در فرآیند داوری مقالات علمی، انجام اصلاحات درخواستی داوران شرط پذیرش مقاله در نشریات معتبر است. تقریباً هیچ مقاله‌ای بدون اصلاح اولیه به مرحله چاپ نمی‌رسد و این اصلاحات اغلب تعیین‌کننده سرنوشت مقاله هستند. در این مطلب، انواع اصلاحات داوری را بررسی کرده و به فرآیند تهیه نامه پاسخ به داوران خواهیم پرداخت.
فرآیند انتشار مقاله علمی در نشریات معتبر، صرف‌نظر از حوزه تخصصی آن، مسیری دقیق، زمان‌بر و رقابتی است که نیازمند رعایت اصول علمی، ساختاری و نگارشی است. یکی از مراحل حساس و تعیین‌کننده در این مسیر، داوری تخصصی مقاله توسط کارشناسان مستقل است که با هدف ارزیابی کیفیت، نوآوری، انسجام و اعتبار علمی پژوهش انجام می‌شود. در این مرحله، بسیار نادر است که مقاله‌ای بدون دریافت نظر اصلاحی، مستقیماً پذیرفته شود. در واقع، دریافت کامنت از داوران نه‌تنها به‌عنوان مانعی در مسیر پذیرش تلقی نمی‌شود، بلکه فرصتی ارزشمند برای ارتقاء مقاله و افزایش شانس چاپ آن در یک نشریه معتبر به شمار می‌رود.
با این حال، مواجهه با اصلاحات داوران—خواه جزئی باشند یا عمده—برای بسیاری از نویسندگان، به‌ویژه پژوهشگران جوان، می‌تواند دشوار و چالش‌برانگیز باشد. سردرگمی در درک انتظارات داوران، عدم آشنایی با شیوه نگارش نامه پاسخ به داوری، یا ناتوانی در اعمال اصلاحات ساختاری و علمی، از جمله عواملی هستند که ممکن است باعث تأخیر، یا حتی رد نهایی مقاله شوند؛ حتی اگر کیفیت پژوهش اولیه بالا باشد.
نگارش دقیق و حرفه‌ای پاسخ به داوران، مهارتی حیاتی در مسیر انتشار علمی محسوب می‌شود. این مهارت نه‌تنها مستلزم درک کامل از محتوای نقدها و پیشنهادات است، بلکه نیازمند پاسخ‌گویی محترمانه، مستند و علمی به تک‌تک نظرات است. همچنین، تغییرات اعمال‌شده باید به‌صورت روشن، هدفمند و در قالبی قابل پیگیری در متن مقاله منعکس شوند. رعایت این موارد نشان‌دهنده بلوغ پژوهشی نویسنده و احترام او به فرآیند داوری و استانداردهای علمی خواهد بود.
داوران بسته به محتوای علمی، نگارش، ساختار و ارائه ظاهری مقاله، سه نوع نظر ممکن است ارائه دهند:
اصلاحات جزئی به تغییرات ساده و غیرمؤثر بر نتیجه کلی تحقیق اشاره دارند. این نوع اصلاحات بیشتر شامل نکات نگارشی، املایی، ساختاری و ظاهری هستند. اگر مقاله‌ای با این نوع ریوایز مواجه شود، نویسندگان می‌توانند تا حدود 90 درصد به پذیرش مقاله امیدوار باشند.
مثال‌هایی از ریوایز مینور:
بازنویسی یک جمله نامفهوم
اصلاح ارجاع‌های داخل متن
تنظیم دقیق‌تر جدول‌ها و نمودارها
اصلاحات عمده تغییرات اساسی در بخش‌های اصلی مقاله را شامل می‌شوند. این اصلاحات ممکن است محتوایی، ساختاری یا تحلیلی باشند و معمولاً داور خواستار بازنگری اساسی در فرضیه‌ها، متدولوژی، نتایج یا بحث تحقیق می‌شود.
در بسیاری از موارد، مقاله پس از چندین بار اصلاح عمده و بازارسال، سرانجام به پذیرش می‌رسد. گاهی اما باوجود این اصلاحات، مقاله نهایتاً رد می‌شود.
