پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، برای انتخاب مجلات مناسب جهت ارسال مقاله یا ارزیابی اعتبار منابع علمی، ناگزیر از درک مفاهیم کلیدی مانند «ایمپکت فاکتور» و «JCR» هستند. در این مطلب، به شکلی دقیق و عمیق، به تعریف JCR، نحوه محاسبه ایمپکت فاکتور، تفاوت مجلات JCR با مجلات ISI Listed خواهیم پرداخت.
در عصر انفجار اطلاعات و رشد سریع تولید دانش، سنجش کیفیت و اعتبار منابع علمی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه پژوهشی تبدیل شده است. هر سال هزاران مقاله در مجلات علمی منتشر می‌شوند، اما همه آن‌ها وزن و اعتبار یکسانی ندارند. پژوهشگران، استادان دانشگاه و سیاست‌گذاران علمی برای تصمیم‌گیری‌های کلیدی – از انتخاب مجله برای چاپ مقاله گرفته تا استخدام اعضای هیئت علمی و تخصیص بودجه‌های تحقیقاتی – نیازمند شاخص‌هایی معتبر برای ارزیابی مجلات هستند.
یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین این شاخص‌ها، ایمپکت فاکتور (Impact Factor) است؛ معیاری عددی که میانگین ارجاع به مقالات یک مجله را در یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد و به‌نوعی میزان تأثیرگذاری و دیده‌شدن آن مجله را در جامعه علمی منعکس می‌کند. این شاخص از سوی مرجعی به نام JCR (Journal Citation Reports) ارائه می‌شود؛ گزارشی تحلیلی که هر ساله توسط شرکت Clarivate منتشر می‌شود و تنها شامل مجلاتی‌ست که در پایگاه داده Web of Science نمایه شده‌اند.
اما اهمیت ایمپکت فاکتور تنها به اعداد و ارقام خلاصه نمی‌شود. درک دقیق این شاخص، آگاهی از روش محاسبه آن، شناخت محدودیت‌ها و سوءاستفاده‌های احتمالی از آن، و نیز آشنایی با جایگاه آن در کنار دیگر شاخص‌های مکمل، برای هر پژوهشگری امری ضروری است. به‌ویژه در ایران، که بسیاری از معیارهای ارتقاء علمی، جذب اعضای هیئت علمی، و ارزیابی پایان‌نامه‌ها بر اساس مقالات منتشرشده در مجلات دارای ایمپکت فاکتور تنظیم می‌شوند، آگاهی از سازوکار JCR اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند.
در این مطلب تلاش خواهیم کرد با زبانی ساده اما دقیق، به معرفی کامل JCR و نحوه سنجش ایمپکت فاکتور بپردازیم. همچنین تفاوت میان مجلات JCR و مجلات ISI Listed، روش‌های تشخیص اعتبار مجلات، و راهکارهایی برای انتخاب درست ژورنال را نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد.
JCR مخفف Journal Citation Reports است؛ گزارشی سالانه که توسط شرکت Clarivate Analytics منتشر می‌شود و در آن، شاخص‌های مختلفی برای ارزیابی علمی مجلات ارائه شده است. مهم‌ترین شاخص این گزارش، ضریب تأثیر (Impact Factor) است.
این گزارش بر پایه داده‌های پایگاه Web of Science تنظیم می‌شود و تنها شامل مجلاتی است که در این پایگاه نمایه شده‌اند. JCR در واقع مرجع اصلی برای ارزیابی و رتبه‌بندی مجلات علمی در سطح جهانی است.
JCR نخستین‌بار توسط یوجین گارفیلد (Eugene Garfield)، بنیان‌گذار مؤسسه اطلاعات علمی (ISI)، مطرح شد. او در دهه 1960 ایده اولیه این سیستم را ارائه داد و نخستین نسخه رسمی آن در سال 1975 توسط ISI منتشر شد.
پس از تغییرات مالکیتی، امروزه مسئولیت انتشار JCR بر عهده شرکت Clarivate است، که پایگاه‌های علمی معتبری مانند Web of Science و Master Journal List را نیز مدیریت می‌کند.
این دسته از مجلات دارای ایمپکت فاکتور هستند و اطلاعات آن‌ها در گزارش JCR منتشر می‌شود. این مجلات معمولاً در پایگاه Science Citation Index Expanded (SCIE) یا Social Sciences Citation Index (SSCI) نمایه شده‌اند.
مجلاتی که در Web of Science Core Collection نمایه شده‌اند، اما در لیست JCR نیامده‌اند، ISI Listed نامیده می‌شوند. این مجلات هنوز ضریب تأثیر ندارند، ولی می‌توانند در آینده به لیست JCR افزوده شوند.
