در جهان پژوهش و علم، اعتبار یک مقاله علمی نقش مهمی در جایگاه علمی نویسنده و میزان اثربخشی آن در جامعه علمی دارد. یکی از معتبرترین نظام‌های ارزیابی و نمایه‌سازی مقالات علمی در سطح بین‌المللی، نمایه‌های پایگاه اطلاعاتی Clarivate Analytics هستند. در این مطلب، با انواع این نمایه‌ها آشنا شده و کاربرد، تفاوت‌ها و معیارهای هر یک را بررسی خواهیم کرد.
در دنیای امروز، تولید علم تنها به نگارش مقاله محدود نمی‌شود، بلکه دیده شدن، ارجاع گرفتن و تأثیرگذاری علمی نیز از اهمیت حیاتی برخوردار است. پژوهشگران برای آن‌که حاصل تحقیقات خود را به جامعه علمی عرضه کنند، نیاز دارند مقالاتشان را در مجلاتی منتشر کنند که اعتبار بین‌المللی داشته باشد و توسط پایگاه‌های معتبر نمایه شده باشد. یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نظام‌های نمایه‌سازی در جهان، پایگاه اطلاعاتی Clarivate Analytics است که بسیاری آن را با نام پیشین آن یعنی ISI (Institute for Scientific Information) می‌شناسند.
نمایه‌های ISI نه‌تنها معیار سنجش اعتبار مجلات علمی هستند، بلکه در سیاست‌گذاری‌های علمی، تخصیص بودجه‌های پژوهشی، ارتقاء مرتبه‌های دانشگاهی و حتی پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. در واقع، نمایه بودن یک مقاله در یکی از شاخص‌های Clarivate به منزله عبور آن از فیلترهای کیفی سخت‌گیرانه و داوری علمی معتبر است. به همین دلیل، شناخت دقیق این نمایه‌ها برای پژوهشگران، اساتید دانشگاه، سردبیران مجلات و دانشجویان تحصیلات تکمیلی ضروری است.
پایگاه Clarivate شامل چندین نمایه معتبر است که هر یک حوزه‌های تخصصی خاص خود را پوشش می‌دهند. از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به Science Citation Index Expanded (SCIE) برای علوم پایه و مهندسی، Social Sciences Citation Index (SSCI) برای علوم انسانی-اجتماعی، Arts & Humanities Citation Index (AHCI) برای حوزه‌های هنری و ادبی، و همچنین Emerging Sources Citation Index (ESCI) برای مجلات نوظهور و در حال ارزیابی اشاره کرد.
در این مطلب، قصد داریم هر یک از این نمایه‌ها را به‌صورت دقیق و مقایسه‌ای بررسی کنیم. در ادامه، به معرفی ساختار، معیارهای نمایه شدن، حوزه‌های تحت پوشش، تفاوت‌ها و کاربردهای هریک از این شاخص‌های استنادی خواهیم پرداخت تا چشم‌اندازی روشن برای انتخاب صحیح مجلات علمی و برنامه‌ریزی بهتر در مسیر فعالیت‌های پژوهشی ارائه شود.
ISI یا Institute for Scientific Information نهادی بود که توسط یوجین گارفیلد در دهه 1960 بنیان‌گذاری شد. هدف اولیه آن، ایجاد سیستمی برای ارزیابی تأثیر مقالات علمی و دسته‌بندی مجلات علمی معتبر بود. این سیستم بعدها با نام شاخص استنادی علوم یا Science Citation Index (SCI) شناخته شد.
در سال 1992، مؤسسه ISI توسط کمپانی Thomson Reuters خریداری شد و در نهایت در سال 2016، بخش ارزیابی و تحلیل اطلاعات آن به عنوان یک شرکت مستقل تحت نام Clarivate Analytics فعالیت خود را ادامه داد.