نمونه‌هایی از ریوایز ماژور:
اضافه کردن آزمون آماری جدید
بازنویسی کامل بخش Discussion
تبیین دقیق‌تر متغیرهای تحقیق
در این حالت، مقاله به دلایل بنیادی مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. اما اگر نویسنده با دقت به نکات داوران توجه کرده و آن‌ها را اعمال کند، ممکن است بتواند مقاله را به مجله دیگری ارسال و به نتیجه مطلوب برسد.
نامه پاسخ به داوری سندی کلیدی است که نشان می‌دهد نویسنده:
به دقت نظرات داوران را خوانده و درک کرده است.
به پیشنهادات و انتقادات آن‌ها احترام می‌گذارد.
اصلاحات لازم را با استناد علمی انجام داده است.
این نامه در کنار نسخه اصلاح‌شده مقاله به مجله ارسال می‌شود.
یک نامه حرفه‌ای باید شامل موارد زیر باشد:
شروع نامه با تشکر از سردبیر و داوران به دلیل وقت و دقت‌شان امری ضروری و مؤثر است. این حرکت احترام نویسنده به فرآیند علمی را نشان می‌دهد.
مثال:
“We sincerely thank the reviewers for their insightful comments and constructive feedback, which significantly helped us improve the quality of our manuscript.”
نویسنده باید هر نظر داور را جداگانه ذکر کرده و سپس پاسخ دقیق و علمی خود را ارائه دهد.
مثال:
Reviewer Comment 2: Please clarify the methodology used for data collection.
Response: Thank you for your comment. We have added detailed information about the sampling method on page 5, line 122. Specifically, we have clarified that a stratified random sampling technique was used…
نویسنده باید دقیقاً ذکر کند که اصلاحات در کدام بخش از مقاله اعمال شده‌اند (شماره صفحه، خط، پاراگراف).
مثال: Changes were made on page 8, paragraph 2, lines 240–255.
تمامی اصلاحات باید در متن مقاله با زیرخط (Underline) یا رنگ مشخص شوند تا داوران در ارزیابی مجدد دچار سردرگمی نشوند.
تکنیک‌های مشخص کردن تغییرات در متن مقاله
تشریح شیوه‌های قابل‌قبول برای برجسته‌سازی اصلاحات در متن، مثل:
استفاده از رنگ متفاوت
بولد یا ایتالیک کردن تغییرات
استفاده از Track Changes در فایل Word
یا زیرخط طبق دستور برخی مجلات
مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نظرات، آن‌هایی هستند که به اصل موضوع مقاله مربوط می‌شوند؛ مانند:
ضعف در طراحی پژوهش
استدلال ناقص در بخش بحث
نبود منابع به‌روز و معتبر
در مواجهه با این نظرات:
ابتدا موضوع را به‌دقت درک کنید.
اگر صحیح هستند، اصلاح لازم را با استدلال علمی انجام دهید.
اگر با نظر داور مخالفید، با رعایت احترام دلیل علمی خود را توضیح دهید.
این موارد شامل اشکالات در نگارش، ساختار جمله‌ها، روان‌نویسی و وضوح زبان هستند. برای مثال:
جملات طولانی و پیچیده
استفاده از کلمات غیرعلمی
ابهام در انتقال مفاهیم
اصلاح این موارد از عوامل مؤثر در افزایش خوانایی مقاله است و اغلب ساده‌ترین بخش اصلاحات به حساب می‌آید.
مربوط به ظاهر مقاله است؛ مانند:
قالب‌بندی جدول‌ها و نمودارها
ترتیب قرارگیری بخش‌ها
این ایرادات معمولاً سریع قابل اصلاح‌اند، ولی بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند مانع پذیرش مقاله شود.
دقت در خواندن نظرات
هیچ پاسخی ندهید قبل از اینکه کاملاً نظر داور را درک کرده باشید.
