در بازار شلوغ و رقابتی نشر ایران، انتخاب کتابی برای ترجمه که پیش از این ترجمه نشده باشد، به یک دغدغه جدی برای مترجمان تبدیل شده است. در این مطلب، به دو سؤال اساسی پاسخ می‌دهیم: -چگونه بفهمیم که کتابی تاکنون به فارسی ترجمه نشده است؟ -چگونه بفهمیم که همزمان با ما، مترجم دیگری در حال ترجمه همان کتاب نیست؟
بازار کتاب ایران، به‌ویژه در حوزه ترجمه، بازاری پررقابت و پیچیده است. مترجمان، چه حرفه‌ای و چه تازه‌کار، همیشه به دنبال اثری هستند که هم ارزش ترجمه داشته باشد و هم تا امروز کسی سراغش نرفته باشد. ترجمه کتابی که پیش از این به زبان فارسی منتشر نشده، یک فرصت طلایی است؛ فرصتی برای دیده‌شدن، برای ورود مؤثر به دنیای نشر و برای ارائه یک محتوای تازه به مخاطب فارسی‌زبان. اما تشخیص اینکه کتابی واقعاً ترجمه‌نشده باشد، به سادگیِ نگاه‌کردن به چند سایت فروش کتاب نیست.
از سوی دیگر، حتی اگر کتابی در نگاه اول ترجمه‌نشده به نظر برسد، باز هم احتمال دارد فرد یا گروهی همزمان با شما، مشغول ترجمه همان اثر باشند—بدون اینکه هیچ‌گونه خبری از آن در فضای رسمی یا عمومی منتشر شده باشد. اینجاست که اهمیت تحقیق دقیق و چندلایه خودش را نشان می‌دهد. چون شروع ترجمه کتابی که بعدها معلوم میشود پیش‌تر ترجمه شده، یا بدتر از آن، به‌صورت همزمان در حال ترجمه است، یعنی اتلاف وقت، انرژی، اعتبار و حتی سرمایه.
این مطلب با هدف پاسخ‌دادن دقیق و عملی به دو پرسش مهم تهیه شده است: اول، چگونه مطمئن شویم کتابی که انتخاب کرده‌ایم، پیش از این به فارسی ترجمه نشده؟ دوم، چطور متوجه شویم که مترجم دیگری همزمان با ما روی همان کتاب کار نمی‌کند؟ در ادامه، راهکارهایی کاربردی و تجربه‌شده ارائه میشود تا مترجمان بتوانند با دیدی روشن و حرفه‌ای، مسیر ترجمه را آغاز کنند—نه بر پایه حدس و گمان، بلکه بر پایه بررسی و تحلیل دقیق.
اولین گام در پروژه ترجمه کتاب، اطمینان از این است که کسی قبل از شما به سراغ آن کتاب نرفته باشد. اشتباه در این مرحله، می‌تواند هفته‌ها یا حتی ماه‌ها زحمت شما را بر باد دهد. خوشبختانه روش‌هایی عملی برای بررسی این موضوع وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
این ساده‌ترین و دقیق‌ترین راهی است که هر مترجم باید با آن آشنا باشد. تمام کتاب‌هایی که در ایران به صورت قانونی چاپ و منتشر شده‌اند، در پایگاه داده سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ثبت می‌شوند.
برای بررسی اینکه کتاب مورد نظر شما ترجمه شده یا نه:
به سایت کتابخانه ملی بروید.
عنوان اصلی کتاب (به زبان انگلیسی یا زبان مبدا) را جستجو کنید.
نتایج را با دقت بررسی کنید: اطلاعات ناشر، سال انتشار، نام مترجم و عنوان فارسی کتاب.
مثال: فرض کنید می‌خواهید کتاب The Number Devil را ترجمه کنید. با جستجوی این عنوان در سایت کتابخانه ملی متوجه می‌شوید که این کتاب قبلاً توسط چند ناشر از جمله آییژ، قدیانی و مدرسه ترجمه شده است. در نتیجه، وقت و انرژی خود را صرف پروژه‌ای نکنید که قبلاً سه بار انجام شده!
گاهی عنوان اصلی کتاب در اطلاعات شناسنامه‌ای ثبت نمی‌شود. بعضی ناشران به دلایل مختلف مانند بی‌دقتی یا مشکلات فنی، عنوان اصلی را ذکر نمی‌کنند. در چنین مواردی، جستجوی نام نویسنده می‌تواند نتایج بهتری بدهد. حتی بهتر است ویراستار یا تصویرگر را نیز جستجو کنید، مخصوصاً در کتابهای کودک یا آثار مصور.
