در این مطلب به بررسی مفهوم «آن‌هولد شدن» مجلات علمی در پایگاه Web of Science، دلایل بروز آن، پیامدهای احتمالی برای پژوهشگران و راهکارهای بازگشت مجلات به وضعیت عادی خواهیم پرداخت.
در نظام پژوهشی جهانی، نمایه‌سازی یک مجله در پایگاه‌های معتبر مانند Web of Science یا Scopus، معیاری تعیین‌کننده برای ارزیابی کیفیت و جایگاه علمی آن است. این پایگاه‌ها نقش مهمی در تضمین کیفیت علم، افزایش دیده‌شدن پژوهش‌ها و تسهیل ارجاع‌دهی ایفا می‌کنند.
یک مجله نمایه‌شده در Web of Science معمولاً دارای فرایند داوری دقیق، هیئت تحریریه متخصص و سیاست‌های اخلاقی شفاف است. اما زمانی که یکی از این عناصر تضعیف شود، زنگ خطر برای پایگاه‌های ارزیاب به صدا درمی‌آید و ممکن است مجله وارد وضعیت هشدار یا همان «آن‌هولد (On-Hold)» شود.
اصطلاح «آن‌هولد شدن» به معنی تعلیق موقت روند نمایه‌سازی مقالات جدید یک مجله در Web of Science است. در این حالت، مجله هنوز به‌طور کامل حذف نشده است، اما تحت ارزیابی دقیق قرار می‌گیرد. هدف این اقدام، بررسی این است که آیا مجله همچنان شایستگی حضور در این پایگاه را دارد یا خیر.
در طول این دوره، کارشناسان Clarivate (شرکت مادر Web of Science) عملکرد مجله را از نظر علمی، فنی و اخلاقی بازبینی می‌کنند. نتیجه نهایی این بررسی می‌تواند یکی از سه حالت زیر باشد:
بازگشت به وضعیت عادی: اگر مشکلات برطرف شوند، نمایه‌سازی ادامه می‌یابد.
ادامه تعلیق یا حذف موقت: در صورت نیاز به بررسی‌های بیشتر.
حذف کامل (Delisting): در صورت اثبات تخلف یا ضعف جدی علمی.
قرار گرفتن مجله در حالت On-Hold نتیجه ضعف در یکی یا چند شاخص کلیدی است. در ادامه مهم‌ترین دلایل را بررسی می‌کنیم:
اگر مجله شروع به انتشار مقالاتی کند که فاقد نوآوری، استناد مناسب یا روش علمی دقیق باشند، به سرعت در رادار Web of Science قرار می‌گیرد. این وضعیت معمولاً ناشی از فشار برای افزایش حجم انتشار یا جذب مالی است.
داوری علمی هسته اصلی اعتبار یک مجله است. اگر داوران انتخاب‌شده تخصص کافی نداشته باشند، داوری‌ها صوری انجام شود یا زمان‌بندی‌ها غیرواقعی باشند، اعتبار کل نشریه زیر سؤال می‌رود.
مواردی مانند سرقت علمی (Plagiarism)، داده‌های ساختگی، یا تعارض منافع پنهان از مهم‌ترین عوامل منجر به On-Hold هستند. در این حالت، Web of Science تحقیقات را به‌صورت مستقل بررسی می‌کند.
گزارش‌های متعدد از سوی پژوهشگران درباره کیفیت پایین یا رفتار غیرحرفه‌ای هیئت تحریریه می‌تواند باعث آغاز فرایند On-Hold شود.
تغییر ناشر، اختلافات مدیریتی یا ناپایداری مالی نیز گاهی باعث افت استانداردهای مجله می‌شود و در نهایت، آن را به وضعیت تعلیق می‌کشاند.
فرایند On-Hold شدن یک مجله به‌صورت خودکار یا به‌دنبال شکایت آغاز می‌شود و چند مرحله دارد:
جمع‌آوری داده‌ها: بررسی کیفیت مقالات اخیر، ترکیب هیئت تحریریه و شاخص‌های استنادی.