پرهیز از موضع‌گیری تدافعی
از عبارات منفی یا سرسری پرهیز کنید. حتی اگر با داور موافق نیستید، مؤدبانه و علمی پاسخ دهید.
دقت در نگارش نامه پاسخ به داوری
شماره‌گذاری دقیق، جداسازی پاسخ‌ها و استفاده از فونت واضح در این نامه ضروری است.
همکاری با نویسندگان همکار
نظرات داوران را با همکاران در میان بگذارید و از دیدگاه آن‌ها بهره بگیرید.
استفاده از متخصص بیرونی در صورت نیاز
در صورت وجود اصلاحات محتوایی تخصصی، مشاوره با متخصصان رشته می‌تواند به اصلاح دقیق‌تر کمک کند.
نادیده گرفتن یا حذف بخشی از کامنت‌ها
پاسخ کلی و نامشخص بدون ذکر محل تغییر
عدم اصلاح متن مقاله علیرغم نوشتن در نامه
پاسخ بی‌احترامی‌آمیز یا تدافعی
منظور از ددلاین (Deadline) ارسال اصلاحات مقاله، همان مهلت نهایی است که از طرف مجله برای ارسال نسخه اصلاح‌شده مقاله و پاسخ‌نامه به داوران تعیین می‌شود. این مهلت معمولاً توسط سردبیر در ایمیل یا نامه‌ای که حاوی نظرات داوران است، به نویسنده مسئول اعلام می‌گردد.
حفظ اعتبار علمی نویسنده: رعایت ددلاین نشان‌دهنده نظم، مسئولیت‌پذیری و احترام به فرآیند داوری است.
عدم رد خودکار مقاله: در بسیاری از مجلات، ارسال نکردن اصلاحیه در مهلت مقرر ممکن است به معنای انصراف تلقی شود و مقاله به‌طور خودکار رد شود.
تخصیص منابع داوری: مجلات برای مدیریت حجم کاری داوران، برنامه‌ریزی زمانی دارند و تأخیر در اصلاحیه این نظم را بر هم می‌زند.
برای اصلاحات جزئی (Minor Revision): معمولاً 1 تا 2 هفته
برای اصلاحات عمده (Major Revision): بین 3 تا 6 هفته
در برخی مجلات بین‌المللی معتبر، ددلاین دقیقاً به روز اعلام می‌شود (مثلاً: 30 روز)
درخواست مهلت بیشتر (Extension): اگر به هر دلیلی مثل نیاز به بازطراحی آزمایش، مشغله کاری یا نیاز به مشورت علمی بیشتر نمی‌توانید در موعد مقرر پاسخ دهید، باید حتماً قبل از اتمام مهلت با سردبیر تماس بگیرید و درخواست تمدید رسمی کنید.
ارائه دلیل منطقی: برای افزایش شانس پذیرش درخواست، باید دلیل موجه و حرفه‌ای ارائه دهید (مثلاً: بیماری، نیاز به دسترسی به داده جدید، هماهنگی با همکار خارجی).
در اکثر موارد، مقاله از چرخه بررسی خارج می‌شود و وضعیت آن به «رد شده به دلیل عدم پاسخ» تغییر می‌کند.
ممکن است مجبور شوید مقاله را از ابتدا دوباره سابمیت کنید.
برخی نشریات اجازه ارسال دوباره با تأخیر را می‌دهند، ولی بدون تضمین اینکه همان داوران قبلی آن را بررسی کنند.
پاسخ‌گویی به نظرات داوران فرصتی برای بهبود کیفیت علمی مقاله است، نه تهدیدی برای رد شدن آن. نویسنده‌ای که این مرحله را با دقت، صداقت و حرفه‌ای‌گری طی کند، شانس بسیار بالاتری برای پذیرش مقاله خواهد داشت.
اصلاح مقاله باید با درک عمیق از اهمیت هر نظر، ارائه پاسخ‌های مستند، اعمال دقیق تغییرات در متن مقاله، و حفظ تعامل حرفه‌ای با سردبیر و داوران همراه باشد. نامه‌ای دقیق و محترمانه به داوران می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن مقاله شما را به مرحله پذیرش نزدیک کند.