ممکن است شما حدس بزنید که مترجم دیگری چه عنوانی برای کتاب انتخاب کرده است. اما این روش فایده‌ای ندارد. چون برای یک کتاب ممکن است چندین عنوان فارسی متفاوت وجود داشته باشد.
مثلاً The Number Devil با عناوینی مانند «جن اعداد»، «عدد شیطان» یا «شیطونک سرزمین اعداد» ترجمه شده. پس همیشه از عنوان اصلی و نام نویسنده به زبان اصلی استفاده کنید.
به جز کتابخانه ملی، سایت‌های زیر نیز می‌توانند به شما کمک کنند:
کتابخانه مجلس شورای اسلامی
سامانه شابک ایران
بانک اطلاعات نشر کتابخانه ملی کودک و نوجوان
سایت‌های فروش کتاب مثل فیدیبو، طاقچه، کتابراه و...
اگر کتابی قبلاً به‌صورت دیجیتال منتشر شده باشد، احتمالاً در یکی از این منابع قابل ردیابی است.
فرض کنید کتابی را پیدا کرده‌اید که در جستجوهای قبلی ترجمه نشده به نظر می‌رسد. اما حالا سؤال دیگری پیش می‌آید: نکند فرد دیگری همزمان با من، ترجمه همین کتاب را شروع کرده باشد؟ پاسخ صددرصد مطمئنی برای این سؤال وجود ندارد، اما می‌توان با چند روش احتمال آن را تا حد زیادی کاهش داد.
اگر در جامعه‌ای از مترجمان، نویسندگان یا دانشگاهیان فعالیت میکنید، از آنها کمک بگیرید. شاید کسی از پروژه‌ای مشابه مطلع باشد یا خودش روی آن کار کند. مخصوصاً اگر کتابی در حوزه تخصصی شما باشد (مثل فلسفه، علوم اجتماعی یا مهندسی)، حتماً با دیگر متخصصان مشورت کنید.
اگرچه اکثر کتابهای ترجمه‌شده در ایران بدون دریافت اجازه رسمی ترجمه می‌شوند، اما هنوز هم ارزش دارد که با نویسنده یا ناشر اصلی تماس بگیرید و سؤال کنید:
آیا تا به حال مترجمی از ایران برای ترجمه این کتاب با شما تماس گرفته است؟
آیا مجوز ترجمه برای زبان فارسی صادر کرده‌اید؟
پاسخ این سؤال‌ها می‌تواند دید خوبی به شما بدهد؛ البته در نبود مجوز رسمی، باز هم تضمینی نیست که کسی در حال ترجمه نباشد.
اگر نویسنده موردنظر شما پیش‌تر چند کتاب دیگر نوشته که در ایران ترجمه شده‌اند، با ناشر آن کتابها تماس بگیرید. گاهی ناشر، کتاب جدید نویسنده را هم در دستور کار دارد یا حق انتشار آن را خریداری کرده است. در این صورت، ترجمه شما شانس زیادی برای موفقیت نخواهد داشت.
برخی نویسندگان در وب‌سایت یا شبکه‌های اجتماعی خود اطلاع‌رسانی می‌کنند که ترجمه کتاب‌شان به زبان‌های دیگر آغاز شده است. حتی ممکن است نام مترجم و ناشر ایرانی را نیز ذکر کنند.
عبارت‌هایی مثل:
Persian translation of [نام کتاب]
Iranian publisher of [نام کتاب]
فارسی [نام کتاب]
می‌توانند نتایج مفیدی در اختیار شما بگذارند. اگر کسی به‌تازگی در شبکه‌های اجتماعی، بلاگ‌ها یا سایت‌ها خبری درباره شروع ترجمه منتشر کرده باشد، احتمالاً با این جستجوها پیدا خواهد شد.
در دانشگاه‌ها، روشی نسبتاً رسمی برای جلوگیری از ترجمه‌های موازی وجود دارد. مرکز نشر دانشگاهی یا معاونت پژوهشی، پیش از صدور مجوز ترجمه، مشخصات کتاب را به همه دانشگاه‌ها ارسال می‌کند. اگر در آن بازه زمانی فرد دیگری نیز مشغول ترجمه آن کتاب باشد، بلافاصله اطلاع‌رسانی میشود. این روش بیشتر برای ترجمه کتابهای تخصصی و مرجع کاربرد دارد و در فضای عمومی نشر چندان رایج نیست.
