یکی از ابزارهایی که در حفظ اصالت و صداقت علمی به کار گرفته می‌شود، بررسی درصد مشابهت متنی در مقالات است. اما پرسش اصلی این است: چه میزان مشابهت در یک مقاله علمی قابل قبول است؟ در این مطلب قصد داریم به طور جامع به بررسی همه جنبه‌های این موضوع بپردازیم و راهکارهایی برای مدیریت درصد مشابهت ارائه دهیم.
درصد مشابهت معمولاً در بازه‌ای بین 0 تا 20 درصد قابل قبول در نظر گرفته می‌شود. البته این بازه به‌هیچ‌وجه مطلق نیست و بسته به شرایط تغییر می‌کند. بسیاری از مجلات معتبر، مشابهت بالای 10 درصد را به سختی می‌پذیرند؛ در حالی که برخی مجلات عمومی یا تازه‌تأسیس ممکن است تا 20 درصد را نیز بپذیرند.
عوامل کلیدی مؤثر بر این بازه شامل موارد زیر است:
میزان استاندارد بودن ساختار مقاله
استفاده زیاد از اصطلاحات تخصصی رایج
سبک نوشتاری مجله مقصد
سیاست‌های اخلاقی و علمی ناشر
هر مجله علمی بسته به رسالت، رتبه و پایگاه داده‌ای که در آن نمایه شده، سیاست خاصی در خصوص میزان مشابهت متنی دارد. مجلات معتبر مانند Nature، Science، یا Cell که در پایگاه‌هایی مانند ISI و Scopus نمایه می‌شوند، معمولاً حداکثر 10٪ مشابهت را می‌پذیرند. در مقابل، برخی مجلات محلی یا با داوری ساده‌تر ممکن است تا 15 یا 20 درصد را نیز قابل قبول بدانند.
این تفاوت رویکرد به‌خاطر نگرش متفاوت آن‌ها به اصالت علمی، میزان کپی‌برداری مجاز، و توان علمی داوران مجله است.
در برخی رشته‌ها، استفاده از اصطلاحات ثابت و فنی امری اجتناب‌ناپذیر است. برای مثال:
در رشته پزشکی و زیست‌شناسی: به‌دلیل کاربرد زیاد واژگان تخصصی، مشابهت تا 15٪ ممکن است قابل قبول باشد.
در رشته حقوق یا فلسفه: جملات کلاسیک و تعریفات ثابتی وجود دارد که حذف آن‌ها ممکن نیست.
در علوم انسانی: گاهی نقل‌قول مستقیم به‌منظور تقویت استدلال علمی ضروری است.
در مهندسی و علوم پایه: دقت در تعریف فرمول‌ها و روابط باعث شباهت اجتناب‌ناپذیر برخی بخش‌ها می‌شود.
به همین دلیل، معیار یکسانی برای همه رشته‌ها وجود ندارد و سردبیر مجله باید با درک موضوع، درباره اصالت مقاله تصمیم بگیرد.
ناشران بین‌المللی مانند Elsevier، Springer، Wiley، Taylor & Francis، و IEEE هر کدام دستورالعمل‌های دقیق خود را در مورد میزان مشابهت دارند. برای مثال:
Elsevier معمولاً مشابهت بالای 15٪ را نیازمند پارافریز دقیق می‌داند.
Springer به کمتر از 10٪ مشابهت تأکید دارد.
IEEE با توجه به سیاست‌های سخت‌گیرانه اخلاقی، همانند Turnitin عمل کرده و در صورت نیاز، مقاله را به نویسنده بازمی‌گرداند.
در مقابل، برخی ناشران داخلی هنوز در مرحله آزمون‌وخطا قرار دارند و سیاست‌هایشان انعطاف‌پذیرتر است.
در مجلات بسیار معتبر، درصد مشابهت نه‌تنها باید پایین باشد، بلکه باید به‌صورت منطقی توجیه‌پذیر باشد. حتی اگر مقاله‌ای با 8٪ مشابهت به سردبیر برسد، ولی متن‌های مشابه عیناً از منابع دیگر کپی شده باشد و پارافریز نشده باشند، احتمال رد شدن مقاله وجود دارد.
این نشان می‌دهد که نه فقط عدد مشابهت، بلکه کیفیت آن نیز اهمیت دارد.