شناخت تفاوت بین این دو نوع مجله بسیار مهم است، به‌خصوص برای کسانی که مقاله‌شان را برای چاپ در مجلات معتبر آماده می‌کنند. همه مجلات ISI الزاماً JCR نیستند.
ایمپکت فاکتور (Impact Factor) یا ضریب تأثیر، میانگین تعداد ارجاع‌هایی است که مقالات منتشرشده در یک مجله طی دو سال گذشته دریافت کرده‌اند. این شاخص نشان می‌دهد که یک مجله تا چه اندازه در جامعه علمی دیده و ارجاع داده شده است.
فرمول پایه برای محاسبه ایمپکت فاکتور به شکل زیر است:
IF = (تعداد ارجاع‌ها در سال جاری به مقالات منتشرشده در دو سال قبل) / (تعداد مقالات منتشرشده در همان دو سال)مثال: اگر در سال 2024 به مقالاتی که در سال‌های 2022 و 2023 در یک مجله منتشر شده‌اند، 100 بار ارجاع شده باشد و این مجله در آن دو سال مجموعاً 50 مقاله چاپ کرده باشد، ایمپکت فاکتور آن برابر خواهد بود با:
IF = 100 / 50 = 2.0ایمپکت فاکتور هر مجله تنها برای یک سال معتبر است و پس از انتشار نسخه جدید JCR در سال بعد، عدد جدید جایگزین خواهد شد. به همین دلیل، هر مجله در هر سال یک IF مشخص دارد.
ضریب تأثیر یکی از معتبرترین شاخص‌های ارزیابی علمی مجلات است. مجلاتی با ایمپکت فاکتور بالا معمولاً دارای فرآیند داوری دقیق‌تر، کیفیت علمی بالاتر، و پذیرش سخت‌تری هستند.
برای پژوهشگرانی که قصد دارند مقاله‌ای ارسال کنند، ایمپکت فاکتور راهنمایی‌ست برای انتخاب مجله مناسب. ارسال مقاله به مجله‌ای با IF بالا شانس دیده‌شدن و ارجاع بیشتر را افزایش می‌دهد.
در بسیاری از دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی، چاپ مقاله در مجلات JCR با IF بالا، به‌عنوان معیار ارتقاء، جذب هیئت‌علمی، یا دریافت گرنت پژوهشی لحاظ می‌شود.
یکی از راه‌های متداول بررسی IF، دانلود فایل اکسل JCR است. در این فایل، نام مجلات به همراه اطلاعاتی نظیر ایمپکت فاکتور، رنک موضوعی، ناشر، و کشور ذکر شده‌اند.
برای جستجوی نام یا ISSN یک مجله، کافی است از کلیدهای ترکیبی Ctrl + F استفاده کرده و کلمه کلیدی مورد نظر را جستجو کنید.
هر مجله دارای شماره استاندارد بین‌المللی ISSN است. این شناسه برای هر ژورنال منحصر‌به‌فرد است و می‌تواند ابزار دقیقی برای جستجوی مجلات در JCR باشد.
برخی مجلات دارای دو ISSN هستند: یکی برای نسخه چاپی (Print) و دیگری برای نسخه الکترونیکی (Online). معمولاً نسخه چاپی معتبرتر تلقی می‌شود.
در وب‌سایت رسمی Clarivate، با ایجاد حساب کاربری می‌توان به گزارش‌های JCR و IF سالانه مجلات دسترسی پیدا کرد. این روش دقیق‌ترین و به‌روزترین راه بررسی ایمپکت فاکتور است.
یکی از نقدهای وارد بر ایمپکت فاکتور، این است که صرفاً به تعداد ارجاعات توجه دارد و کیفیت ارجاعات را در نظر نمی‌گیرد.
برخی سردبیران با راهکارهایی مانند تشویق به ارجاع متقابل یا چاپ مقالات مروری با ارجاع بالا، تلاش می‌کنند IF مجله خود را افزایش دهند.
در رشته‌هایی مانند پزشکی یا علوم پایه، میانگین ارجاعات بسیار بیشتر از رشته‌هایی مانند فلسفه یا هنر است. بنابراین IF به تنهایی معیار خوبی برای مقایسه میان‌رشته‌ای نیست.
برای درک بهتر از عملکرد مجلات، شاخص‌های مکملی هم وجود دارند:
Eigenfactor Score: میزان نفوذ علمی یک مجله در مقایسه با سایر مجلات.
Article Influence Score: تاثیر هر مقاله به‌طور میانگین در طول 5 سال.
CiteScore (از Elsevier): مشابه IF اما بر اساس داده‌های Scopus.
SJR (SCImago Journal Rank): بر اساس کیفیت ارجاعات، نه صرف تعداد آن.
