چاپ مقاله در مجلات جعلی می‌تواند به اعتبار علمی پژوهشگر آسیب بزند و موجب هدررفت زمان و هزینه شود. این مطلب با معرفی نشانه‌های مجلات جعلی، پیامدهای آن و راهکارهای تشخیص و انتخاب مجلات معتبر، راهنمایی جامع برای پژوهشگران ارائه می‌دهد.
در دنیای امروز، پژوهش و انتشار مقالات علمی یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتقای دانش و توسعه علمی کشورها به شمار می‌رود. پژوهشگران برای افزایش اعتبار علمی، ارتقای شغلی و دستیابی به فرصت‌های پژوهشی بیشتر، نیازمند چاپ مقالات خود در مجلات معتبر هستند. اما در کنار مجلات علمی معتبر، پدیده‌ای نگران‌کننده به نام مجلات جعلی یا Predatory Journals نیز وجود دارد که می‌تواند تلاش‌های یک پژوهشگر را به هدر دهد.
این مجلات بدون رعایت استانداردهای علمی و اخلاقی، تنها با هدف کسب درآمد فعالیت می‌کنند و اغلب فرآیند داوری علمی (Peer Review) واقعی را اجرا نمی‌کنند. نتیجه آن است که مقالات چاپ‌شده در چنین نشریاتی فاقد ارزش پژوهشی بوده و نه تنها هیچ اعتباری برای نویسنده ایجاد نمی‌کنند، بلکه حتی می‌توانند به اعتبار علمی او آسیب بزنند.
آمارها نشان می‌دهد که سالانه هزاران پژوهشگر در سراسر جهان، به‌ویژه افراد تازه‌کار و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، ناخواسته قربانی این مجلات می‌شوند. بنابراین، آگاهی از نشانه‌های مجلات جعلی، پیامدهای چاپ مقاله در آن‌ها و روش‌های تشخیص اعتبار نشریات، امری حیاتی است.
در این مطلب، به طور جامع به معرفی مجلات جعلی، نشانه‌های شناسایی آن‌ها، پیامدهای انتشار مقاله در این نشریات و راهکارهای عملی برای پیشگیری از چاپ مقاله در مجلات جعلی و نامعتبر خواهیم پرداخت. هدف این است که پژوهشگران با دیدی روشن و آگاهی کافی مسیر علمی خود را ادامه دهند و از گرفتار شدن در دام این مجلات سودجو جلوگیری کنند.
مجلات جعلی یا Predatory Journals به نشریاتی گفته می‌شود که بدون رعایت اصول و استانداردهای علمی اقدام به انتشار مقاله می‌کنند. هدف اصلی این مجلات نه ارتقای دانش علمی بلکه صرفاً کسب درآمد از پژوهشگران است. آن‌ها معمولاً فرآیند داوری همتا (Peer Review) واقعی را اجرا نمی‌کنند و مقالات را تنها با دریافت هزینه منتشر می‌نمایند.
برخی از این نشریات حتی ادعا می‌کنند که در پایگاه‌های معتبری همچون ISI یا Scopus نمایه شده‌اند، اما این ادعا کاملاً ساختگی است و هیچ‌گونه تأیید رسمی ندارد.
چاپ مقاله در یک مجله جعلی می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای پژوهشگر به همراه داشته باشد. از جمله:
رد شدن مقاله در ارزیابی‌های علمی و دانشگاهی
کمیته‌های ارتقا و نهادهای علمی به سرعت این مجلات را شناسایی می‌کنند و مقالات چاپ‌شده در آن‌ها را فاقد ارزش پژوهشی می‌دانند.
از دست رفتن امتیاز پژوهشی
بسیاری از دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی تنها امتیاز مقالات منتشرشده در مجلات معتبر را لحاظ می‌کنند. در نتیجه، چاپ مقاله در یک مجله جعلی مساوی است با از دست دادن فرصت‌های ارتقا، بورس یا جذب هیئت علمی.
آسیب به اعتبار علمی نویسنده
نام پژوهشگر در یک نشریه جعلی ثبت می‌شود و این موضوع می‌تواند اعتماد همکاران و داوران آینده را نسبت به او کاهش دهد.
هدر رفتن زمان و هزینه
پژوهشگر علاوه بر هزینه چاپ، وقت ارزشمند خود را برای تهیه مقاله صرف می‌کند، اما در نهایت هیچ دستاورد علمی واقعی به دست نمی‌آورد.
شناسایی سریع مجلات جعلی برای جلوگیری از آسیب‌های پژوهشی بسیار حیاتی است. در ادامه به هفت نشانه مهم اشاره می‌کنیم:
ایمیل‌های دعوت مشکوک
ایمیل‌هایی که بدون درخواست پژوهشگر ارسال می‌شوند، با لحنی تبلیغاتی یا عمومی و حتی با اشتباه نوشتن نام او.
وعده پذیرش سریع و بدون داوری
مجلات معتبر برای هر مقاله حداقل چند ماه زمان جهت داوری صرف می‌کنند. وعده پذیرش در چند روز، نشانه جعلی بودن است.