نکته مهمی که بسیاری از پژوهشگران تازه‌کار به آن توجه نمی‌کنند این است که حتی اگر درصد مشابهت نهایی مقاله کمتر از 10 درصد باشد، این به معنای قبولی مقاله نیست. مجلات، خصوصاً مجلات با ضریب تأثیر بالا، به کیفیت محتوای مشابه‌شده توجه ویژه‌ای دارند.
برای مثال، اگر در مقاله‌ای 7 درصد مشابهت وجود داشته باشد اما این درصد شامل بخش‌هایی از چکیده، اهداف پژوهش یا نتایج کلیدی باشد، احتمال دارد داوران آن را نشانه‌ای از سرقت ادبی در نظر بگیرند. این حساسیت بیشتر زمانی بروز می‌کند که مطالب مشابه، بدون ارجاع یا پارافریز صحیح در متن گنجانده شده باشند.
باید بین دو مفهوم "سرقت ادبی" (Plagiarism) و "شباهت متنی" (Textual Similarity) تفاوت قائل شد. مشابهت متنی، به معنای یکسان بودن بخشی از متن مقاله شما با منابع دیگر است که می‌تواند عمدی یا غیرعمدی باشد. اما سرقت ادبی زمانی رخ می‌دهد که نویسنده بدون ارجاع‌دهی صحیح، ایده‌ها یا متون دیگران را به‌عنوان دستاورد خود معرفی کند.
بنابراین:
تمام سرقت‌های ادبی مشابهت متنی دارند، اما هر مشابهتی سرقت ادبی نیست.
وجود مشابهت با ارجاع درست، سرقت ادبی تلقی نمی‌شود.
مهم‌ترین راهکار برای اجتناب از سرقت ادبی، بازنویسی و ذکر منبع است.
یکی از بهترین و موثرترین راه‌های کاهش درصد مشابهت استفاده از تکنیک‌های پارافریز (Paraphrasing) است. این روش شامل بازنویسی مطالب به زبان و ساختار نگارنده، بدون تغییر در معنا و مفهوم است.
برخی از تکنیک‌های رایج پارافریز عبارتند از:
تغییر ساختار جمله بدون تغییر در معنا
استفاده از مترادف‌ها و کلمات هم‌معنی
تقسیم جملات طولانی به چند جمله کوتاه‌تر
توضیح مفاهیم پیچیده به زبان ساده‌تر
تبدیل جمله مجهول به معلوم و بالعکس
استفاده از ابزارهای کمک‌نگارشی مانند Grammarly، Quillbot یا ابزارهای فارسی‌زبان نیز می‌تواند در بازنویسی مؤثر کمک کند. اما همیشه توجه داشته باشید که درک نویسنده از مفهوم اصلی، مهم‌تر از صرفاً بازنویسی ماشینی است.
ارجاع‌دهی درست نه‌تنها درصد مشابهت را کاهش می‌دهد، بلکه نشانه‌ای از صداقت علمی و احترام به تلاش‌های پژوهشگران پیشین است. سبک‌های رایج ارجاع‌دهی در مقالات علمی عبارتند از:
سبک ارجاع‌دهی | کاربرد رایج |
|---|---|
APA | علوم انسانی و اجتماعی |
MLA | زبان و ادبیات |
Chicago | تاریخ و فلسفه |
Vancouver | پزشکی و سلامت |
IEEE | مهندسی و علوم کامپیوتر |
در هر کدام از این سبک‌ها باید به موارد زیر توجه کرد:
ذکر نام نویسنده، سال انتشار، عنوان مقاله یا کتاب، و محل انتشار
تطابق ارجاع‌های درون‌متنی با فهرست منابع پایانی
استفاده صحیح از علامت نقل‌قول (" ") در نقل‌قول‌های مستقیم
برای اینکه پیش از ارسال مقاله به مجله، از درصد مشابهت آن مطلع شوید، استفاده از نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی بسیار توصیه می‌شود. برخی از نرم‌افزارهای معروف عبارتند از:
iThenticate: مورد استفاده ناشران بزرگ مانند Elsevier و Springer
Turnitin: مخصوص دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی
PlagScan: دقیق و قابل اعتماد برای بررسی متون علمی
Grammarly Premium: دارای ماژول بررسی سرقت ادبی
همانندجو: نرم‌افزار ایرانی تشخیص مشابهت بر پایه سامانه ایرانداک
سمیم‌نور: نرم‌افزار ایرانی مخصوص متون فارسی
با استفاده از این ابزارها، می‌توانید قبل از مواجهه با داوران مجله، مشکلات متن خود را شناسایی و رفع کنید.
