روش تحقیق میدانی چیست ؟

در روش تحقیق میدانی محقق مدتی در میان جامعه مورد تحقیق خود زندگی می‌کند و به تحقیق درباره موضوعی خاص در آن محیط می‌پردازد. محقق هیچگونه دستکاری در محیط انجام نمی‌دهد، بلکه بدون هیچ دخالتی در جریان طبیعی رویدادها تا آنجایی که می‌تواند اطلاعات جمع آوری می‌کند در این تحقیق میدانی ، مشاهده عنصر اصلی را تشکیل می‌دهد.

محقق در تحقیق ميداني كار خود را با به كارگيري مجموعه‌اي از ارزش‌ها آغاز نمي‌كند، و در پي آن نيست كه به آزمون مجموعه‌اي از فرضيه‌هاي آشكار بپردازد. او بيشتر فنون را بر اساس ارزشي كه براي فراهم آوردن اطلاعات دارند، برمي‌گزيند. در آغاز، محقق كنترل اندكي بر داده‌ها اعمال مي‌كند و يا تمركز اندكي را در مورد آنها روا مي‌دارد و هنگامي بر پژوهش و اعمال كنترل بر داده‌ها تأكيد مي‌نمايد كه در محيط، جامعه‌پذير شده و مورد قبول واقع گرديده باشد. تحقیق میدانی بیشتر شبیه مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که ممکن است از هر تکنیکی برای دست‌یابی به دانش مورد نظر و فرایندهای اندیشیدن درباره اطلاعات استفاده نماید. 

محقق در تحقيق ميداني مجموعه فعاليت‌هاي زير را به صورت هدفمند و دقيق انجام مي‌دهد.

• مشاهده وقايع عادي و فعاليت‌هاي روزمره به گونه‌اي كه در محيط‌هاي طبيعي رخ مي‌دهد. افزون بر آن، وقايع غيرعادي نيز مورد مشاهده قرار مي‌گيرد.
• محقق به طور مستقيم در زندگي افراد مورد مطالعه مشاركت مي‌ورزد و شخصاً فرايند زندگي اجتماعي روزمره را در محيط و ميدان تحقيق تجربه مي‌كند.
• محقق ميداني به دنياي دروني فرد و ديدگاه وي رسوخ مي‌نمايد، ولي در ضمن، ديدگاه تحليلي خود را حفظ كرده و يا فاصله خود را از شخص بيگانه و مورد مطالعه رعايت مي‌كند.
• از فنون گوناگون و مهارت‌هاي اجتماعي به روشي قابل انعطاف و متناسب با موقعيت استفاده مي‌كند.
• توليد داده‌ها به شكل يادداشت‌هاي مفصل صورت مي‌گيرد. همچنين اخذ نمودارها، نقشه‌ها و يا تصاوير براي ارائه توصيف‌هاي بسيار دقيق به كار گرفته مي‌شود.
• مشاهده پديده‌ها هم در كليت آنها و هم در جزئيت منحصر به فرد و در زمينه اجتماعي آنها صورت مي‌گيرد.
• درك و فهم افراد در يك محيط ميداني و گسترش روابط همدلانه با آنها و عدم يادداشت واقعيات خشك و بي‌روح انجام مي‌پذيرد.
• جنبه‌هاي آشكار و پنهان فرهنگ ثبت و يادداشت مي‌شوند.
• مشاهده روندها و جريان‌هاي اجتماعي بدون ايجاد ناراحتي، بروز آشفتگي و يا تحميل ديدگاهي خارجي بر آنها صورت مي‌گيرد 
• تحقيق ميداني در عين حال با سطوح بالايي از تنش رواني فردي، عدم قطعيت، وجود مسائل اخلاقي و ابهام روبه‌رو است.

همچنین پژوهشگر در این نوع تحقیق از مهارت‌هاي دقيقي در زمينة مشاهده، شنودن، حافظه كوتاه‌مدت و نوشتن منظم برخوردار است. پيش از ورود به ميدان، يك محقق جديد به مشاهده جزئيات موقعيت‌ها و ثبت و ضبط آنها مي‌پردازد. چگونگي توجه به جزئيات و حافظه كوتاه‌مدت در طي عمل مي‌تواند بهبود و اصلاح گردد. همچنين استفاده از دفترچه يادداشت روزانه روش خوبي براي نگارش يادداشت‌هاي ميداني است. در تحقيق ميداني نيز همچون روش‌هاي ديگر تحقيق، خواندن نوشته‌هاي علمي، محقق را در يادگيري مفاهيم، دوري از دام‌هاي بالقوه، و كاربرد روش‌هاي گردآوري داده‌ها و فنون حل تعارضات كمك مي‌كند.

