اشراق: امروزه وکالت به عنوان یکی از پرطرفدارترین شغل‌ها در سراسر دنیا به شمار می رود. اما برای طی مسیر قبولی در رشته حقوق تا انتصاب عنوان وکیل باید مسیر پر پیچ و خمی را پشت سر گذاشت.
وقتی دوره کارشناسی به اتمام رسید و شما در رشته حقوق فارغ التحصیل شدید، چندین مسیر در پیش روی شما وجود دارد.
راه ورود به این رشته ها، تنها از طریق تحصیل در رشته حقوق قضایی نمی باشد. در واقع بسیاری از فارغ التحصیلان رشته الهیات ـ زیر مجموعه فقه و حقوق اسلامی و همچنین طلاب حوزه های علمیه ـ در حد سطح نیز می توانند چنین میسری را ادامه دهند.
در 10 سال گذشته دانشگاه های دارای چهار گرایش در رشته حقوق بودند. این چهار گرایش شامل حقوق خصوصی، حقوق جزا و جزم شناسی، حقوق عمومی و حقوق بین الملل. اما درسال های اخیر رشته های جدیدی همچون رشته حقوق محیط زیست، حقوق مالکیت فکری، حقوق تجارت بین الملل، حقوق تجارت اقتصادی و حقوق بشر نیز به مجموعه اضافه شد. این ها رشته هایی هستند که در دانشگاه های ما تدریس می شوند. البته در مقایسه با دانشگاه های سراسر دنیا ما در مقطع کارشناسی ارشد گرایش های دیگری را نیز می توانیم داشته باشیم.
سن قضاوت در ایران کوتاه تر از وکالت است و افراد در 22 سالگی می توانند قاضی شوند، اما سن وکالت 26 سالگی است. وقتی که شما از رشته حقوق فارغ التحصیل می شوید، عنوانی که به شما تعلق می گیرد، حقوق دادن است. فارغ التحصیلان این رشته مثل دوستان مهندس و پزشک نیستند که القابی مثل دکتر و مهندس ـ به صورت اتوماتیک ـ به آن ها تعلق بگیرد. شما هر رشته حقوق را که بخواهید ادامه دهید، باید در آزمون تخصصی آن شرکت کنید.
مثلا اگر شما قصد دارید سردفتر اسناد رسمی شوید، باید در امتحان سردفتری اسناد رسمی شرکت کنید و دوره کارآموزی آن را نیز بگذرانید تا بتوانید پروانه اسناد رسمی را دریافت کنید. برای وکالت دادگستری، قضاوت و حتی کارشناسان دادگستری در رشته های مختلف مربوط به حقوق نیز باید این مسیر طی شود.
یعنی نام وکیل یا قاضی بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی به شما اطلاق نمی شود. به عنوان مثال ما در بحث وکالت، کانون وکلای دادگستری ـ که در واقع یکی از قدیمی ترین نهادهای صنفی و مدنی ایران است و حدود 103 سال سن دارد ـ وجود دارد. شما باید در آزمون ورودی ـ که شبیه کنکور سراسری است ـ شرکت کنید و هرچقدر که رتبه شما بهتر باشد، شهرهایی که شما انتخاب می شوید، بهتر است. به عنوان مثال در کانون مرکز اگر شما بخواهید پروانه تهران را بگیرید باید رتبه خیلی بالایی را داشته باشید.
سوالات آزمون ورودی وکالت به صورت تستی در 6 رشته و 120 سوال طرح می شود. اما در اختبار، مرحله کتبی به صورت تشریحی است و مرحله مصاحبه هم شفاهی انجام می شود.
بعد از قبولی در آزمون وکالت، شما باید 18 ماه کارآموزی داشته باشید. این دوره شامل کارکردن در دفتر وکیل سرپرست و حضور در 36 دادگاه مختلف حقوقی، کیفری، خانواده و اطفال، دادگاه های کیفری استان و تجدید نظر می باشد. در پایان 18 ماه نیز باید یک کار تحقیقی شبیه پایان‌نامه ارائه دهید.
پس از پشت سر گذاشتن این مراحل شما وارد آزمون دیگری خواهید شد که «اختبار» نام دارد. این آزمون دو مرحله‌ای است. ابتدا شما باید در یک آزمون کتبی شرکت کنید که در شش رشته ی حقوق جزا، آیین دادرسی کیفری، حقوق مدنی، حقوق تجارت، آیین دادرسی مدنی و حقوق ثبت برگزار می شود.