ترجمه کتاب، فقط مهارت زبانی نمی‌خواهد؛ بلکه نیاز به شناخت دقیق از محتوا، مخاطب، بازار نشر و حتی فضای فرهنگی دارد. بسیاری از پروژه‌های ترجمه، نه به خاطر کیفیت پایین ترجمه، بلکه به‌خاطر انتخاب نادرست یا شناخت ناکافی شکست می‌خورند. در ادامه، به چند اشتباه پرتکرار و مهم اشاره می‌کنیم که می‌تواند تلاش یک مترجم را بی‌ثمر کند.
بزرگ‌ترین اشتباه این است که مترجمی صرفاً بر اساس علاقه یا شهرت کتاب، سراغ متنی تخصصی برود—بدون اینکه دانش کافی در آن حوزه داشته باشد. مثلاً ترجمه کتابی درباره فلسفه تحلیلی یا نظریه‌های اقتصادی مدرن، نیازمند آشنایی عمیق با اصطلاحات، پیش‌زمینه‌های فکری و چارچوب علمی آن حوزه است.
چرا خطرناک است؟
منجر به ترجمه‌های سطحی و نادرست میشود.
مخاطب متخصص، خیلی زود ایرادات را متوجه میشود و اعتبار مترجم از بین می‌رود.
اصلاح و ویراستاری چنین ترجمه‌ای دشوار، زمان‌بر و پرهزینه است.
راهکار: اگر با موضوع کتاب آشنایی ندارید، یا سراغ کتابی دیگر بروید، یا از همکاری با مشاور علمی یا ویراستار تخصصی کمک بگیرید.
برخی مترجمان به جای مراجعه به نسخه اصلی کتاب، آن را از روی یک ترجمه دیگر (مثلاً نسخه عربی، ترکی یا حتی فارسی) ترجمه می‌کنند. این کار نه‌تنها از نظر حرفه‌ای غلط است، بلکه باعث انباشته‌شدن اشتباهات، حذف‌ها و تحریف‌ها میشود.
مشکلات این روش:
ترجمه «دست‌دوم» اغلب دقت و ظرافت متن اصلی را ندارد.
واژه‌ها و جملات ممکن است تحریف‌شده یا ناهماهنگ با روح اثر اصلی باشند.
حقوق معنوی اثر مخدوش میشود و اعتبار مترجم زیر سوال می‌رود.
نکته: همیشه از نسخه اصلی به زبان مادری نویسنده ترجمه کنید. اگر به آن زبان مسلط نیستید، فعلاً از ترجمه آن کتاب صرف‌نظر کنید.
اینکه کتابی برای شما جذاب یا ارزشمند است، لزوماً به این معنا نیست که در بازار کتاب ایران هم فروش خواهد داشت. یکی از خطاهای رایج، انتخاب کتاب‌هایی است که یا بیش‌ازحد تخصصی‌اند، یا با فرهنگ و فضای فکری جامعه فارسی‌زبان هم‌خوانی ندارند، یا موضوعشان دیگر تازگی ندارد.
نتیجه چه میشود؟
ناشر پیدا نمی‌کنید، یا اگر پیدا کنید، ریسک انتشار را نمی‌پذیرد.
حتی اگر منتشر شود، فروش ضعیف و بازخورد کم باعث سرخوردگی شما میشود.
سرمایه‌گذاری زمانی و ذهنی شما به بازدهی نمی‌رسد.
پیشنهاد: قبل از شروع ترجمه، بازار را بسنجید:
آیا کتاب مشابهی قبلاً ترجمه شده؟
چه قشر مخاطبی به این موضوع علاقه‌مندند؟
آیا ترجمه این کتاب ارزش افزوده‌ای برای خواننده فارسی‌زبان دارد؟
در بازار امروز نشر ایران، هزینه‌ها بالاست، مخاطب‌ها محدود شده‌اند و رقابت شدید است. وقتی یک مترجم، کتابی را با زحمت انتخاب، ترجمه و ویرایش می‌کند اما بعداً متوجه میشود که همان کتاب قبلاً ترجمه شده یا در حال ترجمه است، عملاً وقت و انرژی خود را هدر داده است. به همین دلیل بررسی دقیق این موضوع قبل از شروع ترجمه، از نان شب واجب‌تر است.
