در محیط آکادمیک، بررسی درصد مشابهت مقالات علمی نقش مهمی در حفظ اصالت پژوهش دارد. مجلات علمی ایرانی برای جلوگیری از سرقت ادبی، حد مجازی برای میزان شباهت مجاز در مقالات تعیین می‌کنند که معمولاً بین 10 تا 20 درصد است. در این مطلب، به بررسی مفهوم مشابهت، استانداردهای رایج در مجلات داخلی، نقش سامانه همانندجو، و راهکارهای کاهش درصد مشابهت پرداخته‌ایم.
در عصر اطلاعات و ارتباطات، تولید و نشر محتوای علمی به‌سرعت در حال گسترش است و همزمان با آن، دغدغه‌ی اصالت علمی و رعایت اصول اخلاق پژوهشی نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی کیفیت مقالات علمی، درصد مشابهت یا همانند‌یابی متن است که نشان می‌دهد چه میزان از متن مقاله با منابع دیگر اشتراک دارد.
در مجلات معتبر داخلی، به‌ویژه آن‌هایی که تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا پایگاه‌های استنادی نظیر ISC فعالیت می‌کنند، بررسی میزان مشابهت به‌عنوان بخشی از فرآیند پذیرش مقاله شناخته می‌شود. این موضوع نه‌تنها به اعتبار نشریات کمک می‌کند، بلکه از بروز تخلفات علمی مانند سرقت ادبی، خوداستنادی بیش از حد، یا کپی‌برداری ساختاری نیز جلوگیری می‌کند.
در ایران، سامانه همانندجو وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) به‌عنوان مرجع رسمی برای بررسی مشابهت متون علمی فعالیت دارد و تقریباً تمامی دانشگاه‌ها و مجلات علمی داخلی از آن بهره می‌برند. این سامانه بر اساس پایگاه‌های داده گسترده‌ای که از پایان‌نامه‌ها، مقالات، کتاب‌ها و دیگر منابع علمی تشکیل شده، درصد مشابهت را مشخص کرده و به نویسندگان و داوران در تصمیم‌گیری کمک می‌کند.
با این‌حال، بسیاری از پژوهشگران به‌ویژه دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی، از محدودیت‌ها و استانداردهای مورد انتظار مجلات در مورد درصد مشابهت آگاهی کافی ندارند. این عدم شناخت گاه منجر به رد مقاله، تاخیر در انتشار، یا حتی مشکلات اخلاقی جدی می‌شود.
در این مطلب تلاش کرده‌ایم تا به‌صورت کامل و شفاف، به سؤالات زیر پاسخ دهیم:
درصد مجاز مشابهت در مجلات علمی ایرانی چقدر است؟
چه تفاوتی بین شباهت مجاز و سرقت علمی وجود دارد؟
چگونه می‌توان میزان مشابهت مقاله را کاهش داد؟
نقش سامانه همانندجو و سایر ابزارهای مشابهت‌یاب چیست؟
سیاست‌های رایج داوران در برخورد با شباهت بالا چگونه است؟
همچنین در پایان، توصیه‌ها و راهکارهایی کاربردی برای پژوهشگران ارائه شده تا بتوانند با رعایت اصول نگارشی و اخلاق علمی، مقالاتی با کیفیت و اصالت بالا ارائه دهند.
مشابهت‌یابی یا همان "همانندجویی"، فرآیندی است که در آن متن مقاله یا پایان‌نامه با بانک‌های اطلاعاتی موجود مقایسه می‌شود تا میزان تشابه آن با منابع دیگر مشخص گردد. این امر به‌ویژه در محافل دانشگاهی و مجلات علمی از اهمیت بالایی برخوردار است. با گسترش دسترسی به اینترنت و پایگاه‌های داده، ریسک سرقت علمی نیز افزایش یافته است و ابزارهای مشابهت‌یاب نقش مهمی در مقابله با این مسئله ایفا می‌کنند.
ابزارهای متعددی در جهان برای تشخیص مشابهت وجود دارد. در ایران، سامانه "همانندجو" وابسته به مرکز ایرانداک پرکاربردترین ابزار داخلی به شمار می‌رود. همچنین نرم‌افزارهایی نظیر iThenticate و Turnitin در سطح جهانی برای مقالات انگلیسی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
هر پژوهشی باید بر مبنای ایده‌ها و یافته‌های نویسنده‌اش بنا شده باشد. اگر مقاله‌ای شباهت زیادی با منابع موجود داشته باشد، اصالت آن زیر سؤال می‌رود و اعتبار نویسنده خدشه‌دار می‌شود.
