشریات دارای ISSN در فهرست‌های علمی بین‌المللی مانند Scopus، DOAJ، و Web of Science ثبت می‌شوند.
وجود ISSN نشان‌دهنده رسمی بودن نشریه است که در جذب مقالات علمی و داوران پژوهشی تأثیرگذار است.
برای نشریات چاپی، ISSN پایه اصلی بارکدگذاری و ردیابی در سیستم‌های فروش است.
در فهرستگان‌ها، بانک‌های اطلاعاتی و سامانه‌های جستجو، ISSN نقش کلیدی در بازیابی سریع منابع دارد.
کتابخانه‌ها برای ساماندهی، فهرست‌نویسی و بازیابی اطلاعات نشریات از ISSN بهره می‌برند. مهم‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:
در فرآیند سفارش و اشتراک نشریه
در نظام امانت بین‌کتابخانه‌ای
برای جستجو و استخراج اطلاعات از پایگاه‌های ماشینی
برای حفظ یکنواختی در نظام استاندارد کتابشناسی
همچنین، ISSN موجب می‌شود کتابداران بتوانند به راحتی نشریات مشابه اما با عنوان‌های کمی متفاوت را از یکدیگر تمایز دهند.
نمایه شدن نشریه‌ها در پایگاه‌های معتبری چون:
Scopus
Web of Science
PubMed
Google Scholar
تنها در صورت دارا بودن ISSN امکان‌پذیر است. این امر به افزایش رتبه و ضریب تأثیر (Impact Factor) مجله کمک می‌کند و زمینه جذب پژوهشگران بین‌المللی را فراهم می‌سازد.
نشریات دیجیتال نیز همچون نشریات چاپی نیاز به دریافت ISSN دارند. تفاوت در این است که برای نسخه‌های چاپی و دیجیتال یک نشریه، دو ISSN جداگانه صادر می‌شود:
ISSN چاپی: برای نسخه‌های فیزیکی
e-ISSN: برای نسخه‌های دیجیتالی
در سیستم بین‌المللی ISSN، برای هر قالب انتشار یک نشریه، یک شماره مجزا صادر می‌شود. یعنی اگر نشریه‌ای هم به‌صورت چاپی و هم دیجیتال منتشر شود، دو شماره جداگانه خواهد داشت:
نوع انتشار | نوع شماره | مثال |
|---|---|---|
نسخه چاپی | ISSN | ISSN 1234-5678 |
نسخه آنلاین | e-ISSN | e-ISSN 2345-6789 |
این جداسازی به کتابخانه‌ها، نمایه‌سازها، پایگاه‌های اطلاعاتی، و خوانندگان کمک می‌کند تا بتوانند نسخه موردنظر را بدون ابهام شناسایی و ارجاع دهند.
برخی مشکلاتی که ممکن است ناشران با آن مواجه شوند:
ارسال ناقص اطلاعات به مرکز ملی
نداشتن نسخه اولیه منتشرشده برای بررسی
عدم به‌روزرسانی اطلاعات پس از تغییر عنوان نشریه
استفاده نادرست از شماره ISSN در تبلیغات
برای جلوگیری از این مشکلات، باید اطلاعات به‌روز و دقیق به مراکز مربوطه ارسال و وضعیت نشریه به‌صورت مرتب پیگیری شود.
ISSN نه‌تنها یک شماره ساده نیست، بلکه دریچه‌ای است به دنیای نظم‌یافته علم و نشر. اگر نشریه‌ای دارید یا در حوزه نشر فعالیت می‌کنید، داشتن ISSN به معنای گام نهادن به دنیای بین‌المللی، افزایش اعتبار و دسترسی‌پذیری گسترده است.
این شماره، پیوندی میان نویسنده، ناشر، کتابخانه و خواننده ایجاد کرده و مسیر نمایه‌سازی و دیده‌شدن را هموار می‌سازد.
با توجه به اهمیت روزافزون انتشار مقالات علمی در نشریات معتبر و نمایه‌شده، انتخاب صحیح مجله‌ای که دارای ISSN معتبر و فعال باشد، نقشی کلیدی در موفقیت پژوهشگران ایفا می‌کند. بسیاری از محققان به دلیل نداشتن اطلاعات کافی یا سردرگمی در میان انبوه مجلات موجود، دچار اشتباهاتی در انتخاب نشریه می‌شوند که گاه منجر به رد مقاله، هدر رفتن زمان، یا حتی گرفتار شدن در دام مجلات جعلی و نامعتبر می‌شود.
در این مسیر، مؤسسه اشراق به عنوان یکی از باسابقه‌ترین و معتبرترین مراکز خدمات علمی و پژوهشی در کشور، با ارائه‌ی خدمات تخصصی معرفی نشریات دارای ISSN معتبر، نمایه‌شده در پایگاه‌های بین‌المللی مانند Scopus، WOS و ISC، همراهی مطمئن برای پژوهشگران، اساتید و دانشجویان است.
جستجو و معرفی مجلات دارای ISSN متناسب با موضوع مقاله
اعتبارسنجی علمی و نمایه‌ای مجلات پیش از ارسال مقاله
همراهی در فرآیند سابمیت، مکاتبه و پیگیری تا چاپ نهایی
پشتیبانی تخصصی در تشخیص مجلات علمی-پژوهشی داخلی و خارجی
مشاوره در انتخاب نشریات با فرآیند داوری سریع و هزینه مناسب
اگر به دنبال انتشار مطمئن و هدفمند مقاله علمی خود هستید و نمی‌خواهید زمان و اعتبار پژوهشتان را در مجلات جعلی از دست بدهید، خدمات مؤسسه اشراق در زمینه معرفی نشریات معتبر دارای ISSN گزینه‌ای قابل اعتماد برای شماست.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
بله. در بیشتر کشورها از جمله ایران، دریافت ISSN رایگان بوده و نیازی به پرداخت هزینه ندارد.
خیر. یک ISSN برای کل مجموعه نشریه با عنوان خاص صادر می‌شود. مگر اینکه عنوان تغییر کند.
خیر، ISSN تغییر نمی‌کند مگر آن‌که عنوان نشریه عوض شود.
نیازی به تمدید ندارد؛ این شماره دائمی است تا زمانی که نشریه با همان عنوان ادامه یابد.
با مراجعه به پایگاه داده رسمی ISSN می‌توانید اطلاعات نشریات دارای ISSN را جستجو کنید.
اینستاگرام
تلگرام