تحقیق میدانی یکی از روشهای رایج در علوم اجتماعی و روانشناسی است که در آن محقق به صورت مستقیم و در محیط واقعی با موضوع تحقیق ارتباط برقرار میکند. این روش شامل جمعآوری اطلاعات از طریق مشاهده، مصاحبه و مشارکت فعال در محیط مورد مطالعه است. در این مطلب به بررسی ابعاد مختلف تحقیق میدانی، از جمله مزایا، معایب، مراحل و ویژگیهای آن میپردازیم.
تحقیق میدانی روشی است که در آن محقق مستقیماً در محیط واقعی حضور یافته و موضوع مورد مطالعه را از نزدیک بررسی میکند. این نوع تحقیق شامل جمعآوری اطلاعات با استفاده از مشاهده، مصاحبه و گاهی مشارکت فعال در محیط است. به عنوان مثال، محققان در بررسی زندگی کشاورزان، قشرهای خاص جامعه، گروههای کارگری، یا زندگی عشایری، از این روش بهره میگیرند. ارتباط مستقیم محقق با پدیدههای مورد مطالعه ویژگی اصلی این نوع تحقیق است که آن را به مشاهده مشارکتی نزدیک میکند. در این روش محقق، اطلاعات خود را به صورت مستقیم از محیط کسب کرده و آنها را یادداشت و سپس تحلیل میکند.
تحقیق میدانی به دلیل ارتباط نزدیک با محیط و پدیدههای واقعی، دارای مزایای منحصر به فردی است که به برخی از آنها اشاره میکنیم:
نزدیک بودن به شرایط واقعی: یکی از مهمترین مزایای تحقیق میدانی، حضور محقق در محیط واقعی است. این امر باعث میشود که محقق بتواند درک بهتری از رفتارها و رویدادها داشته باشد و بافت و شرایط محیط را بهخوبی بسنجد.
کسب اطلاعات بهروز: در تحقیقات میدانی، محقق به دادههایی دسترسی پیدا میکند که تازه و بهروز هستند. در نتیجه، اطلاعات کسبشده با شرایط فعلی جامعه همخوانی دارد و میتواند بازتاب دقیقی از وضعیت موجود ارائه دهد.
پوشش اطلاعات خاص: تحقیق میدانی میتواند بهترین راه برای کشف اطلاعات خاص و حساس باشد که از طریق دیگر روشها بهراحتی در دسترس نیستند.
رعایت محرمانگی: در این نوع تحقیق، محقق میتواند از روشهایی استفاده کند که اطلاعات به دستآمده محرمانه باقی بماند و از افشای اطلاعات حساس جلوگیری کند.
قابلیت تعمیم: به دلیل اینکه اطلاعات مستقیماً از محیط طبیعی کسب میشود، نتایج تحقیق میتواند در شرایط مشابه تعمیم یابد.
امکان آزمون فرضیهها: یکی از جنبههای مثبت تحقیق میدانی این است که میتواند فرضیههای متعددی را برای محقق ایجاد کرده و امکان آزمایش آنها را فراهم آورد.
با وجود مزایای متعدد، تحقیق میدانی نیز دارای چالشها و معایبی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم:
عدم اطمینان از رابطه علی و معلولی: یکی از مشکلات تحقیق میدانی این است که ممکن است محقق نتواند بهطور قطعی به روابط علی و معلولی بین پدیدهها دست یابد.
تاثیر حضور محقق بر جامعه: حضور محقق در محیط ممکن است باعث تغییر رفتار افراد یا رویدادها شود و در نتیجه دادهها به شکلی غیرطبیعی جمعآوری شوند.
هزینه و زمانبر بودن: تحقیق میدانی به دلیل نیاز به حضور فیزیکی محقق در محل، هزینهبر و زمانبر است و حتی در مقیاس کوچک نیز منابع زیادی را میطلبد.
عدم قابلیت تعمیم بالا: به دلیل محدودیتهایی که تحقیق میدانی در جمعآوری اطلاعات دارد، نتایج ممکن است به سادگی قابل تعمیم به جمعیتهای بزرگتر نباشند.
سختی تکرار تحقیق: به دلیل پیچیدگیهای محیطی، تکرار تحقیق میدانی کار آسانی نیست و نیاز به برنامهریزی دقیق دارد تا نتایج مشابه حاصل شود.
