تنظیم فرمت پایان‌نامه طبق دستورالعمل دانشگاه شامل رعایت ساختار محتوایی، قالب‌بندی ظاهری، و فرمت‌بندی منابع بر اساس سبک‌های علمی مانند APA یا MLA است. اجرای دقیق این موارد موجب پذیرش سریع‌تر، افزایش کیفیت پژوهش و آماده‌سازی فایل نهایی برای چاپ و دفاع می‌شود.
پایان‌نامه نقطه‌ی اوج دوران تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری است و حاصل چندین ماه یا حتی سال‌ها پژوهش، مطالعه و نگارش علمی دانشجو به شمار می‌آید. این اثر علمی نه‌تنها فرصتی برای تمرین تحقیق و تفکر نقادانه است، بلکه یکی از مسیرهای اصلی تولید و انتشار علم نیز محسوب می‌شود. از همین‌رو، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی برای یک‌دست‌سازی کیفیت و ساختار پایان‌نامه‌ها، فرمت مشخصی برای نگارش آن تعیین می‌کنند.
تنظیم فرمت پایان‌نامه طبق درخواست دانشگاه، فرایندی صرفاً صوری یا شکلی نیست، بلکه یکی از ارکان اصلی پذیرش و تصویب نهایی اثر علمی است. هر دانشگاه با تدوین «شیوه‌نامه نگارش پایان‌نامه» چارچوبی برای اجزای مختلف فایل پایان‌نامه (از ظاهر صفحات تا نحوه ارجاع‌دهی، فهرست‌نویسی، فونت، شماره‌گذاری، و غیره) تعیین می‌کند. در این مقاله به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که تنظیم فرمت پایان‌نامه طبق درخواست دانشگاه شامل چه مواردی است، چرا اهمیت دارد و چگونه می‌توان آن را به‌صورت حرفه‌ای انجام داد.
بسیاری از دانشجویان تصور می‌کنند که تنها محتوای علمی پایان‌نامه اهمیت دارد؛ در حالی که شکل ظاهری و فرمت‌بندی صحیح، نقش مستقیمی در پذیرش، داوری و حتی نمره نهایی دارد. از دید کمیته داوران، پایان‌نامه باید از لحاظ نگارش و ساختار، منظم، خوانا، یک‌دست و مطابق استانداردهای علمی باشد. علاوه بر این، پایان‌نامه‌ی شما در آینده ممکن است مبنای استخراج مقاله و انتشار در مجلات داخلی یا بین‌المللی قرار گیرد. بنابراین، رعایت اصول فرمت‌بندی از همان ابتدا، مسیر انتشار و پذیرش علمی اثر را آسان‌تر خواهد کرد.
برخی از دلایل کلیدی ضرورت رعایت فرمت دانشگاه عبارت‌اند از:
ایجاد نظم و یکنواختی میان پایان‌نامه‌های دانشجویان؛
تسهیل داوری و ارزیابی علمی توسط هیئت داوران؛
افزایش اعتبار پژوهش در نگاه مخاطبان و مجلات علمی؛
آمادگی برای چاپ، بایگانی و نمایه‌سازی در کتابخانه‌ها؛
صرفه‌جویی در زمان دانشجو هنگام چاپ و صحافی نهایی.
فرمت‌بندی پایان‌نامه به‌طور کلی در دو سطح انجام می‌شود:
1. فرمت‌بندی محتوایی (Content Formatting)
2. فرمت‌بندی ساختاری یا ظاهری (Structural Formatting)
در ادامه، هر یک از این دو نوع فرمت‌بندی را با جزئیات بررسی می‌کنیم.
فرمت‌بندی محتوایی به نحوه سازمان‌دهی مطالب علمی در فصل‌های مختلف مربوط می‌شود. در واقع، این بخش چارچوب فکری و منطقی پایان‌نامه را تعیین می‌کند و نشان می‌دهد که نویسنده چگونه مسیر تحقیق خود را از طرح مسئله تا نتیجه‌گیری طی کرده است.
