مسئلۀ اصالت متون علمی یکی از دغدغه‌های اصلی مجلات معتبر است. در این مطلب، ضمن معرفی مفهوم همانندی، حدود مجاز آن در مجلات مختلف، تأثیر رشته علمی، نقش سیاست ناشران، تفاوت میان همانندی و سرقت ادبی، ابزارهای تشخیص همانندی، راهکارهای کاهش آن و خطاهای رایج پژوهشگران را بررسی خواهیم کرد.
پژوهش علمی مبتنی بر اصالت و نوآوری است. یکی از معیارهای سنجش اصالت، میزان همانندی متن با متون پیش‌تر منتشرشده است. هرچند هیچ مقاله‌ای نمی‌تواند کاملاً بدون همانندی باشد، زیرا استفاده از پیشینه پژوهش، روش‌ها، اصطلاحات تخصصی یا برخی نقل‌قول‌ها اجتناب‌ناپذیر است؛ اما زمانی این همانندی مشکل‌ساز می‌شود که از حد تعریف‌شده توسط مجله، رشته علمی یا ناشر تجاوز کند و نشانی از بازنویسی ضعیف، کپی‌برداری یا بی‌توجهی به اصول نگارشی داشته باشد.
نکتۀ مهم آن است که درصد همانندی تنها یک عدد خام نیست؛ بلکه کیفیت آن و محل وقوعش برای داوران اهمیت بیشتری دارد. برای مثال، وجود 8 درصد همانندی در بخش نتایج یا بحث می‌تواند منجر به رد فوری مقاله شود، در حالی که 15 درصد همانندی در بخش پیشینه پژوهش ممکن است طبیعی و قابل قبول باشد.
در اغلب مجلات علمی، بازۀ 5 تا 15 درصد برای پذیرش مقاله در نظر گرفته می‌شود. با این حال:
بسیاری از مجلات بین‌المللی معتبر (ISI و Scopus) سقف 10 درصد را معیار استاندارد می‌دانند.
مجلات عمومی‌تر یا تازه‌تأسیس، گاهی تا 15 یا 20 درصد همانندی را قابل قبول تلقی می‌کنند.
مجلات سخت‌گیر ممکن است فقط 5 تا 8 درصد همانندی را بپذیرند.
بنابراین نمی‌توان یک رقم ثابت برای همه مقالات ارائه کرد. معیار اصلی، سیاست مجله و نوع نوشتار علمی در حوزۀ مرتبط است.
میزان رعایت ساختار استاندارد مقاله
اگر مقاله‌ای ساختار IMRAD (مقدمه، روش، نتایج، بحث) را رعایت کرده باشد، احتمال تکرار متن کمتر خواهد بود.
استفاده از اصطلاحات تخصصی ثابت
رشته‌هایی مانند پزشکی یا مهندسی، اصطلاحات جاافتاده‌ای دارند که قابل تغییر نیستند و این امر درصد همانندی را افزایش می‌دهد.
سبک نوشتاری مجله مقصد
برخی مجلات تأکید بر نوشتار خلاقانه و برخی بر بازنمایی دقیق مفاهیم علمی دارند.
سیاست‌های اخلاقی و علمی ناشر
ناشران سخت‌گیر مانند IEEE یا Springer نسبت به همانندی حساسیت بالاتری دارند.
سیاست مجلات علمی در قبال همانندی، بسته به رتبه و پایگاه نمایه‌سازی متفاوت است.
مجلاتی مانند Nature، Science، Cell یا مجلات موجود در ISI و Scopus معمولاً:
حد مجاز همانندی را کمتر از 10 درصد تعیین می‌کنند.
در صورت وجود موارد پرریسک، حتی با درصد پایین، مقاله را رد می‌کنند.
بخش‌هایی مانند چکیده، اهداف و نتایج را بسیار حساس‌تر ارزیابی می‌کنند.
این مجلات به دلیل:
مخاطب محدودتر
فرایند داوری ساده‌تر
نیاز به افزایش تعداد مقالات
معمولاً درصد همانندی 10 تا 20 درصد را می‌پذیرند.
این تفاوت ناشی از نگرش متفاوت درباره:
اهمیت اصالت
سیاست ضدسرقت ادبی
توان علمی داوران
نیاز به جذب مقاله
است. به همین دلیل، آگاهی از سیاست مجله پیش از ارسال مقاله بسیار ضروری است.
رشته علمی، یکی از مهم‌ترین معیارهای تعیین درصد مناسب همانندی است.
این حوزه‌ها دارای:
اصطلاحات ثابت
ساختارهای مشخص گزارش پژوهش
جملات استاندارد
هستند. بنابراین، همانندی تا 15 درصد در این رشته‌ها قابل قبول است.