تحقیق میدانی ویژگیهای خاصی دارد که آن را از دیگر روشهای تحقیق متمایز میکند. برخی از این ویژگیها عبارتاند از:
محقق در تحقیقات میدانی محیط مشخصی را انتخاب میکند که برای موضوع تحقیق مناسب است و در این محیط اطلاعات لازم را کسب میکند.
محقق با سوالات کلی وارد محیط تحقیق میشود و سپس به تدریج و با پیشرفت مطالعه، سوالات دقیقتری مطرح میکند و وارد جزئیات میشود.
به دلیل مسائل اخلاقی، محقق نمیتواند محیط اجتماعی را به شکلی دستکاری کند که رفتار طبیعی افراد تغییر کند. او فقط مشاهده میکند.
محیط مطالعه میتواند به دو شکل ساختیافته و مشخص یا غیرساختیافته و آزاد باشد که بسته به نوع تحقیق و اهداف آن، انتخاب میشود.
محققان میدانی از روشهایی مانند مصاحبه، مشاهده و مشارکت برای گردآوری اطلاعات استفاده میکنند و ابزارهای خاص خود را دارند.
این نوع تحقیق بیش از سایر روشها به خصوصیات شخصی محقق متکی است؛ به طوری که علاقه و نگرش محقق میتواند بر روند تحقیق تاثیر بگذارد.
هدف تحقیق میدانی، توصیف و تحلیل ویژگیهای خاص محیط است که به موضوع تحقیق مرتبط میباشد و به دنبال تعمیم نتایج نیست.
تحقیق میدانی فرآیندی است که باید به طور دقیق و مرحله به مرحله دنبال شود. این مراحل به محقق کمک میکنند تا به هدفهای تحقیق دست یابد و اطلاعات مفیدی به دست آورد. مراحل تحقیق میدانی به شرح زیر هستند:
انتخاب موضوع و بیان مسئله: در اولین مرحله، محقق موضوع تحقیق و مسئله مورد نظر را انتخاب و تعریف میکند تا بتواند از همان ابتدا تمرکز خود را روی آن نگه دارد.
تعیین گزارههای پژوهش: پس از تعیین مسئله، محقق گزارهها و فرضیههای مربوط به تحقیق را مشخص میکند تا بتواند از آنها در جهتدهی به تحقیق استفاده کند.
تعیین مورد تحقیق: در این مرحله، محقق جامعه مورد نظر را انتخاب میکند. این جامعه باید به گونهای انتخاب شود که پاسخگوی سوالات تحقیق باشد.
گردآوری دادهها: در این مرحله، محقق از روشهای مختلف گردآوری اطلاعات، مانند مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه استفاده میکند تا دادههای لازم را به دست آورد.
مشاهده: مشاهده از جمله تکنیکهای اصلی در تحقیق میدانی است. محقق با مشاهده دقیق محیط، اطلاعات جزئیتر و عمیقتری به دست میآورد.
تجزیه و تحلیل اطلاعات: اطلاعات گردآوریشده با روشهای آماری یا کیفی تحلیل میشوند و محقق تلاش میکند تا الگوها و روابط موجود در دادهها را کشف کند.
تهیه گزارش تحقیق: پس از تحلیل دادهها، محقق گزارش نهایی خود را تهیه کرده و نتایج به دستآمده را به شکل مکتوب و منظم ارائه میدهد.
این ابزارها به محقق کمک میکنند تا اطلاعات دقیق و قابلاتکایی به دست آورند و نتایج خود را با دقت بالاتری تحلیل کنند. برخی از مهمترین و پرکاربردترین ابزارهای مطالعات میدانی عبارتاند از:
مشاهده بدون مشارکت: در این روش، محقق بدون دخالت در فعالیتها یا تغییر رفتار افراد، فقط به عنوان ناظر، محیط و رفتارها را مشاهده و ثبت میکند. این شیوه اغلب در مواقعی به کار میرود که حضور محقق تاثیری در رفتار جامعه نداشته باشد.
مشاهده مشارکتی: در این نوع مشاهده، محقق خود به عنوان یکی از اعضای جامعهی مورد مطالعه وارد عمل میشود و از طریق مشارکت در فعالیتها، اطلاعات را جمعآوری میکند. این روش در شناخت فرهنگها و رفتارهای خاص در گروههای اجتماعی خاص بسیار مفید است.