تقریباً در تمام دانشگاه‌ها ساختار فصول پایان‌نامه به صورت زیر است:
فصل اول: کلیات تحقیق
شامل مقدمه، بیان مسئله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سوالات و فرضیات پژوهش، تعاریف واژگان کلیدی و ساختار کلی پایان‌نامه.
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
در این فصل مرور جامعی بر مطالعات پیشین و نظریه‌های مرتبط با موضوع انجام می‌شود. هدف این بخش، تبیین جایگاه پژوهش در میان تحقیقات پیشین و ارائه مدل مفهومی است.
فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش
شامل توضیح نوع تحقیق، جامعه آماری، روش نمونه‌گیری، ابزار گردآوری داده‌ها، اعتبار و روایی پرسش‌نامه‌ها، مدل‌های آماری یا تحلیلی و نرم‌افزارهای مورد استفاده است.
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها
در این بخش یافته‌های تحقیق با کمک آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شده و نتایج به‌صورت جداول، نمودارها و توضیحات ارائه می‌گردد.
فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادها
شامل جمع‌بندی یافته‌ها، پاسخ به سوالات پژوهش، تبیین کاربردهای علمی و عملی نتایج، و ارائه پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده.
در پایان، منابع و پیوست‌ها قرار می‌گیرند که شامل فهرست مراجع فارسی و لاتین، پرسش‌نامه‌ها، جداول اضافی و سایر مستندات است.
پیش از شروع فصل اول، مجموعه‌ای از صفحات مقدماتی باید طبق فرمت دانشگاه تنظیم شوند. این بخش معمولاً شامل موارد زیر است:
صفحه «به نام خدا»
صفحه عنوان (شامل نام دانشگاه، دانشکده، عنوان پایان‌نامه، نام نویسنده، استاد راهنما، تاریخ و ...)
صفحه تصویب‌نامه هیئت داوران
صفحه تقدیم یا اهدا
پیش‌گفتار و صفحه قدردانی
چکیده فارسی
فهرست مطالب، فهرست جداول، فهرست اشکال، و فهرست اختصارات
در انتهای پایان‌نامه نیز باید چکیده انگلیسی و صفحه عنوان انگلیسی آورده شود.
فرمت‌بندی ساختاری به جنبه‌های فنی و ظاهری پایان‌نامه اشاره دارد. این بخش معمولاً توسط متخصصان یا کارشناس‌های حرفه‌ای تنظیم فایل پایان‌نامه انجام می‌شود، زیرا کوچک‌ترین اشتباه در این مرحله ممکن است منجر به رد پایان‌نامه توسط تحصیلات تکمیلی شود.
فرمت‌بندی ساختاری شامل موارد زیر است:
در اغلب دانشگاه‌ها اندازه کاغذ پایان‌نامه A4 تعیین شده است. حاشیه‌ها معمولاً به صورت زیر تنظیم می‌شوند:
بالا: 2.5 سانتی‌متر
پایین: 2.5 سانتی‌متر
راست: 3 سانتی‌متر
چپ: 2 سانتی‌متر
در صورت وجود جداول یا تصاویر بزرگ، می‌توان از حالت landscape در Word استفاده کرد.
فونت فارسی باید طبق آیین‌نامه دانشگاه انتخاب شود. معمول‌ترین فونت‌ها عبارت‌اند از:
B Nazanin، B Lotus یا B Zar با اندازه بین 12 تا 14 پوینت برای متن اصلی.
برای عناوین اصلی معمولاً سایز 16 و برای عناوین فرعی 14 در نظر گرفته می‌شود.
فونت متون انگلیسی داخل پایان‌نامه (مثلاً منابع یا اصطلاحات تخصصی) معمولاً Times New Roman با اندازه 12 است.
فاصله خطوط معمولاً 1.5 یا دو برابر است تا متن خواناتر باشد. پاراگراف‌ها باید با تو رفتگی (Indent) آغاز شوند و بین هر دو پاراگراف یک سطر فاصله وجود داشته باشد.
شماره‌گذاری به دو بخش تقسیم می‌شود:
بخش مقدماتی (از چکیده تا فهرست جداول): با حروف فارسی مانند الف، ب، پ، ت.