بررسی دقیق IF و رتبه‌بندی موضوعی
مجله‌ای را انتخاب کنید که در موضوع مقاله شما در Quartile بالاتری (مثلاً Q1 یا Q2) قرار دارد.
مطالعه اهداف و حوزه تخصصی مجله
صرف بالا بودن IF کافی نیست؛ باید ببینید آیا حوزه تخصصی مجله با موضوع مقاله شما هم‌راستا است یا نه.
بررسی نرخ پذیرش و زمان داوری
بعضی مجلات با وجود IF بالا، فرآیند داوری بسیار طولانی یا نرخ پذیرش پایین دارند.
عدم فریب توسط مجلات جعلی یا فیک
برخی مجلات مدعی داشتن IF هستند، اما در لیست JCR حضور ندارند. حتماً از منابع رسمی مانند سایت Clarivate استفاده کنید.
در دنیای علمی امروز، ایمپکت فاکتور و گزارش‌های JCR به ابزارهایی کلیدی برای سنجش اعتبار مجلات و هدایت مسیر پژوهشگران تبدیل شده‌اند. فهم درست این مفاهیم نه‌تنها به انتشار مؤثرتر کمک می‌کند، بلکه مانع از افتادن پژوهشگران در دام مجلات نامعتبر و فیک نیز می‌شود.
بنابراین هر دانشجو، پژوهشگر یا استاد دانشگاه باید با مفاهیمی مانند IF، JCR، ISSN، ISI Listed و تفاوت‌های آن‌ها آشنا باشد و برای فعالیت‌های علمی خود از این شاخص‌ها به درستی بهره بگیرد.
در مسیر پرچالش نگارش، ارسال و چاپ مقاله علمی، انتخاب یک مجله معتبر با ایمپکت فاکتور بالا، شاید مهم‌ترین و در عین حال حساس‌ترین گام باشد. خطای در انتخاب مجله، می‌تواند منجر به رد شدن مقاله، اتلاف زمان، و حتی خدشه به اعتبار علمی نویسنده شود. در این میان، مؤسسه اشراق با سال‌ها تجربه تخصصی در حوزه خدمات پژوهشی، به عنوان یک پشتیبان حرفه‌ای در کنار پژوهشگران قرار گرفته است.
مؤسسه اشراق با دسترسی به پایگاه‌های بین‌المللی و به‌روزرسانی‌های رسمی JCR، خدماتی دقیق، هدفمند و قابل اعتماد در زمینه معرفی مجلات معتبر دارای ایمپکت فاکتور ارائه می‌دهد. از تحلیل دقیق موضوع مقاله و شناسایی مجلات هم‌راستا گرفته تا بررسی شاخص‌هایی چون IF، Quartile، مدت زمان داوری و سیاست‌های پذیرش، همه در قالب یک مشاوره علمی دقیق و متناسب با نیاز پژوهشگر انجام می‌شود.
اگر قصد دارید مقاله‌تان را در یک مجله JCR با ایمپکت بالا چاپ کنید اما نمی‌دانید از کجا شروع کنید، اشراق این مسیر را برایتان شفاف و قابل اعتماد می‌کند. شناسایی دقیق مجله هدف، کاهش ریسک ریجکت، صرفه‌جویی در زمان، و افزایش شانس پذیرش مقاله، تنها بخشی از مزایایی‌ست که با همراهی این مجموعه تجربه خواهید کرد.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
خیر، برخی مجلات تخصصی و نوظهور با وجود IF پایین، کیفیت علمی بالایی دارند. همچنین در رشته‌هایی با نرخ ارجاع پایین، IF به‌تنهایی معیار قضاوت نیست.
این شاخص (چهارک) نشان می‌دهد یک مجله در رتبه‌بندی موضوعی خود در کدام بخش قرار دارد: Q1 بالاترین، Q4 پایین‌ترین و مکمل ایمپکت فاکتور برای ارزیابی جایگاه مجله در حوزه تخصصی‌اش است.
بله. مجلات ممکن است به دلایل مختلفی مانند افت کیفیت یا عدم تطابق با استانداردهای Clarivate از لیست JCR خارج شوند و IF آن‌ها صفر شود یا نمایش داده نشود.
نسخه جدید گزارش JCR معمولاً هر سال در ماه ژوئن (خرداد تا تیر) منتشر می‌شود. در این زمان، ایمپکت فاکتور به‌روزرسانی می‌شود و اطلاعات جدید برای همه مجلات ارائه می‌گردد.
بسته به نوع مجله متفاوت است. برخی مجلات JCR رایگان هستند (مدل اشتراکی)، برخی دارای هزینه برای دسترسی آزاد (Open Access)، و برخی هزینه داوری یا پذیرش دریافت می‌کنند. باید راهنمای نویسندگان مجله بررسی شود.
اینستاگرام
تلگرام