مصاحبههای ساختاریافته: در این نوع مصاحبه، مجموعهای از سوالات از پیش تعیینشده طرح میشود که ترتیب و نوع پرسشها ثابت هستند و برای تمام افراد یکسان انجام میشود. این ابزار به استانداردسازی اطلاعات کمک میکند.
مصاحبههای نیمهساختاریافته: در این روش، محقق سوالات اصلی را تعیین میکند. این روش انعطافپذیری بیشتری برای به دست آوردن اطلاعات عمقی فراهم میکند.
مصاحبههای بدون ساختار: در این نوع مصاحبه، محقق از سوالات باز و غیررسمی استفاده میکند و افراد آزادانه به بحث میپردازند. این روش به خصوص در مراحل اولیه مطالعه برای کشف مسائل و موضوعات اصلی مفید است.
پرسشنامههای بسته: شامل سوالات چندگزینهای یا سوالاتی با پاسخهای محدود هستند و امکان تحلیل کمی و آماری را فراهم میکنند.
پرسشنامههای باز: سوالات باز یا سوالاتی که پاسخها به صورت توضیحی و طولانی هستند، در پرسشنامههای باز استفاده میشوند. این ابزار به محقق کمک میکند تا اطلاعات کیفی بیشتری به دست آورد.
پرسشنامههای ترکیبی: ترکیبی از سوالات باز و بسته هستند و به محقق این امکان را میدهند که هم دادههای کمی و هم کیفی را جمعآوری کند.
ضبط صدا: استفاده از ضبط صوت به محقق کمک میکند تا گفتوگوها و مصاحبهها را با دقت بیشتری ثبت و در مراحل بعدی به تحلیل عمیقتر آنها بپردازد.
ضبط ویدئو: ضبط ویدئویی برای ثبت رفتارها و تعاملات در موقعیتهای خاص به کار میرود و این امکان را میدهد که محقق بعدها به مشاهده دوباره موقعیتها پرداخته و جزئیات را بررسی کند.
عکسبرداری در مطالعه میدانی ابزاری بصری برای ثبت جنبههای مختلف محیط است. این ابزار به محقق امکان میدهد که وضعیت و شرایط خاص را به تصویر کشیده و در تحلیلهای خود از آن استفاده کند.
در مطالعات میدانی، ترسیم نقشههای موقعیتی و شبیهسازی محیطها میتواند به درک بهتری از ارتباطات فضایی و توزیع جغرافیایی موضوع تحقیق کمک کند. این ابزار به ویژه در مطالعاتی که جنبههای جغرافیایی و فضایی دارند، مفید است.
یادداشتبرداری میدانی بخش مهمی از هر تحقیق میدانی است. محقق از طریق نوشتن مشاهدات و تفکرات خود، اطلاعات را به صورت مرتب و ساختیافته ذخیره میکند. این یادداشتها شامل جزئیات و مشاهدات غیررسمی هستند که میتوانند به تحلیل دقیقتر دادهها کمک کنند.
در این روش، محقق به طور آزاد در محیط مورد مطالعه حرکت میکند و به مشاهده و یادداشت برداری میپردازد. این روش در کشف جزئیات و جمعآوری اطلاعات غیرمنتظره در محیطهای جدید مفید است.
این ابزار شامل بررسی مدارک، اسناد، روزنامهها، نشریات و آرشیوهای مرتبط با موضوع تحقیق است. این منابع به محقق کمک میکنند تا زمینهها و پیشینه تحقیق را بهتر بشناسد و اطلاعات جامعتری از موضوع تحقیق به دست آورد.
در بعضی مطالعات میدانی که نیاز به سنجش ویژگیهای رفتاری و شخصیتی افراد دارند، از آزمونهای روانشناختی یا تستهای استاندارد برای ارزیابی و سنجش استفاده میشود.
دادههای جمعآوریشده در مطالعه میدانی نیاز به تحلیل آماری دارند. نرمافزارهایی مانند SPSS، Excel و MAXQDA میتوانند در تجزیه و تحلیل دادههای کمی و کیفی کمک کنند و اطلاعات دقیقی را از دادهها استخراج کنند.