بیشتر داده‌های تحقیق میدانی به شکل یادداشت‌های میدانی وجود دارند. یادداشت‌های میدانی کامل ممکن است شامل نقشه‌ها، نمودارها، عکس، مصاحبه‌ها، نوار ویدئویی، خاطرات و اشیای متعلق به میدان تحقیق و یادداشت‌های مفصّل و دقیقی شود که خارج از میدان تحقیق به رشته تحریر درآمده است. ممکن است زمانی را که محقق صرف نوشتن یادداشت‌ها می‌کند بیشتر از زمانی باشد که در میدان حضور داشته است. برخی از محققان برای ـ فرضاً ـ سه ساعت که در میدان حضور دارند، ممکن است حدود 40 صفحه یادداشت‌ برداری کنند. نوشتن یادداشت‌ها متضمن توصیفات دقیق و جزئی است که برآمده از حافظه است. این یادداشت‌ها باید دقیق و سازمان‌یافته باشد؛ چرا که ممکن است محقق نیاز به این داشته باشد که به طور مکرر بدان مراجعه کند. محقق با آنها به گونه‌ای دقیق برخورد کرده و آنها را محرمانه نگه می‌دارد. افراد مورد تحقیق این حق را دارند که اسامی‌شان محفوظ باقی بماند و محقق نیز اغلب از اسامی مستعار برای آنها استفاده می‌کند.

انواع یادداشت ها در تحقیق میدانی:

• یادداشت برداری سریع :محقق در میدان تحقیق نباید تمام وقت و انرژی خود را صرف نوشتن کند و از نحوه ی انجام امور غافل بماند .باید در نظر داشت که یاد داشت جزئی از تحقیق است و نباید جلوی مشاهده را بگیرد .
• یادداشت های توام با مشاهده ی مستقیم :این نوع یادداشت ها را محقق بلافاصله پس از ترک میدان مینویسد و باید بر اساس زمان تاریخ و مکان ورود تنظیم شوند . آنها توصیفات دقیق و مفصّلی هستند از آنچه که محقق به واسطة واژه‌هایی خاص و ملموس شنیده یا دیده است، تا آنجا که ممکن است یادداشت‌های دقیقی از کلمات، عبارات و اعمال خاص باشند.
• یادداشت‌های مبتنی بر استنباط محقق: یک محقق میدانی از آن رو به گفته‌های افراد در میدان تحقیق گوش فرا می‌دهد تا به تعبیری به درون آنها نفوذ کند. این امر مستلزم فرایند سه مرحله‌ای است:

1. محقق گوش می‌دهد بی آن که از مقولات تحلیلی استفاده کند.
2.  ممکن است وی آنچه را که می‌شنود با شنیده‌های دیگر یا گفته‌های افراد دیگر مقایسه کند.
3.  محقق ممکن است از قوه تفسیر خود استفاده کند تا به استنباط و فهم آنچه معنا می‌دهد نایل آید. در تعامل عادی، هریک از ما این سه مرحله را به طور همزمان انجام می‌دهیم و سریعاً به مرحله بعد استنباط‌های شخصی خود جهش می‌کنیم. محقق میدانی باید چگونگی مشاهده و گوش‌دادن را یاد بگیرد، بی آنکه که به استنتاج یا تحمیل تفسیری خاص بپردازد.

روايي در تحقيق ميداني عبارت است از اطمينان به اطلاعات و تحليل محقق به گونه‌اي كه دقيقاً نمايانگر جهان واقعي بدانيم. در اينجا تكرار پذيري مهم تلقي نمي‌شود؛ چرا كه در تحقيق ميداني تكرار عملاً ناممكن است. چهار نوع روايي يا سنجش آزمون ميزان دقت تحقيق وجود دارد: روايي اكولوژيكي، تاريخ طبيعي، قابليت اعتماد اعضا، و اجراي دروني مناسب.

•  اعتبار اكولوژيكي: توصيفي كه محقق از جهان اجتماعي ارائه مي‌كند تا چه حد با جهان افراد مورد بررسي همخواني دارد؟ آيا محيط اجتماعي مورد بررسي با حضور يا به كارگيري روش‌هاي محقق دستخوش تغيير نمي‌گردد؟ يك طرح داراي روايي اكولوژيكي است، اگر وقايع بدون حضور محقق هم به همين نحو اتفاق بيفتد.
• تاريخ طبيعي: چگونگي انجام طرح تحقيق را به دقت مورد توصيف قرار مي‌دهد. بر پايه تاريخ طبيعي، در صورتي يك طرح معتبر است كه يك ناظر طبيعي نيز مكان ميدان و اعمال محقق را مورد تأييد قرار دهد.
• قابليت اعتبار اعضا: توانايي فرد غيرعضو به گونه‌اي كارآمد كه به عنوان يكي از اعضاي گروه مورد بررسي تلقي شود. اين توانايي شامل بيان و درك طنزهايي نيز هست كه افراد گروه براي يكديگر بازگو مي‌كنند. يك طرح ميداني معتبر كيفيت مطلوب و كافي را به زندگي اجتماعي در ميدان مي‌دهد و جزئيات به نحوي چندان دقيق رعايت مي‌شود كه يك فرد خارج از گروه نيز مي‌تواند به عنوان يكي از اعضاي گروه عمل كند. محدوديت در آن است كه شناخت قواعد اجتماعي براي هر وضعيت امكان‌پذير نيست.

راههای ارتباطی با موسسه  اشراق :

شماره تماس : 09149724933

ایمیل: isi.eshragh@gmail.com