بخش اصلی (از فصل اول تا پایان): با اعداد انگلیسی 1، 2، 3 و ...
صفحه عنوان و صفحات آغاز هر فصل شماره ندارند ولی در شمارش کل محاسبه می‌شوند.
شماره جداول و شکل‌ها به صورت XX–YY نوشته می‌شود؛ XX شماره فصل و YY شماره جدول یا شکل.
مثلاً جدول 2–4 یعنی چهارمین جدول از فصل دوم.
زیرنویس شکل‌ها در پایین و عنوان جداول در بالای آنها قرار می‌گیرد.
کلمات و اصطلاحات لاتین باید در پانویس ذکر شوند. در متن فارسی بهتر است از معادل فارسی استفاده شود و واژه لاتین در پاورقی نوشته شود. پانویس‌ها باید با شماره‌گذاری خودکار Word و فونت کوچک‌تر تنظیم شوند.
تمام فهرست‌ها (مطالب، جداول، اشکال) باید به‌صورت اتوماتیک و خودکار تنظیم شوند تا در صورت تغییر شماره صفحات، به‌روزرسانی خودکار انجام گیرد.
همچنین، شماره‌گذاری عناوین اصلی و فرعی باید از سیستم چندسطحی (Multilevel List) در Word تبعیت کند تا ساختار علمی و منسجم متن حفظ شود.
یکی از بخش‌های مهم تنظیم پایان‌نامه، ویرایش زبانی و ادبی آن است. حتی پایان‌نامه‌ای با داده‌های قوی، در صورتی که از نظر نگارشی پر از خطا باشد، مورد انتقاد داوران قرار می‌گیرد. برخی نکات کلیدی در این بخش عبارت‌اند از:
جملات کوتاه، روشن و رسمی بنویسید.
از افعال مجهول برای توصیف اقدامات تحقیق استفاده کنید (مثلاً «داده‌ها تحلیل شدند» به‌جای «من داده‌ها را تحلیل کردم»).
از تکرار بی‌مورد اصطلاحات پرهیز کنید.
علائم نگارشی (ویرگول، نقطه، نقطه‌ویرگول) را درست و استاندارد به کار برید.
نقل‌قول‌ها و ارجاعات را دقیق و مطابق سبک APA یا سبک مورد تأیید دانشگاه درج کنید.
یکی از مهم‌ترین اجزای هر پایان‌نامه علمی، بخش منابع و مراجع (References) است؛ بخشی که نشان‌دهنده‌ی پشتوانه‌ی نظری پژوهش، امانت‌داری علمی و میزان تسلط دانشجو بر منابع معتبر حوزه تحقیق محسوب می‌شود.
اما فقط گردآوری منابع کافی نیست؛ آنچه از نظر دانشگاه‌ها اهمیت دارد، چگونگی تنظیم و فرمت‌بندی دقیق رفرنس‌ها طبق سبک و شیوه‌نامه‌ی مورد تأیید است.
دانشگاه‌های مختلف کشور (و حتی دانشکده‌های یک دانشگاه) ممکن است سبک‌های متفاوتی را برای ارجاع‌دهی و تنظیم منابع پایان‌نامه مشخص کنند؛ بنابراین دانشجو موظف است پیش از نگارش نهایی، دستورالعمل رسمی فرمت‌دهی رفرنس‌ها را از وب‌سایت یا دفتر تحصیلات تکمیلی دانشگاه خود دریافت و رعایت کند.
در ادامه، انواع سبک‌های رایج ارجاع‌دهی و نحوه‌ی تنظیم منابع بر اساس هر کدام را بررسی می‌کنیم.
در حال حاضر چند سبک استناد علمی در دانشگاه‌های ایران و جهان بیش از سایرین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سبک APA پرکاربردترین روش در رشته‌های علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم اجتماعی و مدیریت است.
