یکی از چالش‌های مهم و حساس در مسیر نگارش و چاپ مقاله، تعیین ترتیب اسامی نویسندگان و نحوه ذکر افیلیشن‌ها (وابستگی‌های سازمانی) است. در این مطلب تلاش می‌شود تا با بررسی اصول، عرف‌ها، و چالش‌های موجود در تعیین ترتیب اسامی نویسندگان مقالات ISI، یک راهنمای جامع برای پژوهشگران، دانشجویان و اساتید دانشگاهی فراهم شود.
در فضای رقابتی و پرتکاپوی پژوهش‌های علمی امروز، اعتبار و جایگاه علمی افراد بیش از هر زمان دیگری به میزان مشارکت آنها در تولید دانش و انتشار آن در قالب مقالات معتبر وابسته است. از این‌رو، نحوه ثبت نام نویسندگان و ترتیب آنها در مقالات علمی به‌ویژه مقالات منتشرشده در ژورنال‌های نمایه‌شده در پایگاه ISI، اهمیتی بنیادین یافته است. درج نام افراد در یک مقاله علمی نه‌تنها بازتابی از سهم آنها در انجام تحقیق است، بلکه نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری، صداقت علمی، و تعهد به اصول اخلاق پژوهشی محسوب می‌شود.
در عمل، ترتیب نویسندگان در مقالات علمی همواره محل بحث، اختلاف و حتی تخلف‌های عمده‌ای بوده است. پژوهشگرانی که بدون نقش مؤثر نامشان در مقاله ذکر می‌شود، مرتکب تخلف اخلاقی شده‌اند و از اعتبار علمی بدون پشتوانه سوءاستفاده می‌کنند. در مقابل، حذف نام افرادی که نقش اساسی در انجام تحقیق داشته‌اند نیز نوعی بی‌عدالتی و نقض حقوق علمی محسوب می‌شود. این مسائل در شرایطی رخ می‌دهد که هیچ قاعده جهانی یا استاندارد کاملاً واحدی برای ترتیب اسامی نویسندگان وجود ندارد و نحوه تعیین آن غالباً تابع عرف، حوزه علمی، توافق داخلی تیم پژوهشی یا الزامات مجله است.
با افزایش تمایل به پژوهش‌های بین‌رشته‌ای و همکاری‌های علمی گسترده، چالش‌های مربوط به نحوه نوشتن اسامی نویسندگان، نقش هر فرد، مسئولیت علمی، و نحوه تعیین افیلیشن‌ها نیز پیچیده‌تر شده‌اند. در نتیجه، آگاهی دقیق از شیوه‌نامه‌ها، الگوهای رایج و اصول اخلاق حرفه‌ای در این زمینه برای همه پژوهشگران — به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای هیئت علمی — ضرورتی غیرقابل انکار دارد.
این مطلببا هدف تبیین اهمیت موضوع، بررسی رویه‌ها و چالش‌های موجود، و ارائه توصیه‌های عملی درخصوص ترتیب اسامی نویسندگان در مقالات ISI تدوین شده است. در ادامه، با رویکردی شفاف و کاربردی به ابعاد مختلف این مسئله پرداخته خواهد شد تا ضمن ارتقای کیفیت علمی مقالات، از بروز اختلافات و تخلفات جلوگیری شود.
در دنیای علم، نام هر پژوهشگر بر یک مقاله، نه‌تنها نشانگر مشارکت اوست، بلکه نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری علمی او نیز به شمار می‌رود. در واقع، نام‌بردن از فردی که هیچ نقش فعالی در انجام تحقیق یا نگارش مقاله نداشته، سوءاستفاده از نظام اعتبار علمی است. تاریخ علم، موارد متعددی را شاهد بوده است که در آنها افراد بدون مشارکت واقعی، نام خود را به عنوان نویسنده ثبت کرده‌اند، اما پس از افشای اشتباهات فاحش یا حتی تقلب علمی در آن مقالات، جامعه علمی متوجه بی‌مبالاتی و سوء‌نیت این افراد شده است.
نوشتن نام در مقاله باید با درک عمیق از مسئولیت حقوقی، اخلاقی و علمی همراه باشد. هر کسی که نامش در مقاله می‌آید، باید بتواند از کلیت مقاله دفاع علمی کند، حتی اگر در برخی بخش‌ها تخصص نداشته باشد.