سرقت علمی نه‌تنها غیر اخلاقی است، بلکه تبعات قانونی و دانشگاهی نیز دارد. با تعیین درصد مجاز برای شباهت، مجلات سعی در کنترل و کاهش میزان تخلف علمی دارند.
در مجلات ایرانی بسته به نوع مقاله، محدودیت‌های مشخصی برای میزان شباهت وجود دارد. این درصد معمولاً بین 10 تا 20 درصد در نظر گرفته می‌شود، اما بسته به سیاست مجله ممکن است متفاوت باشد.
برای مقالات پژوهشی، حداکثر درصد مجاز مشابهت معمولاً بین 10 تا 15 درصد است. از آنجا که این نوع مقالات باید یافته‌های جدید ارائه دهند، شباهت بالا قابل‌قبول نیست.
در مقالات مروری، استفاده از منابع زیاد اجتناب‌ناپذیر است، لذا درصد شباهت بالاتر (تا 20٪) ممکن است پذیرفته شود، مشروط بر آنکه تمام منابع به‌درستی ارجاع داده شده باشند.
کنفرانس‌ها معمولاً سیاست‌هایی مشابه مجلات دارند ولی انعطاف بیشتری نشان می‌دهند. درصد شباهت 15 تا 25 درصد ممکن است پذیرفته شود.
سرقت ادبی یا سرقت علمی به حالتی گفته می‌شود که فردی بدون ارجاع‌دهی مناسب، مطالب یا ایده‌های شخص دیگری را به نام خود منتشر کند. این کار می‌تواند شامل کپی مستقیم، بازنویسی بدون ارجاع، یا استفاده از ساختار مطالب دیگران باشد. سرقت علمی رفتاری غیراخلاقی و در بسیاری از موارد غیرقانونی است و باعث رد مقاله، تعلیق نویسنده و حتی پیگرد حقوقی می‌شود.
مواردی وجود دارد که تشخیص شباهت مجاز یا سرقت دشوار است. برای مثال:
عبارات عمومی یا علمی استاندارد که در اکثر مقالات تکرار می‌شوند، معمولاً مشابهت تلقی نمی‌گردند.
نقل‌قول‌های دقیق با ارجاع صحیح به عنوان مشابهت محسوب می‌شوند ولی سرقت ادبی نیستند.
بازنویسی ناقص که معنای اصلی را حفظ کرده اما منبعی ذکر نشده باشد، در دسته سرقت ادبی قرار می‌گیرد.
همانندجو ابزار رسمی مشابهت‌یاب جمهوری اسلامی ایران است که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) طراحی شده و بیشتر دانشگاه‌ها و مجلات داخلی از آن استفاده می‌کنند. این سامانه پایگاه داده‌ای عظیم از مقالات، پایان‌نامه‌ها و کتاب‌های علمی فارسی دارد و شباهت‌های مقاله را با منابع داخلی بررسی می‌کند.
در سطح بین‌المللی، نرم‌افزارهایی مانند iThenticate و Turnitin استفاده می‌شوند که بیشتر برای متون انگلیسی کاربرد دارند. این ابزارها دارای الگوریتم‌های پیشرفته و پایگاه داده گسترده‌ای از انتشارات معتبر جهانی هستند. در حالی که همانندجو برای متون فارسی دقیق‌تر است، ابزارهای جهانی در تحلیل شباهت متون انگلیسی بسیار کارآمدند.
این مجلات تحت نظر پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) هستند و معمولاً حداکثر درصد مشابهت مجاز برای آن‌ها بین 10 تا 15 درصد است. در برخی موارد خاص، اگر شباهت‌ها مربوط به ارجاع‌های صحیح باشد، تا 20 درصد نیز قابل قبول است.
این نشریات اغلب از سامانه همانندجو استفاده کرده و درصد شباهت بیش از 15٪ را به دقت بررسی می‌کنند. مقالاتی با شباهت بالاتر معمولاً یا رد می‌شوند یا به نویسندگان بازگردانده می‌شوند تا بازنویسی و اصلاح شوند.
در مواجهه با گزارش مشابهت بالا، داوران و سردبیران سه تصمیم معمول اتخاذ می‌کنند:
رد مقاله در صورت مشاهده سرقت ادبی محرز.
درخواست اصلاح و کاهش درصد مشابهت از طریق بازنویسی.
پذیرش مشروط با توجه به اهمیت محتوا و مستندسازی دقیق.
مواردی که ممکن است باعث رد مقاله شوند شامل استفاده مکرر از متون بدون بازنویسی، نبود ارجاع، و نقل‌قول‌های بیش از حد است. مقالاتی که شباهتشان بیش از 30٪ باشد، معمولاً حتی با وجود ارجاع نیز رد می‌شوند.