نحوه ارجاع در متن:
در سبک APA، ارجاع درون‌متنی به‌صورت زیر است:
(نام خانوادگی نویسنده، سال انتشار)
مثلاً:
(احمدی، 1399) یا (Smith, 2021)
اگر بیش از دو نویسنده وجود داشته باشد، فقط نام نویسنده اول و عبارت «و همکاران» آورده می‌شود:
(احمدی و همکاران، 1400)
نمونه فرمت در فهرست منابع:
کتاب فارسی:
احمدی، م. (1399). روش‌های نوین تدریس. تهران: انتشارات آگاه.
مقاله فارسی:
رضایی، س.، و نادری، ف. (1401). بررسی رابطه رضایت شغلی و عملکرد معلمان. فصلنامه مطالعات آموزشی، 18(3)، 25–45.
منبع لاتین:
Smith, J. (2021). Educational psychology in practice. New York: Springer.
این سبک بیشتر در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، زبان‌های خارجی، و مطالعات فرهنگی کاربرد دارد.
ارجاع در متن:
در سبک MLA، سال ذکر نمی‌شود؛ فقط نام نویسنده و صفحه مورد نظر آورده می‌شود:
(احمدی 25) یا (Smith 45)
نمونه در فهرست منابع:
Ahmedi, M. Teaching Strategies in Modern Education. Tehran: Agah, 2020.
Smith, J. Theories of Language and Culture. Oxford: OUP, 2019.
سبک شیکاگو بیشتر در رشته‌های تاریخ، هنر و علوم انسانی به‌کار می‌رود و دو نوع دارد:
سبک یادداشت و کتاب‌نامه (Notes and Bibliography)
سبک نویسنده–تاریخ (Author-Date)
در نوع اول از پانویس (Footnote) برای ارجاع استفاده می‌شود، در نوع دوم مشابه APA، نام نویسنده و تاریخ در پرانتز می‌آید.
نمونه در سبک نویسنده–تاریخ:
(Ahmadi 2022, 45)
نمونه در فهرست منابع:
Ahmadi, M. 2022. Contemporary Education Systems. Tehran: Elm Publications.
در رشته‌های فنی، مهندسی و علوم کامپیوتر معمولاً از سبک IEEE استفاده می‌شود.
ارجاع در متن:
ارجاعات با عدد در کروشه مشخص می‌شود:
[1], [2], [3]
مثلاً:
الگوریتم پیشنهادی در [5] معرفی شده است.
نمونه در فهرست منابع:
[1] J. Smith, "Data mining in machine learning," IEEE Transactions on Computer Science, vol. 23, no. 4, pp. 45–58, 2020.
سبک هاروارد شباهت زیادی به APA دارد، اما ترتیب اطلاعات در فهرست منابع متفاوت است و تاریخ انتشار در انتهای مرجع می‌آید.
نمونه:
Ahmadi, M. (Title of Book), Agah Press, Tehran, 2021
در تنظیم پایان‌نامه حرفه‌ای، آشنایی با برخی نرم‌افزارها بسیار مفید است، از جمله:
Microsoft Word برای تنظیم ساختار، فهرست خودکار و شماره‌گذاری؛
EndNote یا Zotero برای مدیریت منابع و ارجاع‌دهی؛
Excel، SPSS یا R برای تحلیل داده‌ها و ترسیم نمودارها؛
Visio و Photoshop برای طراحی شکل‌ها و نمودارهای باکیفیت.
استفاده از این ابزارها موجب افزایش سرعت، دقت و کیفیت خروجی نهایی می‌شود.
پیش از آن‌که نسخه نهایی پایان‌نامه را برای داوری تحویل دهید، رعایت موارد زیر ضروری است:
مطابقت دقیق با شیوه‌نامه دانشگاه: فایل PDF نهایی را با نمونه فرمت ارائه‌شده از سوی دانشگاه مقایسه کنید.
بررسی املا و نگارش: تمام صفحات باید بدون غلط املایی یا نگارشی باشند.
بررسی صفحه‌بندی: هیچ فصل یا جدول نباید در انتهای صفحه ناقص بماند.
بررسی کیفیت تصاویر و نمودارها: وضوح و کیفیت چاپ در خروجی نهایی باید بالا باشد.
