سرقت علمی، دستبرد فکری/هنری یا سرقت ادبی به معنی «تخصیص دادن خلاقیت ادبی، هنری یا پژوهشی دیگری یا بخشی از آن یا متن ناشی از آن به خود، گویی که خود شخص آن را خلق کرده است. دستبرد فکری ممکن است بدون رضایت صاحب اصلی اثر و یا با رضایت وی انجام شود.
سرقت ادبی عبارتی است که نخستین بار توسط «مارکوس والریوس مارتیلیوس» شاعر رومی سده نخست بکار گرفته شد. مارکوس به افرادی که شعرهایش را به نام خود ارائه می‌کرده‌اند، لقب Plagiarius یعنی "غارتگر و فریبکار" داد و بدین ترتیب واژه پلاجیاریسم به معنی سرقت علمی و ادبی رواج یافت. تا جائیکه که امروزه سرقت علمی در حیطه مقاله نویسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. پلاجیاریسم به اشکال گوناگون در تمام ادوار مشاهده شده است بعنوان مثال در سالیان دور سرقت ایده در جمع دوستانه اتفاق میافتاد بدین ترتیب که دوستان به دلیل اعتماد و اطمینانی که به همدیگر داشتند ایده و افکار خود را برای هم بازگو می‌کردند غافل از اینکه افرادی به قصد فریبکاری از آن ایده‌ها به اسم خود سوء استفاده می‌کردند. پلاجیاریسم با گذشت زمان شکل متفاوت‌تری به خود گرفت تا جائیکه در ادوار گذشته کپی برداری از مقالات دیگران نیز رخ می‌داد اما به دلیل اینکه تعداد نویسندگان و داوران نوشته‌ها اندک بود تشخیص و جلوگیری از سرقت ادبی به آسانی میسر می‌شد.
گذشت زمان و پیشترفت دانش و تکنولوژی با سیری صعودی و شیب بسیار تند در حوزه‌های مختلف در قرن ۲۰، منجر به ارائه تعداد زیادی طرح و ایده بطور روزانه توسط هزاران دانشجو، استاد و پژوهشگر شد. در همین راستا نرم‌افزارهایی جهت تشخیص سرقت ادبی در اختیار دانشگاه‌ها و مجلات قرار داده شد تا از اصالت و صحت مطالب درج شده در تمامی پژوهش‌ها از جمله پایان‌نامه‌ها و مقالات اطمینان حاصل نمایند.
سرقت ادبی و مصادیق آن
سرقت علمی، دستبرد فکری/هنری یا سرقت ادبی به معنی «تخصیص دادن خلاقیت ادبی، هنری یا پژوهشی دیگری یا بخشی از آن یا متن ناشی از آن به خود، گویی که خود شخص آن را خلق کرده است. دستبرد فکری ممکن است بدون رضایت صاحب اصلی اثر و یا با رضایت وی انجام شود. دستبرد فکری اگر در حوزه ادبیات باشد سرقت ادبی، اگر در حوزه هنر باشد سرقت هنری و اگر در حوزه پژوهش‌های دانشگاهی انجام شود سرقت علمی نامیده می‌شود. به زبان ساده سرقت علمی یا ادبی یعنی رونویسی کارها یا ایده‌های دیگران و انتساب آنها به خود. در ادبیات آموزش دانشگاهی، دستبرد فکری توسط دانشجویان، استادان، یا پژوهشگران را نادرستی آموزشی می‌دانند و متخلفان مورد انتقادات و تنبیهات آموزشی قرار می‌گیرند.
سرقت ادبی می‌تواند تمام یا بخشی از کار را شامل شود. در مواردی فردی سعی دارد اثر علمی اشخاص دیگر را به واسطه تغییر و تحولی که در آن ایجاد می‌کند متعلق به خود تلقی کند در صورتی که این کار نیز جزء مصادیق پلیجریزم محسوب می‌شود.