استفاده بیش از حد از نقل‌قول‌های مستقیم حتی با ارجاع صحیح می‌تواند درصد شباهت مقاله را بالا ببرد. توصیه می‌شود به‌جای نقل‌قول مستقیم، از بازنویسی (پارافرایز) همراه با ارجاع استفاده شود.
عبارات استاندارد مانند "در این مقاله به بررسی..." یا "مطالعات نشان داده‌اند که..." به‌طور طبیعی در اکثر مقالات علمی دیده می‌شود و در برخی موارد به افزایش درصد مشابهت منجر می‌شود.
استفاده از مطالب منتشرشده در پایان‌نامه‌ها، مقالات کنفرانسی، یا گزارش‌های فنی که در منابع باز در دسترس‌اند، اگر بدون بازنویسی و ارجاع باشد، می‌تواند شباهت زیادی ایجاد کند.
یکی از بهترین راه‌ها برای کاهش شباهت، بازنویسی دقیق و مفهومی جملات است. استفاده از مترادف‌ها، تغییر ساختار جملات و ارائه تحلیل‌های شخصی کمک زیادی به کاهش مشابهت می‌کند.
هر زمان که از ایده یا نتیجه‌ای از یک منبع استفاده می‌شود، باید به آن منبع ارجاع داده شود. استفاده از سبک‌های ارجاع استاندارد مانند APA، IEEE یا MLA بسته به نوع نشریه ضروری است.
پارافرایز یا بازنویسی خلاقانه، یکی از روش‌های مؤثر برای ارائه اطلاعات بدون افزایش شباهت است. نرم‌افزارهایی مانند Quillbot نیز در این زمینه می‌توانند کمک‌کننده باشند.
بله، حتی اگر نقل‌قول با رعایت تمام اصول ارجاع‌دهی انجام شود، همچنان در گزارش‌های مشابهت‌یابی به‌عنوان "مطالب مشابه" شناسایی می‌شود. دلیل آن این است که سامانه‌های مشابهت‌یاب متون را به‌صورت کلمه‌به‌کلمه بررسی می‌کنند و تنها به ارجاع توجه ندارند. بنابراین، بخش‌های نقل‌شده در گزارش به‌عنوان مشابهت ظاهر می‌شوند، اما معمولاً داوران این شباهت‌ها را تخلف نمی‌دانند، به‌ویژه اگر از نظر ارجاع‌نویسی صحیح باشند.
برای جلوگیری از ایجاد سوءتفاهم، هنگام استفاده از نقل‌قول باید نکات زیر رعایت شوند:
متن نقل‌شده باید داخل گیومه قرار گیرد یا به‌صورت برجسته از متن اصلی جدا شود.
مرجع دقیق نقل‌قول در متن ذکر شود.
در فهرست منابع، مشخصات کامل منبع درج شود.
اگر این اصول رعایت شوند، درصد شباهت بالا مشکلی ایجاد نمی‌کند مگر آنکه نقل‌قول‌ها بیش‌ازحد و بدون تحلیل باشند.
سامانه‌های مشابهت‌یاب فارسی مانند همانندجو، تمرکز خود را بر پایگاه‌های داده فارسی دارند. این در حالی است که ابزارهای بین‌المللی مانند Turnitin معمولاً پایگاه‌های انگلیسی‌زبان را بررسی می‌کنند. به همین دلیل، ممکن است مقاله‌ای در یکی از سامانه‌ها شباهت زیادی نشان دهد ولی در سامانه دیگر نمره پایین‌تری بگیرد.
در برخی موارد، نویسندگان مقاله‌ای را به فارسی نوشته و سپس به انگلیسی ترجمه می‌کنند یا بالعکس. این کار ممکن است باعث ایجاد شباهت مفهومی شود که توسط برخی ابزارهای پیشرفته‌تر شناسایی می‌گردد. بنابراین، حتی در ترجمه مقاله نیز باید دقت شود که ساختار و بیان جمله‌ها تا حد امکان متفاوت از متن اولیه باشد.
هنگام ارسال مقاله به یک مجله علمی داخلی، مقاله ابتدا توسط دبیر تخصصی بررسی می‌شود. اگر مقاله از نظر اولیه قابل بررسی باشد، گزارش مشابهت از سامانه همانندجو دریافت می‌شود. این گزارش سپس همراه مقاله به داوران ارسال می‌گردد. در صورتی که درصد مشابهت از حد مجاز بیشتر باشد، یا مقاله بازگردانده می‌شود یا اصلاح آن درخواست می‌شود.
گزارش همانندجو شامل درصد کلی مشابهت و تفکیک آن به منابع مختلف است. گزارش‌ها معمولاً سه رنگ دارند:
سبز (کمتر از 10٪): بدون مشکل.
زرد (10 تا 20٪): نیاز به بررسی دقیق‌تر.