فرآیند اصلاح مقاله، اگرچه گاهی پرچالش به نظر می‌رسد، اما در واقع فرصتی طلایی برای بهبود کیفیت علمی و ساختاری پژوهش است. همان‌طور که تأکید شد، انجام اصلاحات محتوایی—شامل بازنگری در فرضیه‌ها، تحلیل‌ها و استدلال‌های علمی—وظیفه اصلی و تخصصی نویسنده مقاله است. هیچ‌کس به اندازه خود پژوهشگر نمی‌تواند به درستی از منطق تحقیق و جزئیات علمی آن دفاع کند.
با این حال، بسیاری از اصلاحاتی که داوران درخواست می‌کنند، مربوط به ظاهر مقاله، قالب‌بندی، ارجاع‌دهی، چینش منابع و ساختار تیترهاست. این موارد که در ظاهر ساده به نظر می‌رسند، نقش تعیین‌کننده‌ای در تأثیرگذاری اولیه بر داور و سردبیر دارند. موسسه اشراق در این زمینه در کنار پژوهشگران است.
در مؤسسه اشراق، خدمات حرفه‌ای در زمینه فرمت‌بندی و تنظیم ظاهری مقاله بر اساس استانداردهای مجلات مختلف (اعم از APA، Vancouver، IEEE و ...) با دقت و سرعت بالا ارائه می‌شود. همچنین اصلاحات نگارشی مقاله، اعم از ویرایش جملات مبهم، رفع ایرادات دستوری و بهبود روان‌نویسی، از طریق تیم ویراستاری تخصصی اشراق قابل انجام است. اگر مقاله شما نیاز به بازبینی زبانی دارد، می‌توانید از خدمات ویراستاری فنی و زبانی این مؤسسه بهره‌مند شوید تا متنی روان، شفاف و مطابق با انتظارات داوران داشته باشید.
همچنین، اگر مقاله را در ژورنال‌های بین‌المللی سابمیت کرده و نامه پاسخ به داوران را به زبان فارسی نوشته‌اید، تیم مترجمان متخصص اشراق آماده‌اند تا این نامه را در سطح نیتیو به انگلیسی ترجمه کنند.
هدف ما در اشراق این است که پژوهشگران بتوانند با خیال آسوده روی بخش‌های علمی تحقیق خود تمرکز کنند و سایر مراحل فنی، زبانی و اجرایی را به تیمی حرفه‌ای بسپارند.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
برای پاسخ به اصلاحات داوران، ابتدا تمامی نظرات را در یک فایل فهرست کنید و سپس به‌صورت دقیق توضیح دهید که چگونه هر مورد را اصلاح کرده‌اید. اگر با برخی از نظرات موافق نیستید، با استناد به منابع علمی مناسب، استدلال خود را ارائه دهید.
در صورتی که به نظر شما برخی از اصلاحات غیرضروری یا نادرست هستند، می‌توانید با ارائه توضیح مستند، از اعمال آن خودداری کنید. اما این کار باید با احتیاط انجام شود تا مقاله مجدداً رد نشود.
ویراستاری نیتیو توسط ویراستاران با زبان مادری انگلیسی انجام می‌شود و شامل اصلاحات گرامری، ساختاری و بهبود روانی متن است. اما ویراستاری معمولی بیشتر بر اصلاح اشکالات زبانی و املایی تمرکز دارد.
چکیده مبسوط اطلاعات کامل‌تری نسبت به چکیده استاندارد ارائه می‌دهد و به خوانندگان کمک می‌کند تا درک بهتری از تحقیق داشته باشند. این نوع چکیده معمولاً برای مجلات خاص یا کنفرانس‌های علمی مورد نیاز است.
با حذف کلمات غیرضروری، ترکیب جملات مشابه، حذف اطلاعات تکراری و بازنویسی جملات بلند می‌توان تعداد کلمات مقاله را کاهش داد بدون اینکه محتوای علمی از بین برود.
اینستاگرام
تلگرام