این مطلب به بررسی نحوه تقسیم‌بندی امتیاز مقاله بین نویسندگان می‌پردازد و نقش نویسنده مسئول، نویسندگان همکار، اصول اخلاق پژوهش، ترتیب نام‌ها و شیوه محاسبه امتیاز در دانشگاه‌ها را تبیین می‌کند. همچنین بر لزوم هماهنگی نویسندگان پیش از سابمیت مقاله تأکید دارد.
تولید دانش و گسترش مرزهای علم همواره بر پایه‌ی پژوهش‌های جمعی استوار بوده است. با افزایش حجم و تنوع پژوهش‌های علمی، فعالیت‌های تحقیقاتی کمتر به‌صورت انفرادی انجام می‌شوند. در اغلب موارد، پژوهش‌های امروزی حاصل همکاری گروهی از پژوهشگران، اساتید و دانشجویان است که هر یک نقش ویژه‌ای در شکل‌گیری مقاله ایفا می‌کنند.
اما در این میان، یکی از پرسش‌های اساسی که تقریباً ذهن تمام اعضای گروه‌های تحقیقاتی را به خود مشغول می‌سازد، این است که امتیاز علمی حاصل از انتشار مقاله چگونه بین نویسندگان تقسیم میشود؟
پاسخ به این سؤال نه تنها برای حفظ عدالت در پژوهش، بلکه برای ارزیابی عملکرد علمی، ارتقای اعضای هیئت علمی، پذیرش در مقاطع دکتری و انتخاب دانشجویان برتر نیز اهمیت حیاتی دارد.
این مقاله با هدف بررسی دقیق نحوه‌ی تقسیم‌بندی امتیاز مقالات بین نویسندگان، به تعریف نقش‌های مختلف نویسندگان، اصول اخلاقی در ذکر نام‌ها، ترتیب قرارگیری اسامی، و نظام‌های متداول امتیازدهی در مراکز علمی ایران می‌پردازد. همچنین تلاش شده است تا با تکیه بر تجربه‌های پژوهشی و آیین‌نامه‌های آموزشی، تصویری شفاف از روند تخصیص امتیاز در مقالات علمی ارائه شود.
نویسنده مقاله به فردی اطلاق میشود که در یکی از مراحل کلیدی پژوهش نقش فعال و مؤثر ایفا کرده باشد. در واقع، هر فردی که تنها نظارت کلی یا مدیریت اجرایی بر پروژه دارد، نمی‌تواند به عنوان نویسنده‌ی علمی شناخته شود.
مشارکت علمی: فرد باید در حداقل یکی از مراحل ایده‌پردازی، طراحی پژوهش، گردآوری داده‌ها، تحلیل آماری یا تفسیر نتایج نقش مستقیم داشته باشد.
مشارکت در نگارش یا ویرایش: نویسنده باید در نگارش متن مقاله، تهیه پیش‌نویس یا بازبینی علمی آن سهیم باشد.
تأیید نهایی نسخه ارسال‌شده: هر نویسنده موظف است نسخه‌ی نهایی مقاله را پیش از ارسال به نشریه مطالعه و تأیید کند.
صرف انجام کارهایی مانند گردآوری اطلاعات، تأمین مالی، یا مدیریت اجرایی پروژه بدون مشارکت علمی، دلیل کافی برای نویسندگی نیست. چنین افراد میتوانند در بخش «تقدیر و تشکر» نام برده شوند، اما نه در فهرست نویسندگان.
در مقالاتی که چندین نفر در تدوین آن نقش دارند، تعیین یک فرد به عنوان نویسنده‌ی مسئول الزامی است. نویسنده‌ی راهبر علاوه بر مشارکت علمی، وظیفه‌ی هماهنگی میان سایر نویسندگان، ارتباط با مجله و پاسخگویی به داوران را بر عهده دارد.
تنظیم و نهایی‌سازی فهرست نویسندگان بر اساس میزان مشارکت.
نگارش یا ویرایش پیش‌نویس اصلی مقاله.
جمع‌آوری بازخورد سایر نویسندگان و اعمال اصلاحات.
پیگیری مراحل ارسال، داوری و چاپ مقاله.
اطمینان از صحت علمی، انسجام محتوا و رعایت اصول اخلاق پژوهش.
نویسنده‌ی راهبر ممکن است استاد راهنما، دانشجوی اصلی یا پژوهشگر اول پروژه باشد. او معمولاً نخستین یا آخرین نام در فهرست نویسندگان است؛ بسته به عرف رشته و توافق گروه.
