ارتقا رتبه اعضای هیئت علمی دانشگاه با چاپ کتاب

امتیاز چاپ کتاب در فرآیند ارتقاء مرتبه اساتید

کتاب به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین دستاوردهای علمی، در نظام ارزیابی اعضای هیأت علمی جایگاهی ویژه دارد. برخلاف مقاله‌های کوتاه‌مدت که بیشتر به انتشار نتایج یک پژوهش خاص محدود می‌شوند، کتاب‌ها ماندگاری بیشتری دارند و به‌عنوان یک مرجع علمی یا آموزشی برای سال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل، تألیف، ترجمه یا تدوین کتاب از اصلی‌ترین ابزارهای کسب امتیاز در فرآیند تبدیل وضعیت اعضای هیأت علمی محسوب می‌شود. در ادامه به‌تفصیل هر یک از انواع کتاب‌ها و میزان امتیاز آنها را بررسی می‌کنیم.

امتیازات تألیف کتاب‌های تخصصی

تألیف کتاب‌های تخصصی بالاترین جایگاه را در نظام امتیازدهی دارد، زیرا بیانگر توان علمی، تسلط بر موضوع و نوآوری نویسنده است.

• تألیف کتاب بدیع و نوآورانه (15 امتیاز):
  این نوع کتاب‌ها زمانی بیشترین امتیاز را می‌گیرند که دارای محتوای جدید، نوآوری در روش، یا ارائه‌ی نظریه‌های تازه باشند. برای مثال، اگر یک استاد در رشته مهندسی نرم‌افزار الگوریتم جدیدی طراحی کرده و آن را در قالب کتاب منتشر کند، چنین اثری در بالاترین سطح امتیاز قرار می‌گیرد.
  نکته مهم اینکه کتاب باید توسط ناشر معتبر منتشر شود و مورد داوری علمی (Peer Review) قرار گیرد.

• کتاب درسی یا مرجع (10 امتیاز):
  کتاب‌هایی که در فرایند آموزش دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند منابع اصلی یک درس تخصصی، امتیاز ویژه‌ای دارند. اگر استادی جزوه‌های درسی خود را به شکل یک کتاب منسجم منتشر کند، می‌تواند از این بخش بهره‌مند شود. کتاب‌های مرجع نیز که معمولاً جامع‌تر و عمیق‌تر از منابع درسی‌اند، در همین دسته قرار می‌گیرند.

• انتشار در انتشارات خارجی (8 امتیاز):
  چاپ کتاب در خارج از کشور نشان‌دهنده‌ی کیفیت علمی بالا و قابلیت پذیرش در سطح بین‌المللی است. ناشرانی مانند Springer، Elsevier یا Routledge نمونه‌هایی از ناشران معتبر بین‌المللی‌اند که آثار منتشرشده توسط آن‌ها معمولاً بیشترین تأثیر را در رتبه‌بندی دانشگاهی و ارزیابی هیأت علمی دارند.

• انتشار در انتشارات دانشگاهی (6 امتیاز):
  ناشران دانشگاهی (مانند انتشارات دانشگاه تهران یا دانشگاه شهید بهشتی) به دلیل فرآیندهای علمی دقیق داوری، جایگاه مهمی دارند. این نوع انتشار بیشتر در سطح ملی معتبر است و به‌عنوان یک مسیر مطمئن برای کسب امتیاز در نظر گرفته می‌شود.

• انتشار در ناشر غیردانشگاهی (4 امتیاز):
  هرچند ناشران عمومی نیز امکان انتشار کتاب‌های علمی را فراهم می‌کنند، اما از آنجا که فرآیند داوری علمی در آنها کمتر رعایت می‌شود، امتیاز پایین‌تری نسبت به ناشران دانشگاهی و خارجی دارند.

امتیازات ترجمه کتاب‌های تخصصی

• ترجمه‌ی کتاب تخصصی مرتبط با رشته (5 امتیاز):
  ترجمه منابع علمی روز دنیا برای دانشجویان و پژوهشگران بسیار ارزشمند است، زیرا امکان دسترسی به تازه‌ترین دستاوردهای علمی را فراهم می‌کند. اما از آنجا که در این فعالیت خلاقیت کمتری نسبت به تألیف وجود دارد، امتیاز پایین‌تری (5 امتیاز) نسبت به کتاب‌های تألیفی دریافت می‌کند.
  شرط اصلی امتیازدهی این است که کتاب دقیقاً مرتبط با رشته‌ی تخصصی فرد باشد و ترجمه با کیفیت علمی و زبانی بالا انجام شود.

تبدیل پایان‌نامه یا رساله به کتاب

یکی از فرصت‌های ارزشمند برای کسب امتیاز پژوهشی، انتشار پایان‌نامه یا رساله در قالب کتاب است. بسیاری از اعضای هیأت علمی که در ابتدای مسیر شغلی خود قرار دارند، می‌توانند از تحقیقات دوره کارشناسی ارشد یا دکتری به‌عنوان پایه‌ای برای انتشار کتاب استفاده کنند.

• تبدیل پایان‌نامه کارشناسی ارشد به کتاب: بسته به کیفیت اثر، معمولاً 4 تا 6 امتیاز در نظر گرفته می‌شود.