مرحله دوم آزمون شفاهی و مصاحبه است. به این صورت که یکی از وکلای با تجربه کانون پرونده ای را مطرح می کند و شما باید به صورت شفاهی آن مشکل را حل کرده و نظرتان را بگویید. بعد از این مرحله نیز مراسم قسم خوردن یا همان تحلیف را باید بگذرانید.
تقریبا شبیه همین مسیر برای رشته های دیگر، مانند قضات، سردفتری اسناد رسمی نیز وجود دارد. البته سردفتری اسناد رسمی، شغلی است که سرقفلی به آن تعلق می گیرد و همانند مغازه یا داروخانه حق کسب و تجارت و پیشه دارد.
وکالت به دو دسته تقسیم می شود. وکالت علاوه بر وکیل دادگستری شامل یک شغل مهم دیگر هم می شود که آن مشاوره حقوقی است. در این شغل شما در دعاوی، وکالت را قبول نمی کنید، ولی افراد به شما مراجعه می کنند و از شما مشاوره می گیرند. خیلی از افرادی که پیشکسوت هستند و نمی خواهند دوندگی های شغل وکالت را انجام دهند، در دفتر خود نشسته و مشاوره می دهند. این مشاوره هم شامل افراد حقیقی می شوند و هم شرکت ها.
مشاوره حقوقی شرکت ها یکی از رشته های پرطرفدار حقوق است. یکی از زیرشاخه های مشاوره های حقوقی، تخصص در امور قراردادها است. ساختن، اصلاح و نظارت بر قراردادها توسط این افراد صورت می گیرد.
در آزمون وکالت نمی‌توان کتاب خاصی را به عنوان منبع معرفی کرد. منابع، به خصوص در آزمون اختبار بسیار متعدد است. برای آزمون ورودی به نظر من بهترین راه این است که سوالات آزمون دوره های قبل را مرور کنید. یعنی علاوه بر این که شما باید کتاب حقوق مدنی دکتر سید حسن امامی ـ که به عنوان یک کتاب مرجع مطرح است ـ بخوانید، که مروری بر دوره چهارساله دانشگاه نیز هست، باید آزمون های طبقه بندی شده در رشته حقوق که تعدادشان نیز در این روزها زیاد است را نیز مطالعه کنید.
من به دوستان پیشنهاد می دهم فقط به قانون اکتفا نکنند. مثلا بعضی می گویند چند دور کتاب قانون مدنی را می خوانیم و در آزمون آن شرکت می کنیم. این یکی از چراغ قرمزهایی است که در انتها به رد شدن آن ها در امتحان منجر خواهد شد. به این علت که شما باید به نظریات مشورتی قوه قضاییه، آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور و دکترین های حقوقی را نیز مرور کنید. در آزمون اختبار وضعیت سخت تر است. برای این که در این آزمون بیشتر از تجربیات شما سوال می شود. در واقع دادگاهی فرضی برای شما ترسیم می شود و شما باید بگویید که من از این طریق و از این تاکتیک از موکلم دفاع می کنم. پس شما باید به قانون اشراف داشته و حواشی قانون را نیز بلد باشید. ولی بهترین منبع همان سوالات آزمون های سال قبل است. حتی در بعضی موارد شاهد تکرار سوالات نیز بوده ایم.
کلاس‌ها و آزمون های آمادگی تا اوایل دهه هشتاد وجود نداشت و چندسالی است که شکل گرفته اند. الان در برخی از آموزشگاه های بسیار معتبر استادهای خوبی به تدریس مشغول اند.
ولی به نظر من راه قبولی در آزمون وکالت حتما از این آموزشگاه ها نمی گذرد. کلاس ها فقط می تواند به شما انضباط دهد، ولی اگر شما به مطالب اشراف داشته باشید به نظر من هیچ احتیاجی به شرکت در کلاس ها نیست.
افرادی که قصد شرکت در آزمون وکالت را دارند به دو دسته تقسیم می کنیم. اول افرادی که بلافاصله بعد از این که فارغ التحصیل شدند قصد شرکت در آزمون وکالت را دارند. این افراد دوره آمادگی کمتری نیاز دارند، چون این ها در کوران تحصیل هستند. به نظر من دوستانی که قصد دارند بلافاصله پس از فارغ التحصیلی در آزمون شرکت کنند، یک دوره چهار ماهه برایشان کافی باشد.
ولی کسانی که وقفه ای چندساله بین تحصیل و آزمون آن ها وجود دارد، قطعا باید دو سه ماه بیشتر از آن دوستان وقت بگذارند.
