به هنگام نگارش مقالات علمی، خطاهای استنادی معمولا در مقاله رخ می دهد که چگونگی این خطاها را در این مطلب مورد مطالعه قرار داده ایم.
حری و شاهبداغی (1385) خطاهای احتمالی استناد را به دوگروه تقسیم‌بندی می‌کنند:
خطاهای صوری: خطاهایی که عمدی یا به صورت اتفاقی در وارد کردن اطلاعات کتابشناختی مدرک مورد استناد صورت می‌پذیرد. خطاهایی نظیر اشتباه وارد کردن شماره مدرک در شیوه برون‌متنی، استفاده نادرست از علایم نگارشی در فهرست منابع، خطاهای مربوط به ترتیب مدارک در فهرست منابع، اشتباه در ورود اطلاعات توصیفی مدرک (عنوان، نام نویسنده، تاریخ انتشار و...).
خطاهای محتوایی: عدم درج منبع استفاده شده، استناد مستقیم به منبع اصلی (بدون مراجعه) و عدم استناد به منبع واسطه، ارجاع کور به منابع و افراد معتبر، انتقال خطاهای استنادی منبع واسطه و عدم توجه به نکات صحیح استنادی، عدم تسلط کافی به متن مورد استناد و...
حری (1385) شیوه‌های استناد را به دو دسته درون‌متنی و برون متنی تقسیم‌بندی می‌نماید:
استناد درون متنی: مشخصات مختصری از مآخذ پس از ذکر مطلب در متن، ارائه مي‌شود. شيوه‌هاي استناد APA ( معمولا در حوزه علوم انسانی،حوزه علوم اجتماعی، علوم رفتاری، تعلیم و تربیت، علوم پرستاری و بهداشت) و شيوه استنادی MLA از نوع درون متنی هستند.
|
نمونه استناد درون‌متنی فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی (دانشگاه علامه طباطبایی) |
|
متن اصلی: یافته‌های به دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که پروتکل روان‌درمانی مثبت‌گرای مبتنی بر خیرباوری (نوفرستی و همکاران، 1394 )که یک پروتکل توسعه‌یافته از روان‌درمانی مثبت‌گرا (سلیگمن و همکاران، 2006 )است، می‌تواند به عنوان یک مداخله کوتاه‌مدّت مؤثر باعث کاهش علایم و نشانه‌های افسردگی در افراد دارای افسردگی غیربالینی شود. فهرست منابع نوفرستی، اعظم؛ روشن، رسول؛ فتی، لادن؛ حسن آبادی، حمید رضا؛ پسندیده، عباس. (1394). توسعه، امکان‌پذیری و نتایج مقدّماتی روان‌درمانی مثبت‌گرای مبتنی بر خیرباوری در افراد دارای افسردگی غیربالینی: مطالعه تک آزمودنی چند خط پایه. پایان نامه دکتری روانشناسی بالینی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد. Seligman, M., Rashid, T., & Park, A. C. (2006). Positive psychotherapy. American psychology, 61: 774-788. |
استناد برون متني: مدرک مورد ارجاع در مکانی خارج از متن اصلی (پايين صفحه، پايان فصل يا انتهاي متن) درج مي‌شود و در متن تنها نشانه ای ( معمولا عدد) از مدرک مورد نظر آورده می‌شود. شيوه‌هاي استناد شيكاگو (ادبیات، تاریخ و هنر) و ونكور (پزشکی) از نوع برون متنی هستند.
|
نمونه استناد برون‌متنی مجله علمی جراحی (Academic Journal of Surgery) |
|
In the past decades, a significant increase has been observed in head and face traumas (1). Phenomena such as vehicle accidents, traffic accidents, adventures, combat sports, increasing conflicts and violence, and occupational accidents are factors which have caused a dramatic increase in the number of various physical injuries such as head and face traumas (2(. Rrferences 1. Jurkiewicz MJ, Stephen J, Krizek TJ, Ariyan S. Plastic surgery: Principles and practice. Philadelphia, PA: Mosby-Year Book; 1990. p. 531-9. 2. Fonseca RJ, Dexter Barber H, Powers MP. Oral and Maxillofacial Trauma. 4th ed. Philadelphia, PA: Elsevier/ Saunders; 2012. |
حالت‌های کلی استناددهی: در بدنۀ علم و دانش امروزی، معمولاً هیچ پژوهشی به خودی خود شکل نمی‌گیرد و بر پایۀ مطالعات دیگران تدوین می‌شود. هنگام استفاده از مقالات و پایان‌نامه‌ها و به طور کلی آثار، نوشته‌ها و سخنان دیگران مشخص کردن منبع مورد استفاده امری ضروری است. استناد دادن در یک اثر پژوهشی علاوه بر اینکه نویسنده را از ارتکاب به سرقت علمی مصون می‌دارد و احترام به سایر آثار پژوهشی است، آن اثر را وارد ادبیات پژوهشی حوزۀ مربوط می‌کند. همچنین به خواننده نشان می‌دهد که نویسنده در موضوع مرتبط به اندازۀ کافی تحقیق و مطالعه داشته و باعث اعتبار اثر می‌شود.