تحلیل کیفی: کارشناسان Clarivate بر اساس معیارهایی مانند Citation Integrity و Editorial Quality امتیازدهی می‌کنند.
اعلان وضعیت On-Hold: مجله به‌صورت رسمی در لیست وضعیت موقت قرار می‌گیرد.
ارزیابی نهایی: پس از چند ماه، تصمیم نهایی مبنی بر ادامه یا حذف مجله اعلام می‌شود.
رعایت اصول اخلاق پژوهش، مهم‌ترین سپر دفاعی مجلات است. مجله‌ای که سیاست‌های روشنی درباره تضاد منافع، حقوق نویسندگان و داوران، و مقابله با سرقت علمی داشته باشد، کمتر در معرض On-Hold قرار می‌گیرد.
برخی از معیارهای بین‌المللی در این زمینه شامل موارد زیر است:
COPE (Committee on Publication Ethics)
ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors)
DOAJ Ethical Guidelines
نظام داوری قوی نشانه‌ی سلامت علمی مجله است. اما زمانی که داوری‌ها سریع، سطحی یا غیرتخصصی باشند، مجله به‌سرعت بی‌اعتبار می‌شود. برای مثال، مجلاتی که بیش از حد سریع پذیرش مقاله می‌دهند، اغلب در معرض تعلیق یا حذف هستند. از دید Web of Science، زمان مناسب داوری، تخصص داوران و مستندسازی فرایندها شاخص‌های کلیدی اعتبار مجله‌اند.
ناشران نقش محوری در پایداری علمی دارند. ضعف در کنترل کیفیت، بی‌ثباتی مالی یا تغییر سیاست‌های نشر می‌تواند کل اعتبار مجله را متزلزل کند.
به‌ویژه در سال‌های اخیر، رشد ناشران تجاری با انگیزه‌های مالی (predatory publishers) باعث افزایش مجلاتی شده است که بدون رعایت استانداردها فعالیت می‌کنند.
شاخص‌هایی مانند Impact Factor، Citations per Paper و Self-Citation Rate از پارامترهای ارزیابی هستند. اگر مجله به‌طور ناگهانی افزایش یا کاهش غیرعادی در استنادها داشته باشد، Clarivate آن را بررسی می‌کند تا از سوءاستفاده‌های احتمالی (مانند تبادل ارجاعات) جلوگیری کند.
کاهش دیده شدن و ارجاعات:
با توقف نمایه‌سازی، مقالات جدید دیگر در پایگاه‌های علمی قابل جست‌وجو نیستند.
لطمه به اعتبار علمی نویسنده:
انتشار در مجله‌ای که وضعیتش مشکوک است، می‌تواند رزومه پژوهشی را تضعیف کند.
بی‌اثر شدن در ارتقاء علمی:
در بسیاری از دانشگاه‌ها، تنها مقالات نمایه‌شده در Web of Science در ارتقاء رتبه محاسبه می‌شوند.
احتمال حذف سوابق پیشین:
در صورت حذف کامل مجله، حتی مقالات گذشته نیز از پایگاه پاک می‌شوند.
چاپ مقاله در مجله On-Hold برای ارتقاء رزومه مصاحبه دکتری یا دفاع از رساله قابل استناد نخواهد بود. بسیاری از کمیته‌های علمی تنها مجلات با وضعیت فعال در Web of Science را معتبر می‌دانند. در نتیجه، انتخاب آگاهانه مجله پیش از ارسال مقاله ضروری است.
در حالت On-Hold، مقالات پیشین معمولاً در پایگاه باقی می‌مانند، اما اگر تخلف علمی اثبات شود، ممکن است حذف شوند. این مسئله می‌تواند بر شاخص‌های H-index و citation نویسندگان تأثیر منفی بگذارد.