در پژوهش‌های گروهی، نویسندگان همکار نقشی مکمل و اساسی دارند. آن‌ها معمولاً مسئول بخش‌های خاصی از تحقیق مانند طراحی ابزار گردآوری داده، تحلیل آماری، یا نگارش بخشی از مقاله هستند.
اعلام موافقت رسمی با درج نام خود.
بازبینی و اظهار نظر در مورد نسخه‌ی پیش‌نویس.
تأیید صحت علمی محتوای نهایی مقاله.
مشارکت در پاسخ به داوران و دفاع از یافته‌های پژوهش در صورت نیاز.
نویسندگان همکار باید از درج نام خود صرفاً برای کسب اعتبار علمی یا به‌صورت نمادین پرهیز کنند. در غیر این صورت، نقض اخلاق پژوهش محسوب میشود و ممکن است تبعاتی از جمله رد مقاله یا حتی سلب امتیاز پژوهشی را به همراه داشته باشد.
اخلاق پژوهش ایجاب می‌کند که تنها افرادی در فهرست نویسندگان قرار گیرند که در پژوهش نقش مؤثر داشته‌اند. سه اصل بنیادین در این زمینه عبارت‌اند از:
پرهیز از هدیه دادن authorship: نباید نام فردی تنها به احترام یا برای کسب وجهه علمی افزوده شود.
پرهیز از حذف نویسندگان واقعی: حذف افرادی که واقعاً در پژوهش سهم داشته‌اند، مصداق سرقت علمی است.
تأکید بر شفافیت و توافق گروهی: فهرست نویسندگان باید پیش از ارسال مقاله به مجله نهایی و مورد تأیید همه باشد.
ترتیب نام‌ها در مقاله، نشان‌دهنده‌ی میزان مشارکت، نقش علمی، و گاه جایگاه آکادمیک افراد است. هرچند در برخی رشته‌ها مانند علوم پایه و پزشکی، عرف‌های متفاوتی وجود دارد، اما اصول کلی زیر معمولاً رعایت میشود:
در بسیاری از پایان‌نامه‌ها، دانشجویان نام استاد خود را در ابتدا ذکر می‌کنند، حتی اگر نقش بیشتری داشته باشند. این روش بیشتر جنبه‌ی احترام دارد.
برخی اساتید ترجیح می‌دهند نام دانشجو، که بخش عمده‌ی کار پژوهش را انجام داده است، در ابتدای مقاله درج شود. در این حالت، استاد معمولاً نویسنده‌ی مسئول است.
از دیدگاه علمی، بهترین شیوه‌ی چینش نام‌ها بر اساس سهم واقعی هر فرد در انجام تحقیق است. هرچه مشارکت فرد بیشتر، جایگاه او در فهرست بالاتر.
اگر میزان مشارکت‌ها تقریباً یکسان باشد، ترتیب الفبایی می‌تواند معیار بی‌طرفانه‌ای برای تعیین جایگاه نویسندگان باشد.
در برخی مقالات، ابتدا نام دانشجویان یا محققان جوان آورده میشود و سپس نام اساتید و پژوهشگران ارشد.
تقسیم صحیح امتیاز مقاله اهمیت زیادی دارد زیرا:
در انتخاب دانشجوی نمونه توسط دانشگاه نقش دارد.
در مصاحبه‌های دکتری و ارتقاء مرتبه‌ی علمی مؤثر است.
مبنایی برای ارزیابی فعالیت پژوهشی اعضای هیئت علمی محسوب میشود.
در دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف، شیوه‌های متفاوتی برای تخصیص امتیاز وجود دارد، اما الگوی کلی زیر از متداول‌ترین روش‌هاست:
تعداد نویسندگان | نفر اول | نفر دوم | نفر سوم | نفر چهارم | نفر پنجم | بیش از پنج نفر |
1 نفر | 100% | – | – | – | – | – |
2 نفر | 90% | 60% | – | – | – | – |
3 نفر | 80% | 50% | 50% | – | – | – |
4 نفر | 70% | 40% | 40% | 40% | – | – |
5 نفر | 60% | 30% | 30% | 30% | 30% | – |
بیش از 5 نفر | 50% | برای بقیه نویسندگان: 125%/تعداد سایر نویسندگان مقاله | – | – | – | ✓ |
هرچه تعداد نویسندگان بیشتر شود، سهم هر نفر از امتیاز مقاله کمتر میشود.