بازبینی استاد راهنما: قبل از ارسال، فایل را برای استاد راهنما بفرستید تا تأیید نهایی را انجام دهد.
ذخیره‌سازی امن: فایل پایان‌نامه را در چند نسخه (هارد، فلش، فضای ابری) ذخیره کنید.
تنظیم فرمت پایان‌نامه طبق درخواست دانشگاه، بخشی ضروری و تعیین‌کننده از فرآیند تدوین و دفاع پایان‌نامه است. رعایت دقیق ساختار محتوایی، ظاهری و فنی نه تنها نشانه‌ی دقت و جدیت پژوهشگر است، بلکه اعتبار علمی اثر را نیز افزایش می‌دهد.
دانشجویانی که از همان آغاز مراحل تحقیق، نگارش خود را مطابق دستورالعمل دانشگاه پیش ببرند، در پایان کار با چالش‌های کمتری روبه‌رو خواهند شد و می‌توانند از پایان‌نامه‌ی خود مقاله‌ای علمی، دقیق و قابل انتشار استخراج کنند.
بنابراین، توصیه می‌شود هر دانشجو پیش از شروع نگارش پایان‌نامه، شیوه‌نامه رسمی دانشگاه خود را به‌دقت مطالعه کرده و در صورت نیاز از خدمات تخصصی فرمت‌بندی در مؤسسات معتبر همچون اشراق استفاده کند تا خروجی نهایی او از هر جهت کامل، استاندارد و آماده دفاع باشد.
مؤسسه اشراق با در اختیار داشتن تیمی از کارشناسان حرفه‌ای و مسلط به شیوه‌نامه‌های نگارش پایان‌نامه در دانشگاه‌های مختلف کشور، این امکان را فراهم کرده است تا دانشجویان بتوانند پایان‌نامه خود را با اطمینان کامل و در کوتاه‌ترین زمان ممکن آماده ارائه کنند. خدمات مؤسسه در زمینه فرمت‌بندی پایان‌نامه شامل موارد زیر است:
تنظیم کامل فایل پایان‌نامه طبق فرمت اختصاصی هر دانشگاه (اعم از ارشد و دکتری)
اصلاح و ویرایش ظاهری و ساختاری فایل (فونت، فاصله خطوط، شماره‌گذاری خودکار، فهرست‌ها و جداول)
تنظیم چکیده فارسی و انگلیسی مطابق الگوی تحصیلات تکمیلی
بازبینی پانویس‌ها، منابع و ارجاعات طبق سبک‌های مرجع‌نویسی (APA، MLA و...)
آماده‌سازی فایل نهایی برای چاپ و صحافی بدون خطا
مؤسسه اشراق تمامی مراحل تنظیم فرمت را دقیق، سریع و مطابق استانداردهای رسمی انجام می‌دهد تا دانشجو بتواند با خیالی آسوده به محتوای پژوهش خود بپردازد.
جهت ثبت سفارش بر روی لینک زیر کلیک نمایید:
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
فرمت بندی پایان نامه در واقع به معنای درآوردن قالب و ساختار پایان نامه به فرمت مخصوص دانشگاهی است.
فرمت بندی پایان نامه معمولاً حدود یک الی دو هفته زمان میبرد.
بله، تغییر فرمت‌بندی بعد از نوشتن مقاله یا پایان‌نامه امکان‌پذیر است، اما ممکن است وقت‌گیر باشد. به همین دلیل، بهتر است از ابتدا فرمت‌بندی را رعایت کنید تا نیاز به تغییرات عمده نداشته باشید.
بله، استفاده از نرم‌افزارهایی مانند Microsoft Word، LaTeX و نرم‌افزارهای مدیریت منابع مثل EndNote و Zotero می‌تواند در فرمت‌بندی صحیح و سریع‌تر محتوا کمک کند.
استفاده از جداول و شکل‌ها می‌تواند به نمایش بهتر داده‌ها و نتایج کمک کند و خوانایی مقاله یا پایان‌نامه را افزایش دهد. اما ضرورت استفاده از آنها بستگی به موضوع و نوع تحقیق دارد.
اینستاگرام
تلگرام