در مقاله‌های علمی، به‌ویژه آن‌هایی که در ژورنال‌های ISI منتشر می‌شوند، ترتیب اسامی نویسندگان معنای مشخصی دارد و می‌تواند بر سهم علمی، اعتبار پژوهشی و حتی آینده شغلی افراد تأثیرگذار باشد. با این‌که استاندارد واحدی در سطح جهانی برای تعیین ترتیب اسامی وجود ندارد، اما چند قاعده و رویه‌ی رایج در جوامع علمی بین‌المللی مشاهده می‌شود:
مولف اول معمولاً فردی است که بیشترین نقش را در طراحی تحقیق، انجام آزمایش‌ها، تحلیل داده‌ها و نگارش مقاله داشته است. در بسیاری از موارد، این فرد یک دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتراست که پروژه تحقیقاتی خود را تحت نظارت استادان راهنما انجام داده است.
این شخص مسئول مکاتبات با مجله و پاسخ‌گویی به سوالات احتمالی داوران و خوانندگان است. معمولاً یکی از اساتید راهنما یا افراد باتجربه‌تر تیم پژوهشی است، هرچند گاهی نیز دانشجو می‌تواند این نقش را برعهده گیرد.
در ادامه، سایر افراد مشارکت‌کننده به ترتیب میزان نقش و اهمیت علمی در پروژه ذکر می‌شوند. در پژوهش‌هایی که مشارکت‌ها به‌صورت برابر بوده‌اند، توافق‌هایی مثل ترتیب الفبایی یا نوبتی (در مقالات متعدد مشترک) مورد استفاده قرار می‌گیرد. گاهی نیز افراد با اهمیت خاص، به دلایل عرفی در موقعیت‌های خاص مثل اول یا آخر فهرست قرار می‌گیرند.
عدم توافق درون‌گروهی: یکی از رایج‌ترین مشکلات در مقالات علمی، اختلاف بین نویسندگان بر سر ترتیب اسامی است. نبود شفافیت در نقش‌ها، یا تغییر سهم مشارکت در طول زمان پژوهش، باعث می‌شود که تعیین ترتیب نهایی مشکل‌زا شود.
افزودن اسامی غیرمرتبط: گاهی به دلایل تعارف، ارتباطات، یا فشارهای بیرونی، نام افرادی در مقاله قرار می‌گیرد که هیچ‌گونه مشارکت علمی نداشته‌اند. این موضوع نه‌تنها غیر اخلاقی است، بلکه مصداق تخلف علمی است.
حذف نام افراد مشارکت‌کننده: در نقطه مقابل، گاهی افراد موثر از لیست نویسندگان حذف می‌شوند. این نیز نقض حقوق علمی است و باید در قراردادها و تفاهم‌نامه‌های اولیه از وقوع آن جلوگیری کرد.
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در آغاز یک پروژه پژوهشی باید انجام شود، تعیین شفاف نقش‌ها و ترتیب نویسندگان در قالب یک توافق‌نامه مکتوب یا حداقل ایمیلی است. این توافق باید انعطاف‌پذیر باشد و با پیشرفت پروژه و ارزیابی نهایی سهم هر فرد، قابل اصلاح باشد. پژوهشگرانی که از ابتدا به فکر تعیین حقوق و وظایف اعضا نباشند، در مراحل پایانی پروژه با تنش‌های اخلاقی و قانونی روبه‌رو می‌شوند.
در برخی حوزه‌های علمی مانند ریاضیات، ترتیب اسامی معمولاً الفبایی است. اما در اغلب علوم تجربی و انسانی، ترتیب اسامی بر اساس میزان مشارکت واقعی است. موسساتی مانند ICMJE (کمیته بین‌المللی ویراستاران مجلات پزشکی) راهنمایی‌هایی در این زمینه منتشر کرده‌اند. بر اساس معیارهای آنها، هر فردی که به شکل مؤثر و فکری در تحقیق، طراحی، تحلیل داده‌ها، و نگارش مشارکت داشته باشد، شایسته قرار گرفتن در فهرست نویسندگان است.
در استخراج مقاله از پایان‌نامه یا رساله، معمولا نام دانشجو به عنوان نویسنده اول و اساتید راهنما به عنوان نویسندگان بعدی ذکر می‌شود. ترتیب معمول زیر پیشنهاد می‌شود:
دانشجو، استاد راهنمای اول، استاد راهنمای دوم، استاد مشاور (در صورت وجود)
همچنین در صورتی که مقاله دارای بیش از دو استاد راهنما باشد، مسئولیت مکاتبات (Corresponding Author) باید با توافق اساتید تعیین شود.