در این حوزه‌ها:
استفاده از نقل‌قول‌ها
ارجاع به متون کلاسیک
بیان تعریف‌های ثابت
اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین ممکن است برخی بخش‌ها همانندی بیشتری داشته باشند.
به دلیل:
وجود فرمول‌ها
تعریف‌های فنی
روش‌های استاندارد
احتمال همانندی در بخش روش‌شناسی افزایش می‌یابد، اما بخش نتایج باید اصالت کامل داشته باشد.
ناشران بین‌المللی دستورالعمل‌های مشخصی دارند:
Elsevier:
همانندی بالای 15 درصد نیازمند بازنویسی دقیق است.
Springer:
معمولاً کمتر از 10 درصد را قابل قبول می‌داند.
IEEE:
سیاست بسیار سخت‌گیرانه دارد و از معیارهای iThenticate تبعیت می‌کند.
Taylor & Francis و Wiley:
بین 10 تا 15 درصد را بررسی کیفی می‌کنند.
در مقابل، ناشران داخلی انعطاف بیشتری دارند و هنوز در حال توسعه سیاست‌های ثابت هستند.
اگرچه ممکن است درصد نهایی همانندی پایین باشد، اما مقاله به دلیل وجود همانندی در بخش‌های کلیدی رد شود. برای مثال:
همانندی در چکیده
همانندی در اهداف پژوهش
همانندی در نتایج
همانندی در بحث اصلی
در چنین شرایطی سردبیر ممکن است مقاله را غیرقابل‌قبول بداند.
پارافریز علمی یعنی بازنویسی محتوا با حفظ معنا. تکنیک‌های مؤثر عبارت‌اند از:
تغییر ساختار جمله
استفاده از واژگان مترادف
کوتاه‌سازی یا تقسیم جملات
توضیح ساده‌تر مفاهیم پیچیده
تبدیل جملۀ مجهول به معلوم و بالعکس
ابزارهای کمک‌نگارشی مانند Quillbot، Grammarly یا سامانه‌های فارسی مانند «سمیم‌نور» می‌توانند مفید باشند، اما جایگزین درک علمی نویسنده نیستند.
ارجاع‌دهی مناسب:
درصد همانندی را کنترل می‌کند.
صداقت علمی پژوهشگر را نشان می‌دهد.
از اتهام سرقت ادبی جلوگیری می‌کند.
APA در علوم انسانی
MLA در ادبیات
Chicago در تاریخ
Vancouver در پزشکی
IEEE در مهندسی
رعایت دقیق استانداردهای ارجاع، بخش مهمی از اخلاق پژوهش است.
مهم‌ترین ابزارهای مشابهت یابی:
iThenticate: معتبرترین ابزار در سطح جهان
Turnitin: برای دانشگاه‌ها
PlagScan: مناسب متن‌های علمی
Plagiarism Checker X
همانندجو
سمیم‌نور
این ابزارها کمک می‌کنند پژوهشگر قبل از ارسال مقاله، مشکلات را شناسایی کند.
بررسی اولیه توسط نرم‌افزار
تحلیل کیفی بخش‌های مشابه
ارسال مقاله به داوران
درخواست اصلاح بخش‌های حساس
تصمیم نهایی (قبول، رد یا بازنگری)
پارافریز دقیق
حذف بخش‌های غیرضروری
اصلاح ساختار جمله‌ها
افزودن ارجاع‌های صحیح
پاسخ مستند به داور
مستندسازی تغییرات
در پایان‌نامه‌ها، درصد همانندی ممکن است در بخش‌های مختلف متفاوت باشد:
پیشینه پژوهش: تا 30 درصد قابل قبول است.
روش‌شناسی: همانندی تا حدودی طبیعی است.
نتایج: باید کاملاً بدون همانندی باشد.
دانشگاه‌ها باید دستورالعمل مستقل داشته باشند.
کاورلتر می‌تواند:
وجود همانندی‌های ضروری را توضیح دهد.
دلیل استفاده از برخی جملات را بیان کند.
گزارش همانندی را پیوست کند.
این شفافیت، اعتماد سردبیر را افزایش می‌دهد.