نمایه‌سازی علمی به معنای چاپ مقاله در پایگاه‌های معتبر است. این کار چند مزیت اصلی دارد:
دسترسی بیشتر پژوهشگران به مقاله
افزایش ارجاعات (citations)
اعتبار علمی بیشتر برای نویسنده و موسسه پژوهشی
الزامی بودن نمایه ISI برای برخی ارتقاءهای دانشگاهی یا فرصت‌های شغلی
SCIE یا Science Citation Index Expanded، نمایه‌ای تخصصی برای مجلات حوزه علوم پایه و مهندسی است. این پایگاه گسترده‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نمایه علمی در جهان به حساب می‌آید و در آن هزاران مجله معتبر علمی نمایه شده‌اند.
این نمایه، حوزه‌های مختلف علوم را پوشش می‌دهد، از جمله:
زیست‌شناسی
شیمی
فیزیک
ریاضیات
علوم پزشکی
مهندسی (الکترونیک، مکانیک، عمران، نرم‌افزار)
علوم محیطی
برای اینکه مجله‌ای در SCIE نمایه شود، باید:
داوری علمی دقیق (Peer Review) داشته باشد.
انتشار منظم و پایدار داشته باشد.
در سطح بین‌المللی فعالیت کند.
کیفیت مقالات بالا و ارجاعات کافی داشته باشد.
معیار اصلی در ارزیابی پروژه‌ها و فعالیت‌های پژوهشی در بسیاری از دانشگاه‌های جهان
استفاده در محاسبه شاخص Impact Factor توسط Clarivate
معرفی مقالات در پایگاه Web of Science
SSCI نمایه‌ای برای مجلاتی است که در حوزه علوم انسانی-اجتماعی فعالیت دارند. این نمایه از اعتبار بالایی برخوردار است و معیار اصلی ارزیابی پژوهش‌ها در رشته‌هایی چون اقتصاد، مدیریت، جامعه‌شناسی و علوم سیاسی محسوب می‌شود.
روان‌شناسی
مدیریت
اقتصاد
حقوق
علوم سیاسی
علوم تربیتی
جامعه‌شناسی
روابط بین‌الملل
ارتباطات
اگرچه SCIE و SSCI هر دو تحت پوشش Web of Science هستند، اما SSCI تمرکز ویژه‌ای بر رشته‌های نرم و تحلیل‌های کیفی دارد، در حالی که SCIE عمدتاً بر داده‌ها و روش‌های کمی و آزمایشگاهی تمرکز دارد.
ساختار علمی دقیق
رعایت استانداردهای پژوهش در علوم انسانی
ارجاعات مستمر به مقالات مجله
ترکیب هیأت تحریریه بین‌المللی
AHCI یا Arts & Humanities Citation Index نمایه‌ای تخصصی برای حوزه‌های مرتبط با هنر، تاریخ، ادبیات، فلسفه و زبان‌شناسی است. این نمایه برخلاف SCIE و SSCI، بیشتر به‌عنوان ابزار آرشیوی و تحلیل محتوای علمی در رشته‌های هنری-ادبی شناخته می‌شود.
برخلاف SCIE و SSCI، مجلات AHCI معمولاً فاقد Impact Factor هستند
بیشتر تمرکز بر جنبه‌های تحلیلی و نظری پژوهش‌ها
مهم‌ترین معیار در ارزیابی کیفیت پژوهش‌های علوم انسانی
فلسفه
تاریخ
ادبیات
مطالعات فرهنگی
زبان و زبان‌شناسی
هنرهای تجسمی و نمایشی
موسیقی
ارزیابی کیفیت مقالات پژوهشی در حوزه علوم انسانی
مرجع برای پژوهشگران حوزه‌های بین‌رشته‌ای مانند «مطالعات رسانه» یا «مطالعات فرهنگی»
ESCI یکی از جدیدترین شاخص‌های استنادی Clarivate است که در سال 2015 راه‌اندازی شد. این پایگاه، مجلاتی را شامل می‌شود که هنوز شرایط نمایه شدن در SCIE یا SSCI را ندارند، اما پتانسیل علمی بالایی دارند.