با استفاده از راهکارهایی که در این مقاله مطرح شد—از جستجو در منابع رسمی گرفته تا ارتباط با افراد درگیر نشر—میتوانید ریسک پروژه ترجمه را تا حد زیادی کاهش دهید.
مترجمی موفق است که فقط ترجمه نمی‌کند، بلکه با استراتژی انتخاب می‌کند. انتخاب درست، نیمی از مسیر موفقیت در ترجمه است.
در دنیای امروز، انتخاب درست کتاب برای ترجمه، همان‌قدر مهم است که خود فرآیند ترجمه. مترجمانی که آگاهانه سراغ آثار ترجمه‌نشده می‌روند و قبل از شروع کار، مراحل تحقیق و بررسی را جدی می‌گیرند، نه‌تنها شانس بیشتری برای موفقیت دارند، بلکه اعتبار حرفه‌ای خود را هم حفظ می‌کنند. این مسیر هرچند زمان‌بر و نیازمند دقت است، اما سرمایه‌گذاری مطمئنی برای آینده کاری یک مترجم محسوب میشود.
مؤسسه اشراق با سال‌ها تجربه در حوزه ترجمه، چاپ و معرفی آثار علمی و فرهنگی، بستری مطمئن برای مترجمان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه نشر فراهم کرده است. یکی از خدمات کلیدی این مؤسسه، معرفی کتب جدیدالنشر خارجی است—کتاب‌هایی که هنوز وارد فضای نشر فارسی نشده‌اند و امکان ترجمه و چاپ آنها به‌صورت انحصاری وجود دارد.
در اشراق، تیمی تخصصی به‌طور مداوم کتابهای تازه‌منتشرشده از ناشران معتبر بین‌المللی را بررسی و تحلیل می‌کند، و آثاری را که از نظر علمی، فرهنگی یا آموزشی ارزش بالایی دارند، شناسایی می‌نماید. سپس این اطلاعات در اختیار مترجمان قرار می‌گیرد تا بتوانند انتخابی مطمئن، به‌روز و پربازده داشته باشند. علاوه بر این، مؤسسه اشراق خدماتی همچون اخذ مجوز، ویراستاری تخصصی، صفحه‌آرایی، چاپ و توزیع کتاب را نیز ارائه می‌دهد تا مترجم بتواند با تمرکز کامل بر ترجمه، سایر مراحل را با خیال راحت به یک تیم حرفه‌ای بسپارد.
اگر به‌دنبال ترجمه کتابی خاص هستید یا می‌خواهید از میان آثار جدید خارجی، کتابی ارزشمند برای ترجمه انتخاب کنید، بر روی لینک زیر کلیک نمائید:
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره میتوانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
اولین و معتبرترین منبع، سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است. با جستجوی عنوان اصلی کتاب (به زبان اصلی)، نام نویسنده، و حتی ویراستار یا تصویرگر، میتوانید بررسی کنید آیا ترجمه‌ای از آن منتشر شده یا خیر. از جستجوی عنوان‌های احتمالی فارسی خودداری کنید.
قبل از شروع ترجمه. همان ابتدا، وقتی کتاب را انتخاب کردید و هنوز ترجمه را آغاز نکرده‌اید، زمان طلایی برای انجام تحقیقات اولیه و استعلام‌هاست. اگر این مرحله را پشت سر بگذارید و بعد از صرف وقت زیاد متوجه مشکل شوید، برگشت‌پذیری سخت‌تر است.
در حالت استاندارد، بله. ترجمه هر کتاب باید با کسب اجازه رسمی (کپی‌رایت) از ناشر یا نویسنده اصلی انجام شود. با این حال، در بسیاری از موارد در ایران، ترجمه بدون دریافت مجوز انجام میشود. اگر به ترجمه رسمی و بین‌المللی فکر میکنید، گرفتن مجوز اهمیت زیادی دارد.
خیر، ممکن است عنوان اصلی در شناسنامه کتاب ثبت نشده باشد. بهتر است علاوه بر عنوان اصلی، نام نویسنده را نیز جستجو کنید. گاهی اطلاعات ناقص ثبت می‌شوند یا با املای متفاوت وارد شده‌اند.
زمان مورد نیاز بستگی به حجم کتاب، پیچیدگی متن، و مراحل اداری اخذ مجوز دارد. به طور معمول، این فرآیند ممکن است حداقل 2 ماه طول بکشد.
اینستاگرام
تلگرام