زمانی که مقاله‌ای به یک مجله ارسال می‌شود، معمولاً نخستین مرحله بررسی آن، بررسی درصد مشابهت است. این کار یا توسط نرم‌افزارهای خودکار یا توسط اعضای دبیرخانه انجام می‌شود. در ادامه، این مراحل طی می‌شود:
بررسی اولیه درصد مشابهت (قبل از ارسال به داور)
بررسی کیفی بخش‌های مشابه‌شده توسط سردبیر
ارسال مقاله به داور یا بازگرداندن به نویسنده برای اصلاح
درخواست توضیح در مورد بخش‌های پرریسک
قبول، رد، یا نیاز به بازنویسی مقاله بر اساس گزارش نهایی
اگر مقاله‌تان پس از بررسی اولیه یا داوری به‌دلیل بالا بودن درصد مشابهت بازگردانده شد، بهترین کار پاسخ منطقی و محترمانه به سردبیر و انجام اصلاحات سریع است. مراحل پیشنهادی:
بخش‌های دارای مشکل را بازنویسی (پارافریز) کنید.
برای جملات ضروری، ارجاع‌دهی دقیق انجام دهید.
در صورت امکان، بخش‌هایی از متن را حذف یا ساده‌سازی کنید.
در پاسخ به داور، به‌صورت دقیق توضیح دهید که چه اصلاحاتی انجام داده‌اید.
معیارهای بررسی مشابهت در پایان‌نامه‌ها، رساله‌های دکتری، و گزارش‌های تحقیقاتی ممکن است متفاوت از مقالات علمی باشند. دلایل این تفاوت عبارت‌اند از:
در پایان‌نامه‌ها معمولاً حجم متن بسیار بیشتر است و احتمال استفاده از منابع بیشتر می‌شود.
بسیاری از پایان‌نامه‌ها شامل فصولی با محتوای مروری یا روش‌شناسی مشابه با دیگر تحقیقات‌اند.
سیاست دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ممکن است به‌جای درصد مشابهت کلی، شباهت در بخش‌های خاص را مدنظر قرار دهد.
برای مثال، ممکن است در بخش «پیشینه پژوهش» مشابهت تا 30 درصد هم قابل قبول باشد، اما در بخش «نتایج» حتی یک جمله مشابه نیز پذیرفته نشود. بنابراین لازم است که هر دانشگاه دستورالعمل خاص خود را درباره درصد مجاز مشخص و شفاف اعلام کند.
کاورلتر (Cover Letter) یا همان نامه همراه مقاله، فرصتی مهم برای شفاف‌سازی درباره برخی بخش‌های حساس مقاله است. اگر شما ناگزیر به استفاده از عباراتی هستید که در پایگاه‌های تشخیص مشابهت به‌عنوان مشابهت متنی شناسایی می‌شوند، بهتر است:
در کاورلتر توضیح دهید که دلیل استفاده از آن بخش چیست.
به سردبیر اطلاع دهید که آن بخش به‌صورت علمی و با ارجاع استفاده شده است.
اگر از ابزار تشخیص مشابهت استفاده کرده‌اید، نتیجه آن را ضمیمه کنید.
این شفافیت می‌تواند داور یا سردبیر را قانع کند که مشابهت موجود به معنای سرقت ادبی نیست و در راستای بیان دقیق مفاهیم علمی بوده است.
برخی اشتباهات رایج که موجب افزایش درصد مشابهت یا سوءتفاهم درباره اصالت مقاله می‌شوند، عبارتند از:
کپی‌کردن عبارات از منابع بدون بازنویسی
استفاده از ترجمه ماشینی بدون اصلاح انسانی
عدم ارجاع به منابع در پاراگراف‌های برگرفته از مطالعات دیگر
بکارگیری مکرر اصطلاحات خاص بدون تغییر در ساختار جملات
افزودن نقل‌قول‌های مستقیم متعدد بدون توجیه علمی
استفاده از مقاله‌های شخصی قبلی بدون اشاره به خودارجاع
آگاهی از این اشتباهات می‌تواند از رد مقاله یا پایین آمدن اعتبار علمی شما جلوگیری کند.