ارائه فرصت به مجلات در حال رشد
سنجش اولیه کیفیت مجلات جدید یا منطقه‌ای
فراهم‌سازی داده‌های ارجاع برای تحلیل علمی و اقتصادی
مجلات ESCI هنوز دارای Impact Factor نیستند.
ورود به ESCI اولین گام برای ورود به پایگاه‌های بالاتر است.
معیارهای نمایه شدن کمی ساده‌تر هستند.
تمام حوزه‌ها (علوم پایه، انسانی، مهندسی، پزشکی، هنر)
مجلات منطقه‌ای و غیرانگلیسی‌زبان نیز پوشش داده می‌شوند.
نمایه | حوزه تخصصی | دارای Impact Factor | معیارهای پذیرش | وضعیت اعتبار علمی |
SCIE | علوم پایه و مهندسی | دارد | بسیار سخت‌گیرانه | بسیار بالا |
SSCI | علوم اجتماعی | دارد | سخت‌گیرانه | بسیار بالا |
AHCI | هنر و علوم انسانی | ندارد (اکثراً) | متوسط | بالا |
ESCI | منابع نوظهور در همه حوزه‌ها | ندارد | نیمه‌سخت‌گیرانه | متوسط رو به بالا |
برای پژوهشگران، دانستن اینکه مقاله‌شان در کدام نمایه منتشر می‌شود، اهمیت زیادی دارد. به‌ویژه برای اهدافی مثل:
پذیرش در دوره‌های دکتری یا پست‌داک
گرفتن فرصت‌های فاند یا گرنت بین‌المللی
ارتقاء رزومه و موقعیت شغلی
در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر، فقط مقالات منتشر شده در SCIE و SSCI برای ارتقاء یا دفاع از پایان‌نامه قابل قبول هستند. ESCI هنوز در برخی موسسات به‌عنوان نمایه معتبر شناخته نمی‌شود.
برای فهمیدن اینکه یک مجله در کدام نمایه ISI قرار دارد، می‌توانید به سایت رسمی Web of Science Master Journal List مراجعه کنید:
https://mjl.clarivate.com
در این پایگاه با جستجوی نام مجله، می‌توانید ببینید که در کدام یک از SCIE، SSCI، AHCI یا ESCI نمایه شده است.
نمایه‌های ISI ابزارهایی حیاتی برای اعتبارسنجی و ارزش‌گذاری پژوهش‌های علمی هستند. Clarivate Analytics با ایجاد پایگاه‌هایی چون SCIE، SSCI، AHCI و ESCI توانسته ساختاری نظام‌مند برای سنجش کیفیت مجلات علمی ایجاد کند.
پژوهشگران، دانشجویان و دانشگاه‌ها باید از نوع نمایه مجله‌ای که انتخاب می‌کنند، آگاهی کامل داشته باشند، چرا که این انتخاب می‌تواند تأثیر مستقیمی بر آینده علمی و حرفه‌ای آن‌ها داشته باشد.
چاپ مقاله در مجلات معتبر ISI برای بسیاری از پژوهشگران، دانشجویان و اعضای هیأت علمی، یک هدف کلیدی و گاهی یک الزام جدی در مسیر ارتقاء علمی و حرفه‌ای است. اما ورود به این فضا بدون دانش دقیق از روندها، معیارها و الزامات نمایه‌سازی، می‌تواند پرچالش و حتی گمراه‌کننده باشد. در این میان، مؤسسه اشراق به‌عنوان یکی از فعال‌ترین و معتبرترین مراکز تخصصی در حوزه خدمات پژوهشی، نقش مهمی در تسهیل این مسیر ایفا می‌کند.