تحقیق میدانی به دلیل فراهم آوردن امکان مشاهدهی مستقیم پدیدهها در محیط واقعی، یکی از روشهای ارزشمند در علوم اجتماعی و دیگر رشتهها محسوب میشود. این روش نه تنها به محقق امکان میدهد تا اطلاعاتی بهروز و دقیق به دست آورد، بلکه میتواند فرضیهها و الگوهای جدیدی نیز برای مطالعه مطرح کند. البته محدودیتهای این روش، از جمله هزینهبر بودن و تأثیر حضور محقق بر رفتار جامعه، از جمله مواردی هستند که در طراحی و اجرای تحقیق میدانی باید به آنها توجه ویژه داشت.
استفاده از ابزارهای مناسب و متنوع در مطالعه میدانی به محقق کمک میکند تا اطلاعات دقیق و جامعی از محیط تحقیق به دست آورد و به نتایج موثرتری برسد. انتخاب ابزار مناسب بستگی به اهداف تحقیق، نوع دادهها و محیط مطالعه دارد و محقق باید با توجه به شرایط، از ترکیب این ابزارها برای بهبود کیفیت تحقیق استفاده کند.
مؤسسه اشراق یک نهاد علمی معتبر است که بهمنظور ارتقاء سطح علمی و پژوهشی مخاطبان، خدمات گستردهای در حوزه چاپ کتاب، چاپ مقاله، ترجمه و ویرایش مقالات ارائه میدهد. این مؤسسه با تکیه بر تجربه و تخصص تیمی از متخصصان علمی، تلاش میکند تا خدماتی باکیفیت و حرفهای را در اختیار پژوهشگران، اساتید و دانشجویان قرار دهد.
در پایان، لازم به ذکر است که مؤسسه اشراق هیچگونه خدماتی در زمینه نگارش مقاله، انجام تحقیقات، یا مطالعات آماری برای مشتریان ارائه نمیدهد. تمام اطلاعات ارائهشده در این مطلب صرفاً بهمنظور آشنایی خوانندگان با موضوع تحقیقات میدانی بوده و هیچگونه هدف تجاری یا تبلیغاتی در خصوص انجام خدمات پژوهشی را دنبال نمیکند و این مطالب تنها برای افزایش آگاهی علمی و ارتقاء دانش عمومی مخاطبان بارگذاری شده است.
راههای ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تماموقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفهای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره میتوانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفتوگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شمارههای زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
لطفاً جهت ارائهی هر نوع پیشنهاد سازنده و انتقاد، از طریق ایمیل زیر با مدیریت اجرایی مجموعه به همراه ارسال مستندات و قرار دادن شماره تماس در ارتباط باشید که حداکثر ظرف کمتر از 48 ساعت کاری به دستورات شما رسیدگی شود.
مزایا: دسترسی به اطلاعات واقعی و دقیق از محیط درک عمیقتر از بافت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی موضوع امکان انجام مشاهدات غیرمستقیم و مشارکت در موقعیتهای واقعی معایب: زمانبر و هزینهبر بودن احتمال تعصب محقق به دلیل نزدیکی به موضوع احتمال دسترسی محدود به برخی مناطق یا گروهها
در تحقیقات میدانی، دادهها در محیط واقعی جمعآوری میشوند، در حالی که در تحقیقات آزمایشگاهی، محقق شرایط را کنترل و تنظیم میکند تا بتواند تاثیر یک متغیر خاص را بررسی کند. تحقیقات میدانی بیشتر در موضوعاتی کاربرد دارد که در آنها کنترل تمام متغیرها ممکن یا مطلوب نیست.
بسته به نوع تحقیق، تجهیزات ممکن است شامل دفترچه یادداشت، ضبطکننده صدا، دوربین، دستگاه GPS، پرسشنامه و لپتاپ باشد. هدف این تجهیزات کمک به ثبت دقیق مشاهدات و دادههای جمعآوری شده است.
این روش در حوزههای مختلفی مانند انسانشناسی، جامعهشناسی، مطالعات محیطزیست، روانشناسی، علوم سیاسی و حتی بازاریابی و مدیریت منابع انسانی کاربرد دارد.
دادههای میدانی میتوانند به دو صورت کمی و کیفی تحلیل شوند. برای دادههای کمی از روشهای آماری و برای دادههای کیفی از روشهای تحلیل محتوا، تحلیل مضمون و تحلیل گفتمان استفاده میشود.