افرادی که نقش مستقیمی در طراحی یا تحلیل تحقیق نداشته‌اند، اما به نحوی در ترجمه، آماده‌سازی تصاویر، تهیه داده‌ها یا انجام برخی مراحل جزئی کمک کرده‌اند، باید در بخش «تشکر و قدردانی» (Acknowledgements) ذکر شوند. این موضوع در بسیاری از نشریات ISI به صراحت مورد تأکید قرار گرفته و رعایت نکردن آن می‌تواند تخلف علمی محسوب شود.
ذکر نام افراد در مقاله علمی، به معنای پذیرش مسئولیت علمی نتایج تحقیق است. حتی اگر فردی تنها در بخش کوچکی از تحقیق مشارکت داشته، حضور نام او به معنای تایید کل محتوا و پاسخ‌گویی در برابر اشکالات احتمالی است. هر پژوهشگری که نامش در مقاله می‌آید باید:
از محتوای مقاله مطلع باشد
نقش خود و دیگران را بپذیرد
در صورت نیاز، از مقاله دفاع کند
افیلیشن به‌معنای وابستگی سازمانی یا دانشگاهی نویسندگان مقاله است که معمولاً زیر نام هر نویسنده در ابتدای مقاله ذکر می‌شود. این اطلاعات بیانگر آن است که نویسنده هنگام انجام تحقیق، به کدام نهاد علمی، دانشگاه، یا مؤسسه پژوهشی وابسته بوده است. افیلیشن از نظر ساختاری شامل نام دانشگاه یا مؤسسه، دانشکده یا بخش مربوطه، شهر، کشور و گاهی آدرس ایمیل آکادمیک است.
در نگاه نخست، ممکن است تصور شود که افیلیشن صرفاً یک داده فرعی و غیرتأثیرگذار در روند داوری مقاله است، اما در عمل، افیلیشن می‌تواند نقش مؤثری در اکسپت یا ریجکت مقاله ایفا کند. این اثرگذاری به دلایل زیر قابل بررسی است:
مجلات معتبر، به‌ویژه ژورنال‌های ISI و اسکوپوس، هنگام بررسی اولیه مقاله، نگاهی اجمالی به وابستگی نویسندگان دارند. نویسندگانی که از دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی یا مؤسسات علمی شناخته‌شده و معتبر بین‌المللی باشند، به‌صورت نانوشته اعتبار بیشتری نزد داوران و سردبیر دارند. این موضوع ممکن است باعث شود مقاله‌ای با افیلیشن قوی‌تر، در مرحله بررسی اولیه (Pre-screening) جدی‌تر گرفته شود.
برخی سردبیران و داوران مجلات فرض می‌کنند که پژوهشی که از سوی نویسندگانی با افیلیشن قوی و شناخته‌شده ارائه شده، احتمالاً از لحاظ کیفی و روش‌شناختی نیز در سطح بالاتری قرار دارد. این تصور – هرچند لزوماً دقیق یا عادلانه نیست – می‌تواند بر سرعت و جهت‌گیری فرآیند داوری اثر بگذارد.
برخی مجلات علمی، با هدف ارتقاء شاخص‌های بین‌المللی خود، تمایل دارند مقالاتی را منتشر کنند که از کشورهای خاص یا نهادهای علمی معتبر بین‌المللی ارسال شده باشند. از این‌رو، افیلیشن نویسنده می‌تواند بر احتمال پذیرش مقاله در مجلات خاصی که سیاست‌های منطقه‌محور یا کیفیت‌محور دارند، اثرگذار باشد.
گاهی افیلیشن می‌تواند نشان‌دهنده زمینه پژوهشی نویسنده باشد. برای مثال، اگر نویسنده‌ای از دانشکده کشاورزی مقاله‌ای در حوزه مهندسی ارسال کند، سردبیر ممکن است نسبت به تطابق تخصص نویسنده با محتوای مقاله تردید داشته باشد. در نتیجه، افیلیشن باید با موضوع مقاله همخوانی منطقی داشته باشد تا از رد سریع مقاله جلوگیری شود.