اشراق با تکیه بر تیمی متخصص، آشنا با ساختار نمایه‌های Clarivate (شامل SCIE، SSCI، AHCI و ESCI) و روابط علمی گسترده با مجلات معتبر، بستری حرفه‌ای برای ویرایش تخصصی، ترجمه نیتیو، انتخاب مجله مناسب، و پیگیری فرآیند پذیرش و چاپ مقاله فراهم کرده است. این مؤسسه با رویکردی دقیق و اخلاق‌مدار، تلاش می‌کند تا مقالات پژوهشگران ایرانی و بین‌المللی را در جایگاهی شایسته از نظر علمی به ثبت برساند.
در شرایطی که بسیاری از پژوهشگران با سردرگمی در انتخاب مجله، نگرانی از ریجکت، یا نبود زمان کافی برای ویرایش علمی مواجه هستند، استفاده از خدمات مؤسسات حرفه‌ای مثل اشراق می‌تواند راهی مطمئن، سریع‌تر و دقیق‌تر برای دستیابی به هدف چاپ مقاله در ISI باشد.
در نهایت، موفقیت در نمایه‌سازی علمی نه فقط به تولید محتوا، بلکه به انتخاب مسیر درست، شناخت فضای نشر و بهره‌گیری از تجربه‌های حرفه‌ای بستگی دارد و این دقیقاً همان‌جایی‌ست که مؤسسه اشراق می‌تواند یک همراه راهبردی و مطمئن برای پژوهشگران باشد.
راه‌های ارتباطی با موسسه انتشاراتی اشراق
کارشناسان و مشاوران موسسه انتشاراتی اشراق به صورت تمام‌وقت حتی در روزهای تعطیل آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و باکیفیت به مشتریان و کاربران خود هستند. برای دریافت مشاوره می‌توانید از طریق سایت به صورت آنلاین با مشاورین موسسه گفت‌وگو کنید و یا از طریق تماس تلفنی با شماره‌های زیر در ارتباط باشید:
eshragh_company
isi.eshragh@gmail.com
09149724933
041-33373424
برای تشخیص اعتبار مجله، باید بررسی شود که: ✅ در پایگاه Web of Science (WOS) نمایه شده باشد. ✅ دارای ضریب تأثیر (Impact Factor - IF) باشد. ✅ اطلاعات و مشخصات مجله در وب‌سایت‌های معتبر علمی قابل مشاهده باشد. ✅ از لیست مجلات جعلی یا کم‌اعتبار که توسط برخی نهادهای علمی منتشر می‌شود، خارج باشد.
مدت‌زمان بررسی و چاپ مقاله بسته به نوع مجله و فرآیند داوری متفاوت است. برخی مجلات داوری سخت‌گیرانه‌ای دارند و ممکن است چندین ماه یا حتی بیش از یک سال طول بکشد، اما در مواردی که ارتباط مستقیم با سردبیران مجلات برقرار شود، می‌توان در مدت‌زمانی کوتاه‌تر (مثلاً 3 هفته برای پذیرش و 2 ماه برای چاپ) این فرآیند را انجام داد.
بله، رد شدن مقاله در مجلات ISI کاملاً طبیعی است و دلایل مختلفی مانند عدم همخوانی موضوع مقاله با اهداف مجله، کیفیت پایین مقاله، مشکلات نگارشی، سرقت علمی یا ایرادات روش‌شناسی ممکن است منجر به رد شدن مقاله شود.
هزینه چاپ مقاله بستگی به نوع مجله (Open Access یا Subscription-based) دارد. برخی مجلات دسترسی آزاد (Open Access) هزینه‌ای را بابت چاپ دریافت می‌کنند، درحالی‌که مجلات اشتراکی (Subscription-based) معمولاً هزینه‌ای از نویسندگان دریافت نمی‌کنند اما فرآیند داوری آن‌ها طولانی‌تر است.
خیر، همه مجلات ISI لزوماً مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت یا دانشگاه آزاد نیستند. پیش از ارسال مقاله، بهتر است لیست مجلات مورد تأیید را بررسی کنید تا از اعتبار آن‌ها مطمئن شوید.
اینستاگرام
تلگرام