بازبینی فرآیند داوری و جذب داوران متخصص
تدوین دستورالعمل اخلاقی جدید
بازنگری در ترکیب هیئت تحریریه
انتشار بیانیه شفاف درباره اقدامات اصلاح
تعامل فعال با Clarivate برای اثبات اصلاحات
بر اساس داده‌های Clarivate، مهم‌ترین معیارهای بازگشت مجله شامل موارد زیر است:
بهبود کیفیت علمی مقالات
رعایت سیاست‌های داوری شفاف
حفظ ثبات در استنادها
پیروی از استانداردهای اخلاق نشر
شفافیت در عملکرد هیئت تحریریه
یکی از مؤثرترین اقدامات برای بازگشت از On-Hold، شفاف‌سازی عمومی است. مجلاتی که به‌صورت رسمی اطلاعیه منتشر کرده و اصلاحات خود را توضیح می‌دهند، اعتماد جامعه علمی را سریع‌تر بازمی‌یابند.
On-Hold: حالت موقت، قابل بازگشت، نشانه هشدار.
Delisted: حذف کامل از Web of Science، بدون امکان بازیابی سریع.
بنابراین، On-Hold را می‌توان آخرین فرصت مجله برای بازسازی دانست.
پژوهشگران می‌توانند از منابع زیر استفاده کنند:
Master Journal List (Clarivate)
پایگاه‌های اعلام وضعیت نشریات
اطلاعیه‌های رسمی ناشر یا سردبیر
پیش از ارسال مقاله، بررسی وضعیت مجله اقدامی ضروری و پیشگیرانه است.
وضعیت On-Hold نه یک پایان قطعی، بلکه یک هشدار جدی برای ناشران است تا به اصول علمی بازگردند.برای پژوهشگران نیز این موضوع یادآور اهمیت انتخاب آگاهانه مجلات و بررسی دقیق اعتبار آن‌هاست.
انتشار در مجلات معتبر نه‌تنها ضامن دیده شدن پژوهش است، بلکه نقش مستقیمی در پیشرفت علمی و شغلی دارد. در نهایت، شفافیت، اخلاق پژوهش و کیفیت علمی سه رکن اساسی برای ماندگاری در فضای علم جهانی‌اند.
در پایان این بررسی جامع درباره مفهوم «آن‌هولد شدن مجلات علمی»، بد نیست به نقش نهادهای علمی و خدماتی که به پژوهشگران در مسیر انتخاب مجلات معتبر کمک می‌کنند، اشاره کنیم. یکی از این نهادهای فعال در ایران، مؤسسه اشراق است که در سال‌های اخیر با هدف تسهیل فرآیندهای پژوهشی و ارتقاء سطح علمی کشور، فعالیت گسترده‌ای در حوزه مشاوره و خدمات علمی داشته است.
مؤسسه اشراق با بهره‌گیری از کارشناسان و متخصصان حوزه‌های دانشگاهی و پژوهشی، به پژوهشگران در زمینه‌ی یافتن، ارزیابی و معرفی مجلات معتبر داخلی و بین‌المللی یاری می‌رساند. این خدمات به‌ویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای هیئت علمی که قصد دارند مقالات خود را در پایگاه‌های معتبری مانند Web of Science، Scopus یا PubMed منتشر کنند، بسیار سودمند است.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
خیر، این وضعیت موقت است و با بهبود عملکرد، مجله می‌تواند به حالت عادی بازگردد.
تا زمانی که مجله حذف نشده باشد، مقالات آن معتبرند. اما در صورت حذف نهایی، از نمایه خارج می‌شوند.
از طریق Master Journal List در وب‌سایت Web of Science و جست‌وجوی نام مجله.
خیر، بهتر است پژوهشگر تا مشخص شدن نتیجه نهایی وضعیت صبر کند.
حذف ارجاعات، بی‌اعتباری مقاله و لطمه به رزومه علمی.
اینستاگرام
تلگرام