در فرآیند انتخاب داور، مجلات گاهی به افیلیشن نویسنده نگاه می‌کنند تا از تداخل احتمالی منافع (Conflict of Interest) اجتناب کنند یا داورانی با زمینه علمی مشابه انتخاب نمایند. افیلیشن دقیق و واضح به انتخاب داور مناسب کمک می‌کند و روند داوری را تسهیل می‌نماید.
ترتیب اسامی نویسندگان در مقالات ISI فقط یک موضوع شکلی یا ظاهری نیست، بلکه دارای تبعات جدی علمی، اخلاقی و حتی حقوقی است. برای جلوگیری از اختلافات، توصیه می‌شود:
در ابتدای تحقیق، توافق‌نامه‌ای در مورد نویسندگان و ترتیب آنها تهیه شود.
فقط افرادی به عنوان نویسنده ذکر شوند که مشارکت علمی واقعی داشته‌اند.
از افزودن یا حذف اسامی بدون رضایت و مشارکت جلوگیری شود.
نقش هر فرد به وضوح در متن یا در مکاتبات با مجله مشخص شود.
مسئول مکاتبات مشخص باشد و اطلاعات تماس او درج شود.
با توجه به حساسیت و اهمیت بالای درج صحیح نام نویسندگان، ترتیب آنها و تعیین نویسنده مسئول در مقالات علمی به‌ویژه مقالات ISI، لازم است مسئولیت کامل در این زمینه بر عهده نگارنده یا سفارش‌دهنده مقاله قرار گیرد. مؤسسه اشراق به‌عنوان یک نهاد ارائه‌دهنده خدمات استخراج، ترجمه، و چاپ مقالات، هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال صحت یا ترتیب اسامی نویسندگان، رتبه علمی آنها، آدرس ایمیل، و انتخاب نویسنده مسئول (Corresponding Author) نخواهد داشت.
بنابراین، تأکید می‌شود که ارائه تمامی اطلاعات مربوط به نویسندگان از جمله نام، رتبه علمی، وابستگی سازمانی، ایمیل، و همچنین مشخص نمودن دقیق نویسنده مسئول، می‌بایست با دقت و مسئولیت کامل از سوی نگارنده مقاله صورت گیرد. هرگونه خطا، جابجایی یا درج نام افراد فاقد نقش علمی در مقاله، می‌تواند مصداق تخلف پژوهشی محسوب شده و تبعاتی برای نویسندگان به همراه داشته باشد.
مؤسسه اشراق خدمات خود را صرفاً در چارچوب مشاوره تخصصی و پشتیبانی فنی ارائه می‌دهد و صحت و سقم اطلاعات نویسندگان را بررسی یا تأیید نمی‌نماید. از این‌رو، مشتریان گرامی لازم است پیش از ارسال نهایی مقاله برای چاپ، با دقت و آگاهی کامل، اطلاعات نویسندگان را تنظیم و تأیید نمایند.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
هنگامی که نویسندگان از مؤسسات مختلف هستند، باید نشانی هر نویسنده به ترتیب و با استفاده از علائم کوچک الفبایی (مانند a، b، c) در کنار نام آنها آورده شود. این علائم سپس به نشانی مؤسسه مرتبط با هر نویسنده اختصاص داده می‌شوند.
نویسنده مسئول فردی است که مسئولیت ارسال مقاله به ژورنال، ارتباط با داوران، و پاسخ به سوالات مرتبط با مقاله را بر عهده دارد. این نویسنده معمولاً تجربه بیشتری دارد و باید نشانی ایمیل او برای ارتباطات بعدی در مقاله ذکر شود.
بله، ترتیب اسامی نویسندگان معمولاً براساس میزان مشارکت آنها در پژوهش تنظیم می‌شود. نویسنده اول معمولاً بیشترین سهم را در انجام پژوهش و نگارش مقاله دارد و بیشترین امتیاز را دریافت می‌کند.
در بیشتر موارد، فقط نشانی ایمیل نویسنده مسئول ذکر می‌شود. با این حال، برخی ژورنال‌ها ممکن است از نویسندگان بخواهند که نشانی ایمیل همه نویسندگان را ارائه دهند. این بستگی به سیاست‌های ژورنال دارد.
در چنین مواردی، باید هر دو نشانی (نشانی قبلی و جدید) ذکر شود و توضیح داده شود که نویسنده در زمان انجام تحقیق با کدام مؤسسه مرتبط بوده است. همچنین می‌توان در یک پانویس توضیح داد که نشانی جدید برای ارتباطات پس از انتشار مقاله مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اینستاگرام
تلگرام