درصد مشابهت در مقالات علمی مفهومی نسبی، وابسته به زمینه، رشته، مجله، و نحوه نگارش متن است. اما برخی اصول کلی برای مدیریت این موضوع وجود دارند که همیشه کاربردی‌اند:
توصیه | توضیح |
|---|---|
همیشه از نرم‌افزارهای تشخیص مشابهت پیش از ارسال استفاده کنید | iThenticate یا PlagScan بسیار مفید هستند |
متن را بازنویسی علمی و پارافریز کنید | نه‌فقط ترجمه کلمه‌به‌کلمه |
ارجاع‌دهی دقیق و به‌موقع را جدی بگیرید | از سبک مناسب استفاده کنید |
از ابزارهایی مانند Grammarly، Quillbot، سامیم‌نور بهره بگیرید | کمک زیادی در پارافریز می‌کنند |
در صورت وجود مشابهت، صادقانه و مستند توضیح دهید | شفافیت باعث افزایش اعتماد داوران می‌شود |
در پایان، باید تأکید کرد که نوشتن مقاله علمی باکیفیت، مستلزم زمان، دقت، و رعایت اصول اخلاقی پژوهش است. رعایت این نکات نه‌تنها از رد شدن مقاله جلوگیری می‌کند، بلکه جایگاه علمی شما را نیز در بلندمدت ارتقاء خواهد داد.
در پایان این مطلب، باید به اهمیت دریافت خدمات تخصصی از مراکز معتبر برای پارافریز حرفه‌ای و تهیه گزارش مشابهت اشاره کنیم. یکی از موسساتی که در این زمینه شناخته‌شده و مورد اعتماد جامعه علمی ایران است، مؤسسه اشراق می‌باشد.
مؤسسه اشراق با سال‌ها تجربه در حوزه ویرایش و ترجمه متون علمی، خدمات زیر را به‌صورت کاملاً تخصصی ارائه می‌دهد:
پارافریز حرفه‌ای و دقیق به زبان‌های فارسی و انگلیسی در سطوح مختلف (عادی، نیتیو، تخصصی)
کاهش تضمینی درصد مشابهت بدون افت کیفیت علمی مقاله
استفاده از نویسندگان مسلط به رشته تخصصی شما
ارائه فایل Word با هایلایت بخش‌های پارافریز شده
تهیه گزارش مشابهت رسمی با نرم‌افزار iThenticate مورد قبول اکثر مجلات بین‌المللی
پشتیبانی علمی تا زمان پذیرش مقاله در مجله
دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری که در حال نگارش مقاله یا پایان‌نامه هستند
پژوهشگران و اعضای هیئت علمی که قصد دارند مقاله خود را در مجلات ISI یا Scopus چاپ کنند
افرادی که مقاله آن‌ها به‌دلیل درصد مشابهت بالا ریجکت شده و نیاز به بازنویسی علمی دارند
اگر به دنبال راهی مطمئن، سریع و تخصصی برای کاهش درصد مشابهت مقاله‌تان هستید، بر روی لینک زیر کلیک نمایید:
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
خیر، مشابهت صفر درصد تقریباً غیرممکن است؛ حتی بهترین مقالات هم حاوی اصطلاحات مشترک با منابع دیگر هستند.
بله، اگر بدون خودارجاع باشد. حتماً باید اشاره کنید که بخشی از مقاله از پایان‌نامه شما گرفته شده است.
بسته به کیفیت پارافریز، می‌توان تا 50 درصد از مشابهت را کاهش داد، مشروط به اینکه مفهوم اصلی حفظ شود.
خیر، این کار حتی با تغییر زبان نیز سرقت ادبی محسوب می‌شود. باید با بازنویسی و ارجاع‌دهی انجام شود.
بین 5 تا 10 درصد، بسته به رشته و نوع مجله، میزان مناسبی است.
اینستاگرام
تلگرام