قرمز (بیش از 20٪): نیاز به اصلاح یا رد مقاله.
بسیاری از داوران علاوه بر ارزیابی علمی، درصد مشابهت را نیز به‌عنوان شاخص کیفیت مقاله در نظر می‌گیرند. مقاله‌ای با شباهت بالا معمولاً نشان‌دهنده ضعف در نگارش، فقدان نوآوری و حتی بی‌دقتی در ارجاع‌دهی است.
مجلات برای حفظ اعتبار و شاخص‌های بین‌المللی خود، به کاهش مقالات دارای مشابهت بالا توجه ویژه دارند. پذیرش و چاپ مقاله با شباهت زیاد ممکن است به کاهش امتیاز مجله در پایگاه‌هایی مثل ISC یا Scopus منجر شود.
برای کاهش درصد مشابهت مقاله، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
✅ استفاده از نقل‌قول فقط در صورت لزوم
✅ بازنویسی جملات منابع با تحلیل شخصی
✅ استفاده از سامانه همانندجو پیش از ارسال
✅ ارجاع صحیح و دقیق به تمام منابع
✅ استفاده از نرم‌افزارهای پارافرایز
همیشه قبل از ارسال مقاله، گزارش همانندجو را تهیه کرده و آنالیز کنید.
از منابع علمی معتبر استفاده کرده و به‌درستی به آن‌ها ارجاع دهید.
مهارت‌های نگارش علمی و پارافرایز را بیاموزید تا محتوای یکتا و معتبر تولید کنید.
در مسیر نگارش و انتشار مقاله علمی، رعایت استانداردهای مشابهت و پرهیز از هرگونه تشابه غیرمجاز با متون دیگر، از الزامات جدی و غیرقابل اغماض است. همان‌طور که در این مقاله اشاره شد، مجلات علمی داخلی و بین‌المللی، حساسیت ویژه‌ای نسبت به درصد مشابهت دارند و تنها مقالاتی را می‌پذیرند که اصالت علمی آن‌ها به‌طور کامل حفظ شده باشد.
در این میان، مؤسسه اشراق به‌عنوان یکی از معتبرترین مراکز خدمات علمی و پژوهشی کشور، با بهره‌گیری از تیمی مجرب، آماده ارائه خدمات تخصصی در حوزه کاهش درصد مشابهت، پارافریز حرفه‌ای مقالات و دریافت گزارش همانندجو است. این خدمات به‌صورت کاملاً علمی و استاندارد انجام می‌گیرد و مناسب افرادی است که:
مقاله‌شان به دلیل شباهت بالا از سوی مجله رد شده است.
نیاز به بازنویسی علمی و پارافریز دقیق برای انتشار در مجلات معتبر دارند.
قصد دارند پیش از ارسال مقاله، گزارش همانندجو از سامانه ایرانداک دریافت کنند.
به دنبال کاهش درصد مشابهت بدون افت کیفیت و محتوای علمی هستند.
بازنویسی محتوا با حفظ معنای علمی و بدون تکرار ساختار اصلی
استفاده از واژگان تخصصی متناسب با رشته مقاله
کاهش تضمینی درصد مشابهت طبق گزارش سامانه همانندجو
ارائه نسخه قبل و بعد از پارافریز برای شفافیت کامل
ارسال گزارش نهایی همانندجو پس از انجام اصلاحات
با اعتماد به تجربه و تخصص مؤسسه اشراق، می‌توانید با خیالی آسوده مقاله خود را برای چاپ در معتبرترین نشریات داخلی و بین‌المللی آماده سازید:
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
درصد بالای مشابهت در متون علمی و پژوهشی می‌تواند منجر به رد مقاله توسط مجلات معتبر یا ایراد گرفتن از پایان‌نامه شود. کاهش درصد مشابهت به زیر 10 درصد، شانس پذیرش مقاله یا تأیید پایان‌نامه را افزایش می‌دهد.
بله، در فرآیند پارافریز تلاش می‌شود که ساختار و جملات متن تغییر یابد، اما معنا و مفهوم اصلی آن بدون تغییر باقی بماند.
معمولاً خدمات پارافریز برای زبان‌های مختلف، به‌ویژه فارسی و انگلیسی، ارائه می‌شود.
بله، پس از انجام پارافریز، یک گزارش مشابهت‌سنجی از متن ارائه می‌شود که نشان‌دهنده درصد شباهت متن قبل و بعد از پارافریز است.
بله، با کاهش درصد مشابهت و رعایت استانداردهای نگارشی و علمی، متن شما برای مجلات معتبر قابل‌قبول‌تر می‌شود و احتمال پذیرش آن افزایش می‌یابد.
اینستاگرام
تلگرام