شابک یا ISBN یک سیستم شماره‌گذاری بین‌المللی برای کتاب‌ها است که نقش مهمی در دسته‌بندی، شناسایی، فروش و مدیریت کتاب‌ها در سراسر جهان ایفا می‌کند. این سیستم در ابتدا با 10 رقم معرفی شد اما از سال 2007 به 13 رقم افزایش یافت تا بتواند تعداد بیشتری از کتاب‌ها را پوشش دهد. در این مطلب به بررسی ساختار، کاربردها و اهمیت شابک در صنعت نشر می‌پردازیم.
در دنیای گسترده نشر و کتاب، شناسایی و مدیریت دقیق آثار منتشرشده اهمیت بسزایی دارد. با افزایش حجم کتاب‌های چاپی و الکترونیکی، نیاز به سیستمی منسجم و استاندارد برای سازمان‌دهی این منابع احساس شد. شماره استاندارد بین‌المللی کتاب (شابک - ISBN) پاسخی به این نیاز بود که در سال 1967 معرفی شد و به سرعت به یک ابزار جهانی برای شناسایی کتاب‌ها تبدیل گشت.
شابک در ابتدا یک کد 10 رقمی بود اما از سال 2007 به کدی 13 رقمی تبدیل شد تا بتواند طیف گسترده‌تری از آثار را پوشش دهد. این شماره منحصربه‌فرد، امکان ردیابی و شناسایی دقیق کتاب‌ها را بدون نیاز به اطلاعاتی همچون نام نویسنده یا ناشر فراهم می‌کند. علاوه بر این، شابک در مدیریت انبار، فروش، فهرست‌نویسی کتابخانه‌ها و طبقه‌بندی آثار علمی و آموزشی نقشی کلیدی دارد.
با توسعه صنعت نشر، استانداردهای مشابهی برای دیگر انواع منابع اطلاعاتی نیز ایجاد شد؛ از جمله شابم (ISMN) برای آثار موسیقی و شاپا (ISSN) برای نشریات ادواری. این سیستم‌ها به بهبود نظم در دنیای اطلاعات کمک شایانی کرده‌اند.
در این مطلب، به بررسی ساختار شابک، نحوه تخصیص آن، کاربردها و تفاوت‌های آن با دیگر سیستم‌های شماره‌گذاری بین‌المللی خواهیم پرداخت. همچنین، به نقش شابک در انتشار، توزیع و جستجوی کتاب‌ها در سطح جهانی اشاره خواهیم کرد تا اهمیت آن را در صنعت نشر به‌درستی درک کنیم.
شابک یک کد 13 رقمی است که هر کتاب منتشرشده را به‌طور منحصربه‌فرد شناسایی می‌کند. این سیستم باعث می‌شود کتاب‌ها بدون نیاز به اطلاعاتی مانند نام نویسنده، ناشر یا عنوان، به‌راحتی قابل جستجو و بازیابی باشند.
شابک در موارد زیر کاربرد دارد:
فروش و توزیع کتاب در بازارهای جهانی
ثبت کتاب در کتابخانه‌ها و پایگاه‌های داده
مدیریت انبار ناشران و کتاب‌فروشان
ردیابی و شناسایی کتاب‌ها در سطح بین‌المللی
شابک از 5 بخش اصلی تشکیل شده است که هر بخش مفهوم خاصی دارد:
عنصر پیشوند: این بخش همیشه 3 رقمی است (معمولاً 978 یا 979).
ثبت گروه: نشان‌دهنده منطقه جغرافیایی یا زبانی است که کتاب در آن منتشر شده است (1 تا 5 رقم). برای مثال، 964 نشان‌دهنده ایران است.
عنصر ثبت: مشخص‌کننده ناشر کتاب است و تعداد ارقام آن بسته به ناشر متفاوت است.
عنصر نشر: نشان‌دهنده نسخه ویرایش کتاب است.
رقم کنترلی: عددی که درستی شماره شابک را از طریق یک الگوریتم ریاضی تأیید می‌کند.
شابک علاوه بر ثبت جهانی، در سطح ملی نیز دسته‌بندی‌های مشخصی دارد. برای مثال:
964 و 600: نشان‌دهنده ایران
0 یا 1: کشورهای انگلیسی‌زبان مانند آمریکا، انگلیس و کانادا
2: فرانسه
3: آلمان
4: ژاپن
گاهی افراد شابک را با بارکد اشتباه می‌گیرند. در حالی که شابک یک شماره شناسایی است، بارکد یک نمایش تصویری از این شماره برای اسکن سریع در سیستم‌های فروش و انبارداری است. هر کتاب دارای شابک معمولاً بارکد متناظر خود را نیز در پشت جلد دارد.
در شرایط خاص، ممکن است یک کتاب نیاز به دریافت شابک جدید داشته باشد:
چاپ مجدد بدون تغییر محتوا: نیازی به شابک جدید نیست.