استناددهی سبک‌های مختلفی دارد که کم‌وبیش به یکدیگر شبیه‌اند. مهم این است که مطابق با استانداردی که مربوط به مجله یا حوزۀ مورد نظر ماست، نشانی منبع مورد استفاده‌مان را به خوبی در اختیار مخاطب قرار دهیم. اما استناددهی به هر شیوه‌ای که باشد غالباً به دو حالت قابل ارائه است:
استناد اصلی: در استناد اصلی یا Primary Citation، نویسنده به منبع یا منابع مختلف و مرتبط مراجعه می‌کند و پس از مطالعۀ دقیق و دریافت اطلاعات صحیح، با استفاده از کلمات خود مفهوم دریافتی را بازنویسی می‌کند و به منبع یا منابع مورد استفاده داخل پرانتز استناد می‌دهد.
مثال: .......................................... (William, 2014).
استناد فرعی: استناد فرعی یا Secondary Citation هنگامی است که می‌خواهیم از مطلبی استفاده کنیم که خود نقل‌قول یا نقل‌به‌مضمونی از یک مطلب دیگر است. حالت ایده‌آلِ استناددهی، استناد اصلی است یعنی بهتر است به‌جای این که نقل‌قول‌ها و نقل به مضمون‌های دیگران را بیاوریم، به منابع اصلی مراجعه کنیم و از آن‌ها استفاده کنیم. در استناد فرعی به دلایلی از جمله ذکر کردن برداشت و فهم یک شخص سوم از منبع اصلی، احتمال بروز خطا در استناددهی و ارتکاب به سرقت علمی، افزایش می‌یابد. اما گاهی مثلاً در صورت محدودیت دسترسی به منبع اصلی، ناچاریم به صورت نقل از نقل استناد بدهیم.
همین که ارزشِ استناد اصلی از استناد فرعی بالاتر است، حاشیه‌هایی را به وجود آورده است. متأسفانه در موارد زیادی شاهد هستیم که پژوهشگران تازه‌کار و حتی کارآزموده، از مراجعه به منابع اصلی خودداری می‌کنند اما استناد را طوری درج می‌کنند که گویی به منبع اصلی مراجعه کرده‌اند. در این حالت، پژوهشگران با حذف حلقۀ استنادی ضمن این که خود را در معرض ریسک تکرار اشتباه‌های احتمالی نویسندۀ واسط قرار می‌دهند، مرتکب نوعی فریب‌کاری می‌شوند. در حال حاضر، حذف حلقۀ استنادی به طور گسترده‌ای در بخش پیشینۀ پژوهش از سوی دانشجویان و پژوهشگران تازه‌کار و بی‌حوصله رخ می‌دهد.
استناد دادن به شیوۀ فرعی به دو صورت زیر انجام می‌شود. به مثال زیر دقت کنید:
1- به اعتقاد رزنیک، سرقت علمی یک تخلف رو به رشد است (2013، نقل در (cited in) اسمیت، 2014).
2- اسمیت (2014) به نقل از رزنیک (2013)، سرقت علمی را تخلفی رو به رشد می‌داند (1).
به طور کلی باید گفت هنگام نگارش یک اثر، هرگاه از ایده‌ها، واژه‌ها و آثار دیگران استفاده می‌کنیم باید استناد بدهیم، مگر اینکه:
1- خودمان صاحب آن ایده و نظر باشیم و قبلاً آن ایده یا مطلب را در جایی دیگر منتشر نکرده باشیم؛
2- آن ایده یا مطلب جزء اطلاعات عمومی(common knowledge) محسوب شود. اگر شک داریم آن مطلب یا ایده جزء دانش یا اطلاعات عمومی به حساب می‌آیم یا خیر، بهتر است استناد بدهیم (3،2).
واضح است که هنگامی که مقاله، پایان‌نامه، کتاب، طرح تحقیقاتی، بروشور، بولتن، پوستر و بنر، وب‌سایت و وبلاگ و به طور کلی هر نوع منبع نوشتاری چاپی و الکترونیکی را در تحقیقات و یا صحبت‌های خود مورد استفاده قرار می‌دهیم، باید مشخصات و نشانی منبع را طوری ذکر کنیم که دیگران بتوانند به راحتی آن منبع دسترسی پیدا کنند. در این زمینه، ناگفته پیداست که دادن نشانی نادرست و ناقص (به هر دلیلی)، نوعی کوتاهی به شمار می‌رود و اعتبار سخنان و نوشته‌های ما را زیر سؤال می‌برد.
علاوه بر منابع نوشتاری، هر بار که از یک مطلب غیرنوشتاری استفاده می‌کنیم هم باید حواس‌مان به استناددهی متناسب باشد. این منابع غیرنوشتاری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
ایده‌ها و سخنانی که در همایش‌ها و مراسم‌های علمی و غیرعلمی به صورت رسمی یا غیررسمی مطرح می‌شوند؛
هر جا که احساس می‌کنیم که با استناد دادن و قدردانی، جوانب اخلاق، احترام و سپاس‌گزاری بهتر رعایت می‌شود می‌توانیم استناد بدهیم. فراموش نکنیم که خواندن متن‌های علمی و مشاهدۀ نمونه‌های استناد و قدردانی یکی از بهترین راه‌های یادگیری شیوه‌ها و حالت‌های استناددهی است.
اینستاگرام
تلگرام