یکی از سوالاتی که خیلی مطرح می شود این است که خیلی از دوستان می پرسند من به عنوان مثال کارشناسی ارشد رشته حقوق بین الملل دارم یا دکترای حقوق دارم، ولی لیسانس من مثلا مترجمی زبان، علوم سیاسی و یا هر رشته دیگری را خوانده ایم؛ آیا من می توانم در آزمون وکالت شرکت کنم؟ جواب منفی است! شما باید لیسانس حقوق قضایی، فقه و مبانی اسلامی و یا تحصیلات حوزوی را داشته باشید.
کانون های وکلای دادگستری ایران به طور مخفف اسکودا نامید می شود. این اتحادیه به چند زیرمجموعه که کانون های وکلا گفته می شوند، تقسیم می شود. این کانون ها خودشان آزمون وکالت را برگزار می کنند. به عنوان مثال اگر شما اهل گیلان هستید، باید در آزمون کانون وکلای گیلان شرکت کنید.
در این بین کانون وکلای مرکز تقسیم بندی عجیبی دارد. این کانون شامل استان های تهران، البرز (که البته قرار است مستقل شود)، سمنان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان می باشد! البته قرار است در آینده این استان ها از هم جدا شوند. این قضیه کار را برای اعضای کانون وکلای مرکز سخت می کند. یعنی اگر شما رتبه خوبی کسب نکنید، باید در یکی از این استان های دورافتاده کارآموزی خود را بگذرانید و دفترتان نیز آن جا تشکیل می شود.
آزمون وکالت معمولا سالی یک بار برگزار می شود. البته تاریخی دقیقی ندارد، ولی به طور کلی در ماه های آبان و آذر این آزمون برگزار می شود. آزمون اختبار نیز در گذشته سالی یک بار برگزار می شد، ولی الان دو نوبت و حتی سه نوبت در سال هم برگزار می شود.
امکان انتقال اعضای کانون پس از شرکت در آزمون و گذراندن کارآموزشی امکان پذیر است. ولی به این دلیل که تقاضای انتقال به تهران زیاد است، این انتقال بسیار مشکل است. البته راه هایی در قانون وکالت وجود دارد. به عنوان مثال اگر شما در کانون وکلای شیراز قبول شوید و یکی از اقوام درجه یک شما، مثل همسر یا پدر و مادر، در تهران وکیل باشند، شما هم می توانید به تهران منتقل شوید. یا مثلا استاد شما استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران شدید، می توانید از این امتیاز استادی برای انتقال پروانه استفاده کنید. حتی کسانی که این شرایط را ندارند می توانند لایحه ای را نوشته و دلایل انتقال خود را اعلام کنند. این امر در کمیسیون کانون وکلای مرکز بررسی می شود و حدود پنج تا شش ماه نیز این پروسه زمان بر است. یک راه دیگر هم جابجایی با یک وکیل در استانی دیگر است. اما به نظر من دوستانی که قصد شرکت در آزمون را دارند، از همان ابتدا راه خود را مشخص کنند.
اگر مشکل سربازی برای آقایان وجود نداشته باشد، آنها می توانند همزمان با شرکت در آزمون وکالت و عضویت در کانون وکلا، تحصیلات تکمیلی خود را نیز ادامه دهد. البته پیش از این قانونی وجود داشت که می گفت حتی اگر شما مشکل سربازی داشتید و مشمول بودید، می توانستید در امتحان وکالت شرکت کرده و قبول شوید، اما ادامه مرحله منوط می شد به پس از پایان خدمت. ولی در حال حاضر در صورت عدم ارائه کارت پایان خدمت و یا معافیت امکان شرکت در آزمون وکالت وجود ندارد.
تقریبا تاثیر تحصیلات در مقاطع ارشد و دکترا در قبولی آزمون ورودی وکالت صفر است. مگر این که شما عضو هیات علمی دانشگاه باشید که در آن صورت می توانید از آزمون ورودی و تحت شرایطی حتی از کارآموزی نیز معاف شوید.
تحصیلات تکمیلی در هر یک از گرایش های تخصصی به شما کمک می کند تا در آن موضوع اشراف داشته باشید و این به شما تخصص می دهد.
متاسفانه یکی از نقص های آزمون وکالت به نظر من این است که ما درسی را به عنوان متون حقوقی نداریم. این نقیصه بزرگی است. چون اکثر وکلای ما، زبان انگلیسی را خوب نمی دانند. ما به طور کلی مراودات بین المللی داریم، قراردادهای بین المللی را باید بررسی کنیم و ای کاش این درس نیز اضافه می شد. متون حقوقی در مقاطع ارشد و دکترا موجود است ولی در آزمون وکالت وجود ندارد. تنها در آزمون وکالت و آزمون سردفتری رسمی، درس متون فقه است که به زبان عربی از شما امتحان گرفته می شود.
اینستاگرام
تلگرام