• تبدیل رساله دکتری به کتاب: به دلیل جامعیت و عمق علمی بیشتر، معمولاً بین 8 تا 10 امتیاز دارد.

• اگر کتاب حاصل از رساله یا پایان‌نامه دارای نوآوری خاص باشد و در حوزه‌های اولویت‌دار علمی کشور منتشر شود، می‌تواند تا سقف 15 امتیاز نیز دریافت کند.

شرایط و ضوابط اصلی

1. حذف بخش‌های غیرضروری پایان‌نامه:
   پایان‌نامه‌ها معمولاً شامل مباحث تکراری، ادبیات تحقیق طولانی و پیوست‌های مفصل هستند. برای تبدیل آن به کتاب، لازم است این بخش‌ها حذف یا خلاصه شوند تا متن برای خواننده عمومی‌تر قابل استفاده باشد.

2. بازنویسی برای خواننده علمی-دانشگاهی:
   زبان پایان‌نامه رسمی و سنگین است. برای انتشار به‌عنوان کتاب، باید متن روان‌تر، منسجم‌تر و کاربردی‌تر بازنویسی شود.

3. تأکید بر نتایج و نوآوری‌ها:
   کتاب برخلاف پایان‌نامه نیازی به ذکر همه جزئیات روش‌شناسی ندارد. مهم‌ترین بخش‌ها نتایج تحقیق، تحلیل‌ها و کاربردهای نوآوری علمی هستند.

4. انتشار توسط ناشر معتبر:
   اگر کتاب از یک پایان‌نامه یا رساله استخراج شده باشد اما توسط ناشری معتبر (دانشگاهی یا علمی-پژوهشی) منتشر شود، در فرآیند امتیازدهی همانند یک کتاب تخصصی مستقل بررسی می‌شود.

ویرایش علمی کتاب

• ویرایش علمی (1.5 امتیاز):
  ویرایش علمی به معنای بازبینی و اصلاح محتوای کتاب از منظر علمی است. یک عضو هیأت علمی ممکن است به‌عنوان ویراستار علمی در انتشار کتاب‌های تخصصی مشارکت داشته باشد. این فعالیت هرچند به‌اندازه تألیف یا ترجمه اهمیت ندارد، اما همچنان به‌عنوان یک دستاورد علمی شناخته می‌شود.

تدوین کتاب‌های آموزشی و دایرهالمعارف

• کتاب آموزشی (3 امتیاز):
  کتاب‌های آموزشی معمولاً برای دوره‌های خاص یا گروه‌های هدف مشخصی تهیه می‌شوند و بیشتر جنبه‌ی کاربردی دارند. به همین دلیل، امتیاز متوسطی (3 امتیاز) دارند.

• دایرهالمعارف (3 امتیاز):
  مشارکت در تدوین دانشنامه‌ها و دایرهالمعارف‌ها، نشان‌دهنده‌ی تخصص فرد در حوزه‌ای خاص است. هر مدخل یا بخشی که یک عضو هیأت علمی تدوین می‌کند، به‌عنوان فعالیت علمی ارزشمند محسوب شده و تا 3 امتیاز تعلق می‌گیرد.

تجدید چاپ کتاب و تألیف بخشی از کتاب

• تجدید چاپ با تغییر محتوای بیش از 20٪ (0.5 امتیاز):
  اگر یک کتاب پس از چند سال به دلیل به‌روزرسانی علمی نیاز به تجدید چاپ داشته باشد، تنها در صورتی امتیاز می‌گیرد که تغییرات محتوایی حداقل 20 درصد باشد. در غیر این صورت، صرفاً چاپ مجدد محسوب می‌شود و امتیاز ندارد.

• تألیف فصل یا بخشی از کتاب (1 امتیاز):
  در برخی پروژه‌ها، چند نویسنده روی بخش‌های مختلف کتاب کار می‌کنند. در چنین مواردی، هر فصل یا بخش مستقل که توسط فرد نوشته شده باشد، 1 امتیاز خواهد داشت.

تبصره‌های مهم در امتیازدهی کتاب

• کتاب مرتبط با اولویت‌های نقشه جامع علمی کشور:
  کتاب‌هایی که در راستای سیاست‌های کلان علمی کشور نوشته شوند (مثلاً در حوزه فناوری‌های نوین، انرژی‌های تجدیدپذیر، هوش مصنوعی یا علوم شناختی) دارای ضریب 2 هستند. این بدان معناست که اگر کتابی در حالت عادی 15 امتیاز داشته باشد، در صورت انطباق با اولویت‌های ملی، امتیاز آن به 30 افزایش خواهد یافت.

• نویسنده اول بودن:
  در کتاب‌هایی که چند نویسنده دارند، معمولاً نویسنده اول بیشترین نقش را در تدوین اثر بر عهده دارد. به همین دلیل، امتیاز او 1.5 برابر امتیاز پایه محاسبه می‌شود. به‌عنوان نمونه، اگر تألیف یک کتاب 10 امتیاز داشته باشد، برای نویسنده اول 15 امتیاز در نظر گرفته خواهد شد.