کپی متن بدون بازنویسی
بی‌توجهی به ارجاع‌دهی در پاراگراف‌های اقتباسی
استفاده بیش از حد از نقل‌قول مستقیم
تکرار اصطلاحات بدون تغییر ساختار
ترجمه ماشینی بدون بازبینی
استفاده از آثار قبلی خود بدون خودارجاع
درصد همانندی معیار مهم اما نسبی است. هیچ مقاله‌ای نمی‌تواند صفر درصد همانندی داشته باشد؛ اما مقاله‌ای با همانندی کنترل‌شده، با ارجاع دقیق و پارافریز اصولی، قابل پذیرش است. برای موفقیت:
همیشه مقاله را با نرم‌افزارهای معتبر بررسی کنید.
متن را علمی و اصولی بازنویسی کنید.
بدون ارجاع، هرگز از متن دیگران استفاده نکنید.
در صورت وجود همانندی، آن را صادقانه توضیح دهید.
از ابزارهای پارافریز برای بهبود کیفیت نوشتار بهره ببرید.
رعایت این موارد نه‌تنها احتمال پذیرش مقاله را افزایش می‌دهد، بلکه جایگاه علمی نویسنده را نیز در بلندمدت ارتقاء می‌بخشد.
با توجه به حساسیت روزافزون مجلات علمی نسبت به اصالت متون، پژوهشگران نیازمند خدمات حرفه‌ای و تخصصی برای کنترل و کاهش درصد همانندی هستند. مؤسسه اشراق به‌عنوان یکی از مراکز معتبر در حوزۀ خدمات پژوهشی و نگارشی، مجموعه‌ای از راهکارهای استاندارد و علمی را جهت همراهی با نویسندگان ارائه می‌دهد. این خدمات از مرحله بررسی اولیه تا بازنویسی تخصصی بخش‌های حساس مقاله را دربرمی‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین قابلیت‌های این مؤسسه، ارائۀ گزارش اولیه همانندی با بهره‌گیری از ابزارهای دقیق و مورد تأیید دانشگاه‌ها و مجلات معتبر است. این گزارش به پژوهشگر امکان می‌دهد پیش از ارسال مقاله به مجله، از بخش‌های پرریسک و دارای همانندی بالا آگاه شده و برای بازنویسی آن‌ها اقدام کند. در کنار این گزارش، تیم متخصص مؤسسه اشراق با تکیه بر تجربه و دانش در حوزه‌های مختلف علمی، بازنویسی (پارافریز) اصولی و هدفمند را انجام می‌دهد؛ به گونه‌ای که معنا، انسجام و دقت علمی متن حفظ شده و در عین حال، میزان همانندی به شکل قابل توجهی کاهش یابد.
خدمات پارافریز مؤسسه اشراق با روش‌های حرفه‌ای شامل بازسازی ساختار جمله‌ها، جایگزینی واژگان مناسب، توضیح مفاهیم پیچیده، و رعایت دقیق سبک نگارش علمی انجام می‌شود. این رویکرد سبب می‌شود متن نهایی نه‌تنها از نظر همانندی قابل قبول باشد، بلکه کیفیت علمی آن نیز ارتقاء یابد. علاوه بر این، مؤسسه در صورت نیاز، گزارش نهایی همانندی پس از پارافریز را نیز برای اطمینان پژوهشگر ارائه می‌کند.
در مجموع، مؤسسه اشراق با فراهم‌سازی بستری مطمئن برای بررسی، اصلاح و کاهش درصد همانندی، نقش مهمی در تسهیل روند انتشار مقالات علمی ایفا می‌کند. بهره‌گیری از این خدمات می‌تواند احتمال پذیرش مقاله را در مجلات معتبر به میزان چشمگیری افزایش دهد و پژوهشگران را در مسیر تولید آثار اصیل، علمی و قابل استناد همراهی کند.
درصد بالای مشابهت در متون علمی و پژوهشی می‌تواند منجر به رد مقاله توسط مجلات معتبر یا ایراد گرفتن از پایان‌نامه شود. کاهش درصد مشابهت به زیر 10 درصد، شانس پذیرش مقاله یا تأیید پایان‌نامه را افزایش می‌دهد.
بله، در فرآیند پارافریز تلاش می‌شود که ساختار و جملات متن تغییر یابد، اما معنا و مفهوم اصلی آن بدون تغییر باقی بماند.
معمولاً خدمات پارافریز برای زبان‌های مختلف، به‌ویژه فارسی و انگلیسی، ارائه می‌شود.
بله، پس از انجام پارافریز، یک گزارش مشابهت‌سنجی از متن ارائه می‌شود که نشان‌دهنده درصد شباهت متن قبل و بعد از پارافریز است.
بله، با کاهش درصد مشابهت و رعایت استانداردهای نگارشی و علمی، متن شما برای مجلات معتبر قابل‌قبول‌تر می‌شود و احتمال پذیرش آن افزایش می‌یابد.
اینستاگرام
تلگرام