هزینه‌های نامشخص یا درخواست فوری
مجلات جعلی معمولاً پیش از هر بررسی، هزینه‌های نامعلوم یا فوری طلب می‌کنند.
وبسایت ضعیف و پر از خطا
کیفیت پایین طراحی سایت، متن‌های ناقص، نبود دستورالعمل مشخص و خطاهای زبانی متعدد.
ادعای نمایه‌سازی غیرقابل تأیید
بسیاری ادعا می‌کنند در ISI یا Scopus نمایه شده‌اند، اما با یک بررسی ساده مشخص می‌شود چنین چیزی صحت ندارد.
هیئت تحریریه ناشناس یا جعلی
اگر اعضای هیئت تحریریه معرفی‌شده سابقه علمی مشخصی نداشته باشند، احتمال جعلی بودن مجله بسیار بالاست.
اطلاعات تماس نامعتبر
نبود آدرس و شماره تماس واقعی یا استفاده از ایمیل‌های عمومی مثل Gmail و Yahoo.
راهکارهای مطمئن برای بررسی اعتبار یک مجله:
Master Journal List → بررسی مجلات ISI
Scopus Sources → جستجو در پایگاه اسکوپوس
DOAJ → برای مجلات Open Access معتبر
ISSN Portal → بررسی اصالت شماره ISSN
مجلات جعلی هر روز تاکتیک‌های تازه‌ای برای فریب پژوهشگران به کار می‌برند. آشنایی با این ترفندها می‌تواند شما را از افتادن در دام آن‌ها نجات دهد:
جعل ضریب تأثیر (Impact Factor)
برخی از این مجلات با سوءاستفاده از نام پایگاه‌های شناخته‌شده یا ایجاد پایگاه‌های جعلی، ادعا می‌کنند که دارای ضریب تأثیر بالا هستند. در حالی‌که ضریب تأثیر واقعی تنها از طریق Clarivate Analytics (Journal Citation Reports) قابل تأیید است.
تقلید نام مجلات معتبر
یکی از شگردهای رایج، انتخاب نام‌هایی بسیار مشابه با مجلات معتبر است. پژوهشگران ممکن است به اشتباه فکر کنند در حال ارسال مقاله به یک نشریه معتبر هستند.
ثبت دامنه مشابه با مجلات واقعی
برخی نشریات جعلی با ثبت دامنه‌هایی شبیه دامنه‌های اصلی، اعتماد پژوهشگران را جلب می‌کنند. برای مثال به جای ".org" از ".net" یا ".info" استفاده می‌کنند.
برای جلوگیری از گرفتار شدن در دام مجلات جعلی، بهتر است قبل از ارسال مقاله یک بررسی دقیق انجام دهید. در جدول زیر سه نکته کلیدی برای انتخاب مجله معتبر آورده شده است:
ردیف | نکته کلیدی | توضیح |
|---|---|---|
1 | اول موضوع مقاله، بعد لیست مجلات معتبر | ابتدا حوزه موضوعی مقاله را مشخص کنید و سپس تنها مجلات معتبر در همان زمینه را بررسی نمایید. |
2 | بررسی نمونه مقالات قبلی | مقالات چاپ‌شده در مجله را مطالعه کنید تا کیفیت علمی آن مشخص شود. |
3 | استفاده از راهنمایی کارشناسان | با اساتید و مؤسسات معتبر مشورت کنید تا در وقت و هزینه صرفه‌جویی کنید. |
برای تشخیص اعتبار یک مجله، بهترین راه استفاده از پایگاه‌های رسمی است:
Clarivate Analytics (Web of Science / JCR)
تنها مرجع رسمی برای بررسی ضریب تأثیر و نمایه شدن مجلات در ISI.
Scopus Sources
فهرست رسمی مجلات نمایه‌شده در پایگاه اسکوپوس که مرتباً به‌روزرسانی می‌شود.
Scimago Journal Rank (SJR)
ابزاری برای بررسی رتبه‌بندی و کیفیت مجلات علمی.
Directory of Open Access Journals (DOAJ)
پایگاه معتبر برای شناسایی مجلات دسترسی آزاد معتبر.
ISSN Portal
برای بررسی صحت شماره ISSN و اصالت ثبت مجله.
دانشگاه‌ها و اساتید نقش مهمی در جلوگیری از گسترش مجلات جعلی دارند:
آموزش دانشجویان و پژوهشگران جوان
بسیاری از دانشجویان تحصیلات تکمیلی آگاهی کافی درباره این موضوع ندارند. برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند آن‌ها را مجهز کند.
ایجاد کارگاه‌های آموزشی
دانشگاه‌ها باید کارگاه‌هایی درباره انتخاب مجله معتبر و روش‌های شناسایی مجلات جعلی برگزار کنند.
گسترش مجلات جعلی تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه پیامدهای کلانی برای نظام علمی کشور به همراه دارد:
کاهش کیفیت علمی و پژوهشی
انتشار مقالات بی‌کیفیت در مجلات جعلی باعث کاهش سطح کلی پژوهش‌های علمی می‌شود.