ویرایش جدید با تغییرات محتوایی: نیاز به دریافت شابک جدید دارد.
انتقال حق انتشار به ناشر دیگر: مستلزم دریافت شابک جدید است.
یکی از مهم‌ترین کاربردهای شابک، ثبت کتاب در کتابخانه‌های معتبر جهانی است. این شماره به کتابخانه‌ها کمک می‌کند تا کتاب‌ها را به‌راحتی طبقه‌بندی و در فهرست‌های دیجیتال جستجو کنند.
شابم یا ISMN (International Standard Music Number) شماره استاندارد بین‌المللی برای آثار موسیقایی منتشر شده است. این سیستم در سال 1993 معرفی شد و ساختار آن مشابه شابک است اما به آثار موسیقی اختصاص دارد.
شاپا (ISSN - International Standard Serial Number) شماره‌ای است که برای شناسایی نشریات ادواری مانند مجلات و روزنامه‌ها استفاده می‌شود. این شماره شامل 8 رقم است و امکان دسته‌بندی نشریات در سطح بین‌المللی را فراهم می‌کند.
فیپا (FIPA - فهرست‌نویسی پیش از انتشار) یکی از مراحل ضروری قبل از چاپ کتاب است که توسط کتابخانه ملی ایران انجام می‌شود. فیپا شامل اطلاعات کتاب‌شناختی مانند عنوان، نام نویسنده، ناشر، موضوع، شماره شابک، سال انتشار و دسته‌بندی کتابخانه‌ای است که در صفحه شناسنامه کتاب درج می‌شود.
کمک به سازمان‌دهی کتاب‌ها در کتابخانه‌ها
فیپا اطلاعات استاندارد کتاب را در پایگاه‌های داده کتابخانه‌ای ثبت می‌کند.
افزایش اعتبار علمی و پژوهشی کتاب
کتاب‌هایی که دارای فیپا هستند، به‌عنوان منابع معتبر شناخته می‌شوند.
سهولت جستجو و دسترسی به کتاب
کتاب‌های دارای فیپا در کتابخانه ملی و سایر کتابخانه‌های معتبر به‌راحتی قابل جستجو و بازیابی هستند.
الزام قانونی برای انتشار کتاب در ایران
بدون دریافت فیپا، مجوز چاپ کتاب صادر نمی‌شود.
ثبت‌نام در سامانه فیپا
ناشر یا نویسنده به سایت کتابخانه ملی ایران مراجعه کرده و حساب کاربری ایجاد می‌کند.
ارسال اطلاعات کتاب
اطلاعات کامل کتاب شامل شابک، عنوان، نام نویسنده، تعداد صفحات، فهرست مطالب و موضوعات کتاب ارسال می‌شود.
بررسی اطلاعات توسط کارشناسان کتابخانه ملی
کتابخانه ملی اطلاعات را بررسی کرده و در صورت نیاز اصلاحات لازم را اعلام می‌کند.
صدور شماره فیپا و ارسال به ناشر
پس از تأیید، شماره فیپا صادر شده و ناشر آن را در صفحه شناسنامه کتاب درج می‌کند.
زمان مورد نیاز: معمولاً 3 تا 10 روز کاری
هزینه: در ایران دریافت فیپا رایگان است اما ناشران موظف‌اند نسخه‌ای از کتاب را پس از چاپ به کتابخانه ملی ارسال کنند.
علاوه بر دریافت شابک و فیپا، برای انتشار کتاب در ایران، دریافت مجوزهای قانونی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی الزامی است. این مجوزها برای بررسی محتوای کتاب، رعایت قوانین نشر و جلوگیری از نشر محتوای غیرمجاز صادر می‌شوند.
این مجوز تأیید می‌کند که محتوای کتاب با قوانین فرهنگی و اجتماعی کشور مطابقت دارد.
مراحل دریافت مجوز نشر از وزارت ارشاد:
ثبت درخواست در سامانه وزارت ارشاد
ناشر یا نویسنده اطلاعات کتاب را در سامانه صدور مجوز نشر کتاب ثبت می‌کند.
بررسی محتوای کتاب توسط کارشناسان وزارت ارشاد
محتوای کتاب از نظر عدم مغایرت با قوانین و شئونات فرهنگی کشور بررسی می‌شود.
اعلام نتیجه و اصلاحات احتمالی
اگر محتوای کتاب دارای ایرادات باشد، نویسنده یا ناشر موظف به اصلاح آن خواهد بود.
صدور مجوز چاپ
پس از تأیید نهایی، مجوز چاپ کتاب صادر شده و کتاب آماده ورود به مرحله چاپ و توزیع می‌شود.
بعد از دریافت مجوز انتشار، کتاب باید برای اخذ مجوز چاپ به اداره ارشاد استان مربوطه ارسال شود. در این مرحله، نسخه نهایی کتاب بررسی شده و مجوز چاپ نهایی صادر می‌شود.