نفر اول یا نویسنده مسئول همیشه بیشترین سهم را دارد زیرا نقش محوری در نگارش و پیگیری مقاله ایفا می‌کند.
از چهار نویسنده به بعد، تقسیم امتیاز تقریباً متعادل‌تر میشود تا عدالت نسبی میان همکاران برقرار شود.
به‌عنوان مثال، اگر امتیاز کل مقاله در یک مصاحبه دکتری 100 نمره باشد و مقاله سه نویسنده داشته باشد:
نویسنده اول: 80 نمره
نویسنده دوم: 50 نمره
نویسنده سوم: 50 نمره
اما در صورتی که پنج نویسنده داشته باشد:
نفر اول: 60 نمره
سایرین: هرکدام 30 نمره.
در آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی وزارت علوم، مقاله‌های مستخرج از پایان‌نامه‌ها دارای ضریب خاصی هستند و امتیاز به نسبت مشارکت علمی تقسیم میشود. در این نظام، تأکید اصلی بر نویسنده اول و مسئول است.
در دانشگاه‌های علوم پزشکی، نظام امتیازدهی کمی متفاوت است. معمولاً نویسنده مسئول و نویسنده اول امتیاز یکسانی دارند و بقیه به ترتیب سهم کمتری دریافت می‌کنند.
در دانشگاه آزاد، امتیازها بیشتر بر اساس جدول بالا تعیین میشود و تعداد نویسندگان تأثیر مستقیم بر امتیاز کل مقاله دارد. برای مثال، مقاله‌ای با دو نویسنده نسبت به مقاله‌ای با پنج نویسنده امتیاز بیشتری برای هر فرد دارد.
یکی از موضوعات حساس در دنیای پژوهش، تقسیم غیرمنصفانه امتیاز یا درج نام‌های غیرواقعی است. متأسفانه در برخی موارد، نام افرادی به دلایل غیرعلمی مانند جایگاه سازمانی، روابط شخصی یا دلایل مالی به فهرست نویسندگان افزوده میشود.
این رفتارها علاوه بر نقض اصول اخلاقی، می‌تواند موجب رد مقاله توسط مجلات معتبر و خدشه به اعتبار علمی پژوهشگران شود.
بهتر است پیش از شروع نگارش مقاله، سهم و نقش هر نویسنده به‌صورت کتبی مشخص شود.
همه‌ی نویسندگان در جریان نسخه‌های ویرایشی قرار گیرند.
در زمان ارسال مقاله، هر نویسنده تأیید رسمی خود را اعلام کند.
یکی از دلایل اختلافات پس از چاپ مقاله، عدم تعیین نقش‌ها در ابتدای کار است. پیشنهاد میشود در همان مراحل ابتدایی پژوهش:
نقش علمی هر فرد مشخص شود.
نحوه تقسیم امتیاز، ترتیب نام‌ها و نویسنده مسئول تعیین گردد.
توافق گروهی ثبت و نزد همه محفوظ بماند.
این اقدام از بروز اختلافات احتمالی در زمان ارسال مقاله جلوگیری می‌کند.
از منظر ارزیابی علمی، تعداد زیاد نویسندگان لزوماً نشانه‌ی اعتبار مقاله نیست. در بسیاری از مجلات بین‌المللی، درج بیش از شش یا هفت نام در مقاله‌هایی با موضوعات محدود، سبب تردید داوران در اصالت کار گروهی میشود.
برعکس، مقاله‌هایی که با مشارکت محدود ولی مؤثر نگارش می‌شوند، از دیدگاه ارزیابان معتبرترند؛ زیرا نشان‌دهنده‌ی انسجام و تمرکز پژوهشی هستند.
در مصاحبه‌های دکتری، داوران معمولاً از داوطلب می‌پرسند که در مقاله‌ی چاپ‌شده چه نقشی داشته است. اگر داوطلب نویسنده اول یا مسئول باشد، امتیاز بیشتری کسب می‌کند.
بر اساس آیین‌نامه وزارت علوم، مقاله علمی–پژوهشی در نشریات معتبر داخلی بین 2 تا 5 نمره و مقاله در نشریات بین‌المللی ISI یا Scopus بین 5 تا 10 نمره امتیاز دارد که بین نویسندگان طبق جدول فوق تقسیم میشود.