اعمالی که مصداق سرقت علمی محسوب می‌شوند عبارتند از:
سایه نویسی زمانی رخ می‌دهد که فردی به سفارش افراد دیگر برای آنها نویسندگی کرده باشد و داستان، کتاب، مقاله، گزارش و غیره نوشته شده (اثر خلق شده) در نهایت، به اسم سفارش دهنده ثبت و منتشر شود. سرقت علمی از هر نوعی که باشد ضربه سختی برای فعالان حوزه علم و هنر به‌حساب می‌آید که باعث می‌شود از اهمیت و ارزش کار خالق اثر کاسته شود و در نهایت نفع اثر علمی و ادبی برای صاحبش کمتر باشد. همچنین عواقبی نیز برای مرتکبان به جرم سرقت علمی به دنبال دارد از جمله قرار گیری فرد خاطی در فهرست سیاه نشریاتی که مقاله حاوی سرقت ادبی را به آنها ارسال کرده است.
به عنوان عضوي از جامعه علمي، انتظاری که از ما می‌رود این است که خود را موظف به رعایت مسائل اخلاقي در جامعه نماییم. يکي از الزامات رعایت اخلاق پژوهش می‌باشد. ذکر منابع ايده‌ها، عبارات و مفاهيمي که آگاهانه و غیر آگاهانه از ديگران وام گرفته‌ايم از ضروریات می‌باشد چرا که بدون وام گرفتن از عبارات و يا ايده‌هاي ديگران نمي‌توانيم متن علمي بنويسيم ولي مهم است که بدانيم چطور و چگونه از متون قديمي يا جديد استفاده کنیم.
با توجه به وجود حجم گسترده‌ای از مقالات و نوشته‌های علمی در حوزه تحقیقاتی مشخص، منحصر بفرد بودن متن تمام نوشته‌ها امری غیرقابل اجتناب می‌باشد. قدر مسلم مشابهت نتایج و نوشته‌ی پژوهش‌های مختلف به صورت عمدی (Copy & Paste) و یا غیرعمدی شایع‌ترین دلیلی است که برخی نویسندگان در قدم اول پذیرش مقالات با آن مواجه می‌شوند. معمولا در مجلات معتبر، حد مجاز هر مقاله جهت مشابهت با سایر منابع آنلاین حداکثر 5 الی 10 درصد می‌باشد. اما اگر این مشابهت حتی یک درصد بیشتر از حد تعیین شده باشد ممکن است تنها به همین دلیل مقاله شما از پروسه داوری کنار رفته و Fast Reject بشود. که در نتیجه آن، زحمات روزها و حتی ماه‌ها کار علمی مقاله شما به هدر رفته یا به تاخیر بیفتد.
همچنین طبق ماده ۲۳ قانون حمایت حقوق مؤلفان در ایران، هر فرد تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدید آورنده بدون اجازه او یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از خود پدید آورنده، نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد. بدین منظور در برخی از دانشگاه‌ها، که بصورت جدی به این مسئله توجه می‌کنند، درصورتی‌که اساتید و پژوهشگرانی مرتکب سرقت علمی گردند، جدای از این که اعتبار خویش را از دست خواهند داد، مجازات‌هایی از تعلیق تا اخراج نیز در انتظار آنها خواهد بود.
بنابراین جهت پیشگیری از سرقت علمی و متعاقب آن مجازات‌های در نظر گرفته شده قبل از اینکه بخواهد مقاله خود را به مجله مدنظرتان ارسال نمایید بایستی آن را توسط نرم‌افزارهایی که بدین منظور طراحی شده‌اند مورد بررسی قرار دهید تا در صورت هر گونه تشابه فرارتر از حد مجاز نسبت به رفع آن و انجام پارافریز اقدام نمایید. موسسه اشراق با چندین سال تلاش در زمینه پذیرش و چاپ مقاله و همچنین رفع سرقت ادبی مقالات با استفاده از نرم‌افزارهای معتبر و مورد استفاده مجلات علمی دنیا آماده ارائه خدمات به پژوهشگران و فرهیختگان عزیز می‌باشد. جهت ثبت سفارش خود از طریق ایمیل موسسه اقدام نمائید.
اینستاگرام
تلگرام