برخی ناشران برای استانداردسازی اطلاعات کتاب خود، شماره رده‌بندی دیوئی و کنگره را نیز دریافت می‌کنند تا کتاب در سیستم‌های کتابخانه‌ای بین‌المللی به‌درستی طبقه‌بندی شود.
مجوز وزارت ارشاد: بین 2 هفته تا 3 ماه بسته به محتوای کتاب
مجوز چاپ: معمولاً 1 تا 2 هفته پس از دریافت مجوز نشر
هزینه: این مجوزها رایگان هستند اما ناشر باید چند نسخه از کتاب را برای ثبت در کتابخانه ملی ارائه دهد.
شابک یک ابزار ضروری در دنیای نشر است که مدیریت، توزیع و جستجوی کتاب‌ها را در سطح بین‌المللی تسهیل می‌کند. ناشران، کتابخانه‌ها و فروشندگان کتاب به کمک این شماره می‌توانند کتاب‌ها را بدون نیاز به اطلاعات اضافی شناسایی کنند. همچنین، سیستم‌های مشابه مانند شابم برای موسیقی و شاپا برای نشریات ادواری نیز بر اساس همین ایده طراحی شده‌اند تا نظم بیشتری در صنعت نشر ایجاد کنند.
در نتیجه، دریافت شابک و فیپا، به همراه مجوزهای لازم از وزارت ارشاد، از مهم‌ترین مراحل پیش از انتشار کتاب هستند. این فرآیندها نه‌تنها به ثبت رسمی و استاندارد کتاب کمک می‌کنند، بلکه اعتبار کتاب را در سطح ملی و بین‌المللی افزایش داده و دسترسی آسان به آن را در کتابخانه‌ها و فروشگاه‌های آنلاین ممکن می‌سازند.
دریافت شابک (ISBN) یکی از مراحل مهم و ضروری در فرآیند چاپ و انتشار کتاب است که به شناسایی و ثبت رسمی اثر در سطح ملی و بین‌المللی کمک می‌کند. علاوه بر شابک، سایر مجوزهای ضروری مانند فیپا (فهرست‌نویسی پیش از انتشار)، مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجوز چاپ نیز برای انتشار قانونی هر کتاب الزامی هستند.
مؤسسه اشراق به‌عنوان یکی از مراکز تخصصی در حوزه چاپ و نشر، خدمات جامعی در زمینه اخذ شابک، دریافت فیپا، مجوزهای لازم و فرآیندهای قانونی قبل از چاپ ارائه می‌دهد. این مؤسسه با بهره‌گیری از تیمی مجرب و آگاه، مسیر پیچیده اداری را برای نویسندگان و ناشران هموار کرده و امکان چاپ و انتشار کتاب را در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم می‌کند.
با دریافت شابک و دیگر مجوزهای ضروری از طریق مؤسسه اشراق، نویسندگان می‌توانند اطمینان حاصل کنند که کتابشان در سیستم‌های رسمی کتابخانه‌ای، فروشگاه‌های اینترنتی و پایگاه‌های بین‌المللی کتاب ثبت خواهد شد. این امر علاوه بر افزایش اعتبار کتاب، فرآیند جستجو، توزیع و فروش آن را نیز تسهیل می‌کند. بنابراین، اگر در مسیر انتشار کتاب خود نیاز به راهنمایی و پشتیبانی دارید، استفاده از خدمات تخصصی مؤسسه اشراق می‌تواند گامی مؤثر در جهت موفقیت شما باشد.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
در ایران، فرآیند دریافت شابک معمولاً بین 3 تا 7 روز کاری طول می‌کشد. در برخی موارد، ممکن است به دلیل بررسی اطلاعات کتاب، این مدت زمان افزایش یابد.
خیر، شابک و فیپا دو مقوله متفاوت هستند. شابک شماره منحصربه‌فرد کتاب است، اما فیپا اطلاعات کتاب را در سیستم‌های کتابخانه‌ای ثبت می‌کند. هر دو برای انتشار رسمی کتاب ضروری هستند.
زمان دریافت این مجوز بسته به محتوای کتاب متغیر است، اما معمولاً بین 2 هفته تا 1 ماه طول می‌کشد. در برخی موارد، نیاز به انجام اصلاحات محتوایی ممکن است فرآیند را طولانی‌تر کند.
بله، ترجمه یک کتاب به‌عنوان یک نسخه جدید شناخته می‌شود و نیاز به شابک جدید و دریافت مجوزهای مربوطه دارد.
اگر محتوای کتاب بدون تغییر باشد، نیازی به شابک جدید نیست. اما در صورتی که ویرایش جدیدی صورت بگیرد یا ناشر تغییر کند، باید شابک جدید دریافت شود.
اینستاگرام
تلگرام