تقسیم‌بندی امتیاز مقاله بین نویسندگان یکی از مسائل بنیادین در نظام پژوهشی است که رعایت دقیق آن نشانه‌ی شفافیت علمی و اخلاق پژوهشگری است.
اصول اساسی در این فرایند عبارت‌اند از:
تعیین نقش و سهم واقعی هر فرد در پژوهش.
ثبت توافق گروهی پیش از ارسال مقاله.
رعایت عدالت در ترتیب نام‌ها.
پرهیز از اضافه یا حذف نام‌های غیرمجاز.
توجه به دستورالعمل رسمی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی.
در نهایت باید گفت که هدف اصلی پژوهش، گسترش دانش بشری است نه صرفاً کسب امتیاز. بنابراین، همکاری علمی باید بر پایه‌ی اعتماد، صداقت و احترام متقابل میان پژوهشگران بنا شود.
هر پژوهشگری که در مسیر علم گام برمی‌دارد، باید بداند که ارزش واقعی پژوهش در تأثیرگذاری علمی و انسانی آن است، نه صرفاً در تعداد نام‌ها یا میزان امتیاز دریافتی.
فرآیند انتشار مقاله علمی، تنها به نگارش و داوری ختم نمی‌شود؛ مرحله‌ی ارسال یا سابمیت مقاله نیز از حساس‌ترین بخش‌های مسیر پژوهش است. مؤسسه اشراق با سال‌ها تجربه در حوزه خدمات پژوهشی، آماده‌ی ارائه‌ی مشاوره و خدمات تخصصی در زمینه‌های مختلف از جمله ویرایش تخصصی، ترجمه، فرمت‌بندی و آماده‌سازی مقاله برای ارسال به مجلات معتبر داخلی و بین‌المللی است.
با این حال، لازم به یادآوری است که در خدمات سابمیت مقاله توسط مؤسسه اشراق، خدمات نگارش افیلیشن (Affiliation Writing) انجام نمی‌گیرد. این بدان معناست که اطلاعات مربوط به وابستگی سازمانی نویسندگان، سمت‌ها و ترتیب قرارگیری نام‌ها باید توسط خود نویسندگان تعیین و تأیید شود. مؤسسه تنها مسئولیت آماده‌سازی فنی و ارسال مقاله را بر عهده دارد و در تصمیم‌گیری درباره ترتیب نویسندگان یا انتخاب نویسنده مسئول دخالتی ندارد.
بنابراین توصیه میشود پیش از آغاز فرآیند سابمیت، نویسندگان محترم با یکدیگر توافق کتبی یا رسمی درباره ترتیب نام‌ها، نقش‌ها و نویسنده مسئول داشته باشند تا از بروز هرگونه اختلاف احتمالی در مراحل داوری یا چاپ جلوگیری شود.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
نویسنده مسئول وظیفه ارسال مقاله، پاسخگویی به داوران، انجام اصلاحات و پیگیری فرآیند انتشار را بر عهده دارد. این فرد معمولاً کسی است که ارتباط بیشتری با مجله و فرآیندهای علمی دارد.
در این شرایط، می‌توان هر دو نفر را به‌عنوان نویسنده هم‌ارز (Co-First Author) معرفی کرد. برخی مجلات امکان درج این جایگاه را دارند، اما در غیر این صورت، نویسندگان باید با توافق یک نفر را به‌عنوان نویسنده اول انتخاب کنند.
بله، هرچه تعداد نویسندگان بیشتر باشد، امتیاز بین آن‌ها تقسیم میشود. به همین دلیل، در برخی موارد، کاهش تعداد نویسندگان می‌تواند باعث افزایش سهم هر فرد از امتیاز مقاله شود.
بله، در برخی فرآیندهای ارزیابی مانند مصاحبه‌های دکتری، تعداد مقالات اهمیت بیشتری دارد تا جایگاه نویسنده. اما در ارتقای اعضای هیئت علمی، جایگاه نویسنده و امتیاز آن نقش کلیدی دارد.
بهترین راه، توافق‌نامه‌ای رسمی بین نویسندگان در ابتدای تحقیق است که در آن سهم هر فرد مشخص شده باشد. همچنین، پایبندی به اصول اخلاقی پژوهش و رعایت انصاف در تقسیم امتیازات از بروز مشکلات جلوگیری می‌کند.
اینستاگرام
تلگرام