خدشه به اعتبار بین‌المللی دانشگاه‌ها
وقتی نام پژوهشگران یک کشور در مجلات جعلی منتشر شود، اعتماد بین‌المللی به دانشگاه‌ها و پژوهش‌های آن کشور کاهش پیدا می‌کند.
پژوهشگران می‌توانند با رعایت چند اصل ساده از انتشار مقاله در مجلات جعلی جلوگیری کنند:
افزایش آگاهی پژوهشی
مطالعه منابع معتبر و آشنایی با معیارهای انتخاب مجله.
مشورت با اساتید و همکاران
گرفتن بازخورد و مشاوره قبل از ارسال مقاله.
بررسی دقیق قبل از سابمیت
استفاده از پایگاه‌های رسمی برای تأیید اعتبار مجله.
با افزایش آگاهی جهانی، تلاش‌ها برای مقابله با مجلات جعلی بیشتر شده است. دو رویکرد مهم در آینده عبارتند از:
تقویت پایگاه‌های جهانی اعتبارسنجی
با گسترش و به‌روزرسانی مداوم پایگاه‌هایی مانند Scopus و Web of Science، شناسایی مجلات جعلی آسان‌تر می‌شود.
همکاری دانشگاه‌ها و نهادهای پژوهشی
ایجاد سامانه‌های ملی برای معرفی لیست مجلات معتبر و نامعتبر، پژوهشگران را یاری می‌کند.
چاپ مقاله در مجلات جعلی و نامعتبر نه تنها به پژوهشگر آسیب می‌زند، بلکه به کل نظام علمی یک کشور لطمه وارد می‌کند. شناخت نشانه‌های این مجلات، استفاده از پایگاه‌های رسمی و مشورت با اساتید و کارشناسان می‌تواند پژوهشگران را از این دام نجات دهد.
پیشگیری از چاپ مقاله در مجلات جعلی یک مسئولیت فردی و جمعی است. پژوهشگران باید هوشیارانه عمل کنند و دانشگاه‌ها نیز با آموزش و آگاهی‌بخشی نقش حمایتی خود را ایفا نمایند. تنها با چنین همکاری گسترده‌ای می‌توان از گسترش این پدیده جلوگیری کرد و اعتبار علمی کشور را حفظ نمود.
انتخاب یک مجله معتبر برای چاپ مقاله، بخش حساسی از مسیر پژوهشی هر محقق است. همان‌طور که در این مقاله توضیح داده شد، انتشار در مجلات جعلی می‌تواند به اعتبار علمی پژوهشگر آسیب بزند و دستاوردهای او را بی‌ارزش کند. به همین دلیل، پژوهشگران نیاز دارند پیش از ارسال مقاله، از اعتبار و اصالت مجله انتخابی خود اطمینان کامل داشته باشند.
در این میان، مؤسسه‌های تخصصی می‌توانند نقش مهمی در راهنمایی پژوهشگران ایفا کنند. مؤسسه اشراق یکی از مراکز معتبر در حوزه خدمات پژوهشی است که با سال‌ها تجربه، امکان معرفی و انتخاب مجلات معتبر علمی در پایگاه‌های بین‌المللی مانند ISI، Scopus، PubMed و مجلات معتبر داخلی را برای پژوهشگران فراهم کرده است.
معرفی مجلات معتبر و ایمن در حوزه تخصصی مقاله پژوهشگر
اطمینان از نمایه بودن مجله در پایگاه‌های رسمی مانند Master Journal List و Scopus Sources
مشاوره تخصصی برای انتخاب بهترین مجله متناسب با سطح مقاله
صرفه‌جویی در زمان و هزینه با جلوگیری از ارسال مقاله به مجلات جعلی یا نامعتبر
بنابراین، اگر قصد دارید مقاله خود را در یک مجله معتبر منتشر کنید و از دام مجلات جعلی در امان بمانید، استفاده از تجربه و خدمات مؤسسه اشراق می‌تواند انتخابی هوشمندانه باشد. این مؤسسه با همراهی پژوهشگران در مسیر چاپ مقاله، به آن‌ها کمک می‌کند تا با اطمینان خاطر، نتایج پژوهش‌های خود را در معتبرترین مجلات علمی منتشر کنند. جهت ثبت درخواست معرفی مجله معتبر بر روی لینک زیر کلیک نمایید:
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
با بررسی در پایگاه‌های رسمی مانند Master Journal List و Scopus Sources می‌توان از اعتبار آن اطمینان یافت.
خیر، بسیاری از مجلات معتبر Open Access هستند. تنها باید اعتبار آن‌ها را در DOAJ بررسی کنید.
قبل از هر اقدامی، نام مجله را در پایگاه‌های معتبر جستجو کنید و از ارسال مقاله خودداری کنید تا مطمئن شوید جعلی نیست.
بله، اما باید از طریق منابع رسمی مانند JCR بررسی شود، زیرا برخی مجلات جعلی ضریب تأثیر جعلی ارائه می‌دهند.
پایگاه Clarivate Master Journal List معتبرترین مرجع است.
اینستاگرام
تلگرام